ACENTENİN SÖZLEŞMEDEN DOĞAN HAKLARI

1.5.1.1. Türk Hukukunda Acentenin Ücret İsteme Hakkı

Acente müvekkilin ad ve hesabına yaptığı aracılık işlemleri karşılığında bir ücret isteme hakkına sahiptir¹¹⁵. Kural olarak acentenin ücret hakkını kazanması için, müvekkilin akdettiği sözleşmeler, kurduğu ticari ilişkiler ile acentenin çabası arasında bir bağın bulunması gerekir.

Acentenin ücrete hak kazanma zamanı 6102 sayılı TTK’nun 114.

maddesinde ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu madde açısından, acente, kurulan işlemin kararlaştırılan ölçüde yerine getirdiği anda, ücrete hak kazanır.

Fakat taraflar bu hükmü sözleşme ile değiştirebilirler.

Acentelik sözleşmesinin müvekkil tarafından yerine getirilmeyeceği kesinleşse bile acente ücrete hak kazanır.

Sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa müvekkil işlemi yerine getirince, acente, izleyen ayın son günü istenebilecek uygun bir avansa hak kazanır.

Her durumda acente, üçüncü kişi ile kurulan işlemi yerine getirdiği anda ve ölçüde ücrete hak kazanır. Acentenin kazanılan ücreti talep edebileceği an sözleşmede belirlenmemişse, acentenin hak kazandığı ücretin doğumu tarihinden itibaren en geç üç ay içinde ve her halde sözleşmenin sona erdiği tarihte ödenmesi gerekir¹¹⁶.

114 ALEKSEYEV, GONGAL, MURZİN, s.342.

115 CENGİZ, s.155.

116 AYHAN, ÖZDAMAR, ÇAĞLAR, s. 382.

Üçüncü kişinin işlemi yerine getirmeyeceği kesinleşirse, acentenin ücret hakkı düşer ve ona ödenmiş tutarları acente geri vermeye zorunludur.

Acenteye ödenecek ücretin miktarı taraflarca kurulan sözleşmede belirlenir. Sözleşmede bu hükmün belirlenmediği takdirde ücret miktarı acentenin bulunduğu yerdeki ticari örf ve adetlere göre tayin edilir. Bunlar bulunmadığı taktirde halin gereğine göre o yerdeki ticaret mahkemesince tayin edilir. TTK’nın 113. maddesinin 2. fıkrasına göre, acente kendi aracılık etmemiş olsa bile, kendisine tahsis edilen bölgede veya müşteri çevresiyle kurulan işlemler için de acente ücret isteyebilir.

Türk kanun koyucu acentenin sözleşme sona erdikten sonra, kurulan ticari ilişkiler ve akdedilen sözleşmeler için ücret talep edebilme hakkını belirlemiştir. Buna göre Acentenin, kurulan sözleşmelerden ücret talep edebilmesi için kanun koyucu bu koşuları öngörmüştür;

- Acentenin çabası ile söz konusu olan işlem arasında bağlantı bulunması ve bu işlemin, acentelik ilişkisi bittikten sonra uygun bir süre içinde gerçekleşmesidir. Bu uygun süre, acentelik sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren hesaplanmalıdır.

- Diğer bir koşulu ise kanun koyucu TTK’nın 113. maddesinin üçüncü bendinin 2. fıkrasında düzenlemiştir. Bu maddeye uyarınca, ücret istenebilecek bir işleme ilişkin olarak üçüncü kişinin icabı, acentelik ilişkisinin sona ermesinden önce acenteye veya müvekkile ulaşmışsa, acente ücret isteyebilir.

1.5.1.2. Rus Hukukunda Acentenin Ücret İsteme Hakkı

Rus kanun koyucu acentenin ücret hakkını genel olarak RF MK’nun 1006. maddesinde düzenlemiştir. Bu maddeye göre acente, acentelik sözleşmesine dayanarak yapılacak tüm hukuki ve fiil işlemlere karşı belli bir ücret hakkı kazanır¹¹⁷.

117 PUGİNSKİY. B,İ; Komerçeskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva 2012 s.201.

Taraflar sözleşmede belirlediği takdirde acente kendisi aracılık etmemiş olsa bile, kendisine tahsil edilen bölgede veya müşteri çevresiyle kurulan işlemler için de ücret isteyebilir. Ancak sözleşmede bir hüküm düzenlenmediği takdirde acente müvekkilden bu tür ücretleri istemeyemez.

Kural olarak acentenin ücret hakkını, miktarını, ödeme zamanını ve ücretle ilgili diğer usulleri taraflar sözleşmede belirlerler. Taraflar sözleşmede acentenin ücretinin miktarını belirlemediği takdirde RF MK’nun 424. maddesi uyarınca acentenin ücreti mahkeme kararıyla veya o bölgedeki ticari örf ve adetlere göre belirlenebilir¹¹⁸. Acentelik sözleşmesinde, acentenin ücreti ve ödeneme zamanı belirlenmediği takdirde RF MK’nun 1008. maddesine göre, acente yazılı veya sözlü şekilde yaptığı hukuki veya fiili işlemleri müvekkile bildirdiğinden itibaren müvekkil yedi çalışma günü içinde acenteye tüm ödemeleri yapmalıdır¹¹⁹. Fakat acentelik sözleşmesinde acentenin belirli bir işi yapması kararlaştırılır ise; Acente bu hukuki veya fiili işi gerçekleştirdiği an ücret hakkını kazanır.

1.5.2. Tekel Hakkı

1.5.2.1. Türk Hukukunda Acentenin Tekel Hakkı

Kanun koyucu TTK 104. maddede acenteyi, tekel hakkıyla yetkilendirmiştir. Bu hakkın kapsamına göre, acentelik sözleşmesiyle belirlenen bölgede veya belli bir yerde aynı iş için müvekkil birden fazla acenteyi atayamaz. Fakat taraflar anlaşmayı yazılı bir şekilde yaparak tekel hakkını ortadan kaldırabilirler.

1.5.2.2. Rus Hukukunda Acentenin Tekel Hakkı

Rus kanun koyucu Acentenin tekel hakkını ayrı bir şekilde düzenlememiştir. Fakat RF MK’nun 1008. maddesinde düzenlenen müvekkilin borçlarına dayanarak Müvekkil acente sözleşmede belirlenen yerde veya bölgede aynı hukuki veya fiili işlemleri yapmak için diğer acenteyi

118 STANKEVİÇ. N,G; Komerçeskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Grodno 2002, s 97.

119 BOYKOVA. A,S; Torgovoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2009, s.154.

atayamaz. Tekel hakkı acentelik sözleşmesinin zorunlu unsuru değildir.

Bunun için acentelik sözleşmesinde bu hakkını belirleme veya belirlememe hali tarafların kararına bağlıdır¹²⁰.

1.5.3. Hapis Hakkı

1.5.3.1. Türk Hukukunda Acentenin Hapis Hakkı

Acente, müvekkilinin bütün alacaklarına karşı, sözleşme icabı elinde bulunan müvekkile ait olan taşınırlar ve kıymetli evrak üzerinde hapis hakkına sahiptir. Genel olarak hapis hakkını muaccel alacaklar için kullanırlar, ancak müvekkil aciz halinde ise, acente müeccel alacakları içinde hapis hakkını kullanabilecektir.

1.5.3.2. Rus Hukukunda Acentenin Hapis Hakkı

RF MK’nun 359. maddesinde hapis hakkını bütün alacaklıların almasını sağlayan bir yöntem olarak düzenlenmiştir. Buna göre Acente sözleşme icabı elinde bulunan müvekkile ait tüm taşınır ve taşınmaz eşyalar üzerinde alacaklarına karşı hapis hakkını kullanabilir¹²¹. Acente müvekkile ait malların satışından elde ettiği bedeli de alacakları ödeninceye kadar müvekkiline iade etmekten kaçınabilir.

1.5.4. Alt Acente Tutma Hakkı

1.5.4.1. Türk Hukukunda Alt Acente Tutma Hakkı

Acentenin de kural olarak tacir olmasından mütevellit acente de acente atayabilir. Bu durumda acente atayan acente “genel acente”; atanan acente de alt acente” olacaktır.

1.5.4.2. Rus Hukukunda Alt Acente Tutma Hakkı

Rus kanun koyucu MK’ 1009. maddesinde Acenteyi alt acentelik sözleşmesi kurma hakkıyla yetkilendirmiştir. Buna göre acente müvekkilinden izin alarak müvekkil adına hukuki veya fiili işlemleri yapmak için acente alt

120 GRUDCINA, SPEKTOR, s.272

121 SUHANOV, VOLTERS, s. 80.

acente tutabilir. Alt acente sözleşmede belirlenen hükümlere göre alt acente acentenin adına veya müvekkilin adına hukuki veya fiil işlemleri yapılır. Alt acente, sözleşme kurarak yapılan tüm hukuki veya fiil işlemlerden müvekkille karşı sorumludur¹²².

1.5.5. Türk Hukukunda Acentenin Olağanüstü Giderleri İsteme Hakkı

Genel olarak acente, işini yaparken harcadığı olağan giderlerden ve onun yanında çalışan elemanların masraflarından bizzat sorumludur. Ancak acente, yükümlülüklerini yerine getirebilmek için yapmış olduğu, tüm olağanüstü giderlerin kendisine ödenmesini müvekkilden isteyebilir ¹²³ . Olağanüstü giderler için, ödeme tarihinden başlayarak müvekkilden faiz de isteyebilir. Acente faaliyetini yerine getirebilmek için üçüncü kişilere verdiği avans ödemeleri için, ödeme tarihinden itibaren faiz hakkını da kazanır¹²⁴.

Rus Hukukunda Acentenin Olağanüstü Giderleri İsteme Hakkı ile ilgili herhangi bir düzenleme bulunmadığından dolayı tezimizde bunu ayrı bir başlık altında düzenlenmeyeceğiz.