Kazak Hukukunda Üreticinin Talimatlarına Uyma Yükümlülüğü

Tek satıcı üreticiden bağımsız olmakla birlikte, üreticinin pazarlama politikasına ilişkin verilen bir kısım talimatlara uyma borcu vardır. Üretici markasının ve ününün korunması için tek satıcıya her türlü önlemi almalı, teknik altyapıyı oluşturmalı ve yapımcının bakım usullerini uygulama talimatlarını verebilir.

1.4.3.2. Rus Hukukunda Üreticinin Talimatlarına Uyma Yükümlülüğü

Rus doktrinde var olan düzenlemelere göre Tek satıcı üreticinin pazarlama politikasına ilişkin verilen talimatlara uymaya borçludur.

1.4.3.3. Kazak Hukukunda Üreticinin Talimatlarına Uyma Yükümlülüğü

Tek satıcı, üretici tarafından teknik altyapıyı oluşturmasıyla ve yapımcının bakım usulleri gibi alınan talimatlara uymaya borçludur.

1.4.4. YAPIMCININ MENFAATLERİNİ KORUMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ

1.4.4.1. Türk Hukukunda Yapımcının Menfaatlerini Koruma Yükümlülüğü

Tek satıcılık sözleşmesi; sürekli borç ilişkisi doğuran ve taraflar arasında güven ilişkisine dayanan bir sözleşme olduğu için, tek satıcı kendi ad ve hesabına hareket eden ve yaptığı işlemlerin ekonomik ve hukuki tüm sonuçlarına katlanan bağımsız tacir yardımcısı olmasına rağmen, kendi menfaatleriyle birlikte üreticinin menfaatlerini de korumak zorundadır.

Üreticinin menfaatlerini koruma yükümlülüğünün kapsamına bilgi verme, sır saklama, rekabet etmeme ve talimatlara uyma yükümlülüğüne girmektedir.

1.4.4.2. Rus Hukukunda Yapımcının Menfaatlerini Koruma Yükümlülüğü

Tek satıcılık sözleşmesinde kararlaştırılmamışsa tek satıcı üreticinin menfaatlarını korumaya yükümlüdür.

1.4.4.3. Kazak Hukukunda Yapımcının Menfaatlerini Koruma Yükümlülüğü

Kazak doktrinde bulunan düzenlemelere göre Tek satıcı üreticinin menfaatlerini korumakla yükümlüdür.

1.4.5. TEK SATICININ SIR SAKLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ

1.4.5.1. Türk Hukukunda Tek Satıcının Sır Saklama Yükümlülüğü Tek satıcının sır saklamak yükümlülüğünden açıklamadan önce “sır”

kavramı üzerinde durmakta faydalı olduğunu öngördük. Türk Dil Kurumu sözlüğünde sır, varlığı veya bazı yönleri açığa vurulmak istenmeyen, gizli kalan, gizli tutulan şey, giz; Bir işin, bir şeyin dikkat, yetenek, tecrübe ve sezgi yardımıyla kavranabilen en zor, en ince yanı; Bir amaca ulaşmak için kullanılan, başvurulan özel ve gizli yöntem şeklinde tanımlanmıştır²⁵⁷. Hukuk acısından ise “sır” kavramı farklı yazıcılar farklı şekilde tanımlamışlar, Örnek;

DONAY sırrı “...genel olarak herkes tarafından bilinmeyen ve açıklanması sahibinin şeref ve menfaatine zarar verme tehlikesi gösteren hususlar” olarak tanımlanmış²⁵⁸, aynı zamanda diğer bir Hukukçu AYTAÇ sır kavramını “gizli tutulup söylenmemesi, kimseye açıklanmaması gereken şey” olarak tanımlamıştır²⁵⁹.

Fakat bizim konumuz açısından önemli olan ticari sır kavramıdır. Ticari sır kavramı; Ticari Sır, Banka Sırrı ve Müşteri Sırrı Hakkında Kanun Tasarısı isimli düzenlemenin 2. maddesinin 1. fıkrasının a bendinde şu şekilde tanımlanmıştır;“ Bir ticarî işletme veya şirketin faaliyet alanı ile ilgili yalnızca

257 www.tdk.gov.tr. 3.05.2013

258 DONAY. Süheyl; Meslek Sırrının Açıklanması Suçu, İstanbul, 1978, s.4.

259 AYTAÇ. Zühtü; Anonim Ortaklık Denetçilerinin Sır Saklama Yükümlülüğü BATİDER C.10 1979 s. 183.

belirli sayıdaki mensupları ve diğer görevliler tarafından bilinen, elde edilebilen, özellikle rakipleri tarafından öğrenilmesi halinde zarar görme ihtimali bulunan ve üçüncü kişilere ve kamuya açıklanmaması gereken, işletme ve şirketin ekonomik hayattaki başarı ve verimliliği için büyük önemi bulunan; iç kuruluş yapısı ve organizasyonu, malî, iktisadî, kredi ve nakit durumu, araştırma ve geliştirme çalışmaları, faaliyet stratejisi, hammadde kaynakları, imalatının teknik özellikleri, fiyatlandırma politikaları, pazarlama taktikleri ve masrafları, pazar payları, toptancı ve perakendeci müşteri potansiyeli ve ağları, izne tâbi veya tâbi olmayan sözleşme bağlantılarına ilişkin veya bu gibi bilgi ve belgeleri, ifade eder.”

Bu tanımdan yola çıkarak, tek satıcı hem sözleşmenin devamında hem sözleşme bittikten sonra müşteri listeleri, fiyat hesaplamaları, bilanço, tedarikçilerin adres ve telefon kayıtları, teknik veriler gibi sırları gizli tutmakla yükümlü olduğunu söyleyebiliriz²⁶⁰.

1.4.5.2. Rus Hukukunda Tek Satıcının Sır Saklama Yükümlülüğü Tek satıcı sözleşme süresinin içinde veya sözleşme bittikten sonra belli bir zamanın içinde gösterilen faaliyet sırasında ona belli olan özel bilgileri saklamaya ve kendi menfaatlerini kullanmamakla yükümlüdür.

Rus hukukunda genel olarak Ticari sır tanımı 18.12.2006 tarihli ve N231 FZ sayıl ‘‘Zakon O Komercheskoy Tayne’’ Ticari Sır Kanunun’da açıklanmıştır. Bu Kanun 3. maddesinin 1. ve 2. fıkralarda ticari sırrı; kar kazanmaya veya fazla giderlerin engelleme imkanını sağlayan, pazarda dominant olmaya yol açan veya diğer türlü ticari faydalanmasına yol açan araştırma ve geliştirme çalışmaları, imalatının teknik özellikleri ve hammadde kaynakları gibi bilgileri olarak tanımlanmışlardır²⁶¹.

Bu kanun dışında Rus kanun koyucu Ticari sırrı MK’nun 139.

maddesinde düzenlemiştir. Bu maddeye göre ticari sır; medeni haklarını oluşturan veya gerçekten ticari bir değer oluşturan ve hukuki yollar açısından

260 TANDOĞAN, s.21.

261 SUHANOV, VOLTERS, s.192.

üçüncü kişilere belli olmayan bilgilerdir²⁶². Türkiye’den farklı olarak Rus Sovyet Federasyon Sosyal Devleti (Russkaya Sovetskaya Federativnya Socealistiçeskaya Respublika) zamanında kabul edilen ve hala yürürlükte olan 5,12,1991 tarihli ve N 35 sayılı (Postonovleniya O Pereçne Svedeniy Kotorıye Ne Mogut Sostovlyat Komerçeskuyu Taynu) göre: Ticaretin kredi ve nakit durumu, Kuruluş bilgesi, her türlü beyannameler, vergi beyannamesi, Lisans, patent, iç kuruluş yapısı çalışan elemanların sayısı, onların maaşları, çalışma usulleri ve var olan boş çalışma yerleri gibi bilgileri ticari sır kapsamına girmez²⁶³.

1.4.5.3. Kazak Hukukunda Tek Satıcının Sır Saklama Yükümlülüğü Kazak kanun koyucu ticari sırrı genel olarak MK’nun 126. maddesinde açıklamıştır. Bu maddeye göre gerçekten ticari değerini oluşturan ve üçüncü kişilere serbest ulaşımında olmayan belgelere ticari sır denilir²⁶⁴.

Kazak kanun koyucu hangi bilgilerin sır kapsamına gireceğini veya girmeyeceğini tam olarak ayırmamıştır ve bunu tarafların kararına bırakmışlardır. Taraflar tek satıcılık sözleşmesini kurduğu takdirde sözleşmede hangi bilgilerin ticari sır kapsamını gireceğini net olarak belirlenmesini gerekir²⁶⁵.

Tek satıcının sır saklama yükümlülüğünün ihlali halinde, üretici haklı sebeple sözleşmeyi feshedebilir. Burada ayrıca tek satıcının kusurlu davranışı nedeniyle tazminat talep edebilir.

1.4.6. TEK SATICININ REKABET ETMEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ

1.4.6.1. Türk Hukukunda Tek Satıcının Rekabet Etmeme Yükümlülüğü

Türk kanun koyucu tek satıcılık sözleşmesi her hangi bir şekilde

262 ŞEVÇUK, s.135.

263 VİLKOVA,N,G, s.213.

264 KAUDIROV.T.E, MUKAŞEVA.K.V; Grajdanskoye Pravo Respubliki Kazahstan, Almaty, 2012, s. 230.

265 JAYLİN.G.A; Grajdanskoye Pravo Respubliki Kazahstan, Almaty, 2006, s.117.

düzenlemediğinden dolayı, genellikle tek satıcılık sözleşmesinde rekabet yapmama hükümleri (non competition clauses) açık ve ayrıntılı bir şekilde düzenlenmelidirler²⁶⁶.

Fakat sözleşmede bu tür ayrıntıların düzenlenmediği hallerde de, tek satıcının rekabet etmeme yasağının var olduğu kabul edilir. Buna göre Tek satıcı sözleşme konu olan yerde, üreticinin aynı tür veya benzer malları ile rekabette bulunan bir başka üreticinin mallarını satamaz. Ancak üretici kendi mallarıyla rekabet halinde olmayan başka firmaların farklı mallarını tek satıcıya satmasına izin verebilir²⁶⁷.

1.4.6.2. Rus Hukukunda Tek Satıcının Rekabet Etmeme Yükümlülüğü

Doktrinde var olan düzenlemelere göre tek satıcı, sözleşmenin süresinin içinde yapımcının yazılı şekilde izni olmadan sözleşme konusu olan mallarla aynı türden veya bu mallarına benzer diğer yapımcının mallarını üretemez, sunamaz ve satamaz²⁶⁸. Genel olarak bu tür yasaklamalar sözleşme süresinin içinde gerçekleşir ancak taraflar bu hükmünü tek satıcılık sözleşmesi bittikten sonra tazminat karşılığın belli bir süre için düzenleyebilirler. Ancak Reglament kommerciyi EC N2790/1999,22,12 kurallarına göre bu tür yasaklamalar sözleşme bittikten sonra otomatik olarak sona erer²⁶⁹.

Aynen Türkiye’deki gibi tarafların rekabet etmeme hükmünün sözleşmede belirlenmesi gerekir. Fakat tek satıcılık sözleşmesinde bu tür düzenlemelerin bulunmadığı hallerde Türkiye’den farklı olarak Rusya’da tek satıcının rekabet etmeme yasağının var olduğu kabul edilmez. Sözleşmede rekabet etmeme yükümlülüğü bulunmadığı takdirde tek satıcı sözleşme konusu olan mallarının aynısını yapımcıdan izin almadan satabilir²⁷⁰. Bu tür düzenlemeler sözleşmede düzenlenmediği takdirde tek satıcı yapımcıdan izin

266 www.turkhukuksitesi.com. 3.05.2013.

267 TANDOGAN, s. 22.

268 VİLKOVA, s. 209., ESİMHANOV.Erjan,www.gratanet.com 06.05.2013.

269 POPONDOPULO, s. 780.

270 MOROZ, s. 110., VİLKOVA, s. 215.

alamadan kimyasal, fiziksel, kullanım maksadı aynı olan, aynı standartlara uygulanan, fiyat konusunda birbirine yakın olan malları veya aynı tür malları satamayabilir ve yerleştirmeyebilir²⁷¹.

1.4.6.3. Kazak Hukukunda Tek Satıcının Rekabet Etmeme Yükümlülüğü

Taraflar tek satıcılık sözleşmesinde Rekabet etmeme yükümlülüğünü belirlediği takdirde tek satıcı (Distrebyutor) sözleşme konusu olan malların aynı türden diğer üreticinin mallarını sunmaz ve satamaz. Ancak, taraflar bu yükümlülüğünü sözleşmede belirlemediği takdirde tek satıcı üreticinin mallarıyla rekabette bulunan bir başka üreticinin mallarını satma işlemlerinde bulunabilir.

1.4.7. ÜRETİCİNİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 1.4.7.1. Mal Teslim Yükümlülüğü

1.4.7.1.1. Türk Hukukunda Üreticinin Mal Teslim Yükümlülüğü Tek satıcılık sözleşmesinin niteliğinden doğan tek satıcının rekabet etmeme yükümlülüğünün bir yan yükümlülük olarak, üreticinin tek satıcıya karşı düzenli biçimde mal teslim yükümlülüğü vardır²⁷². Bu yükümlülüğüne göre sözleşmenin belirlendiği (sabitlenmiş) tarihlerde veya tek satıcı sipariş ettikten sonra belli bir zamanın içinde üretici, tek satıcıya söz konusu olan malları teslim etmek zorundadır²⁷³.

Burada üzerinde durulması gereken husus, taraflar sözleşme ile kararlaştırmadıkları halde; yapımcının tek satıcıdan gelen her siparişi karşılayıp karşılamayacağıdır. Tek satıcı, sürümü artırma yükümlülüğünü ancak yapımcının teslim yükümlülüğünü yerine getirmesiyle yapabilir. Buna göre yapımcı, tek satıcıdan gelen siparişleri mümkün olduğunca karşılamaya

271 VİLKOVA, s. 216., www.forum.zakon.kz. 05.05.2013.

272 TOPÇUOĞLU, s. 65.

273 İŞGÜZAR, s. 86.

çalışmalıdır. Fakat Üretici makul ve kabul edilebilen sebepleri bulunduğu takdirde tek satıcının siparişini reddedilebilir²⁷⁴.

Yapımcının teslim yükümlülüğünü yerine getirmemesi, kendi kusurundan kaynaklanıyorsa ve bu ihlal tek satıcı için sözleşmenin devam ettirilmesini çekilmez kılıyorsa; tek satıcı sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilir²⁷⁵.

1.4.7.1.2. Rus Hukukunda Üreticinin Mal Teslim Yükümlülüğü Üreticinin teslim yükümlülüğü, tek satıcının rekabet etmeme yükümlülüğünün bir karşılığıdır. Bu yükümlülük açısından üretici, tek satıcı sipariş edilen mallarının depoda var olduğunda veya tek satıcı ön ödemeleri yapıldığı takdirde tek satıcı yapılan tüm siparişleri karşılamak zorundadır.

Diğer durumlarda üretici siparişleri karşılamak zorunda değildir²⁷⁶. Üretici siparişi kabul ederse ve kendi kusurundan dolayı yerine getirmezse, tek satıcı zararının tazminini talep edebilmelidir ve sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilir.

1.4.7.1.3. Kazak Hukukunda Üreticinin Mal Teslim Yükümlülüğü Kazak doktrinde var olan düzenlemelere göre üretici, tek satıcı tarafından sipariş edilen malların ancak depoda var olması halinde veya tek satıcı ön ödemeleri yaptığı takdirde tek satıcının tüm siparişlerini karşılamak zorundadır. Doktrinde verilen tanımdan anlaşıldığı kadarı ile üretici ancak sipariş edilen malların depoda var olması halinde veya tek satıcı ön ödemeleri yaptığı takdirde malın teslimi ile yükümlüdür. Diğer durumlarda üretici tek satıcının siparişlerini reddedebilir. Üretici kabul edilen siparişleri kendi kusurundan dolayı yerine getirmezse, tek satıcı zararının tazminini talep edebilir ve sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilir.

274 POROY, s. 241.

275 TANDOĞAN, s. 23.

276 BAGİNSKİY, VİTRYANSKİY, s. 500.

1.4.7.2. Tek Satıcıyı Destekleme Yükümlülüğü

1.4.7.2.1. Türk Hukukunda Üreticinin Tek Satıcıyı Destekleme Yükümlülüğü

Türk doktrini acısından yapımcı tek satıcıyı desteklemekle yükümlüdür.

Tek satıcıyı destekleme yükümlülüğü üreticinin sadakat borcundan kaynaklanır. Bu yükümlülüğün kapsamına; tek satıcıya gerekli olan belge, reklam ve tanıtım faaliyetlerinde kullanabileceği gerekli malzemeleri sağlamak ve reklam giderlerine katılmak, bilgi vermek, söz konusu olan mallarda ve/veya fiyatlarda meydana gelen değişiklikleri zamanında bildirmek, gerekli teknik bilgi ve satış ile bakım personeli yetiştirmek konusunda yardımcı olur. Bu tür yardımı sunma zamanı, miktarı, usulleri ve ücretlendirmeyi taraflar sözleşmede belirtirler²⁷⁷.

Tek satıcıya verilen malzemelerin bir bedel karşılığında mı, yoksa bedelsiz olarak mı sağlanacağını taraflar sözleşmede kararlaştırmalıdırlar.

Sözleşmenin sona erdikten sonra, tek satıcı üreticinin markasını taşıyan reklam malzemelerini, kendi reklamı şeklinde kullanamaz.

1.4.7.2.2. Rus Hukukunda Üreticinin Tek Satıcıyı Destekleme Yükümlülüğü

Tek satıcının sürümü artırmasını sağlanmak için ve malını tanıtması için üretici gerekli olan belge, reklam, gerekli teknik bilgi ve satış ile bakım personeli yetiştirmek konusunda yardım etmeye yükümlüdür²⁷⁸.

277 TANDOĞAN, s.23 vd.

278 MASLOVA.V.A; Predmet Distrebyutorskogo Dogovora, Komerçeskoye Pravo, Moskva, 2010, s. 83.

1.4.7.2.3. Kazak Hukukunda Üreticinin Tek Satıcıyı Destekleme Yükümlülüğü

Kazak doktrindeki var olan düzenlemelere dayanarak üreticinin kendi malını tanıtması için gerekli olan belgeleri, reklam, gerekli teknik bilgi ve satış ile bakım personeli yetiştirmek konusunda tek satıcıya yardım etmeye yükümlü olduğunu söyleyebiliriz.

1.4.7.3. Sözleşme Bölgesinde Doğrudan Satış Yapmama Yükümlülüğü

1.4.7.3.1. Türk Hukukunda Üreticinin Sözleşme Bölgesinde Doğrudan Satış Yapmama Yükümlülüğü

Üretici kural olarak tek satıcının inhisar hakkı bölgesinde doğrudan satış yapamaz ve başka dağıtıcılar yerleştiremez. Bununla birlikte üretici sözleşme bölgesinden gelen talepleri ve yapımcıdan direk malını satın almak isteyen müşterileri tek satıcıya iletmek zorundadır. Bu yükümlülük aynı zamanda tek satıcıya yüklenen rekabet yapmama yasağının bir karşılığıdır.

Sözleşme bölgesinde doğrudan satış yapmama unsuru tek satıcılık sözleşmesinde açıkça kararlaştırılmamış olduğu takdirde de, üretici sözleşme bölgesinde doğrudan satış yapamaz. Eğer üretici Sözleşme bölgesinde doğrudan satış yaparsa; tek satıcı yapımcıdan tazminat isteyebileceği gibi, haklı nedenle sözleşmeyi fesih edilebilir²⁷⁹.

Fakat taraflar kurulan sözleşmeyle bu yükümlülüğü kaldırabilirler.

Örneğin üretici Sözleşme bölgesinde dar bir alıcı çevresine doğrudan satış yapabileceği kararlaştırılabilir. Buna karşı olarak bazı sözleşmelerde üreticiyle tek satıcıya bir meblağ ödemesi kararlaştırılabilir. Fakat üretici tek satıcıya her hangi bir ücreti ödemeden sözleşme konusu olan aynı malları ancak farklı markanın altında direk satışlarda bulunabilir.

279 İŞGÜZAR, s. 96 vd.

1.4.7.3.2. Rus Hukukunda Üreticinin Sözleşme Bölgesinde Doğrudan Satış Yapmama Yükümlülüğü

Aynen Türkiye’de ki gibi Rusya’da da yapımcı sözleşme bölgesinde doğrudan satış yapmamakla yükümlüdür. Bu yükümlülüğe göre üretici, tek satıcının inhisar hakkı bölgesinde doğrudan satışı yapamaz ve başka dağıtıcılar yerleştiremez. Bu hükmü tek satıcının rekabet yapmama yasağının bir karşılığıdır ²⁸⁰ . Az önce dediğimiz gibi Türkiye’de tek satıcılık sözleşmesinde bu hüküm açıkça kararlaştırılmamış olduğu takdirde de, yapımcı sözleşme bölgesinde doğrudan satışı yapamaz. Rusya’da ise bu hüküm sözleşmede kararlaştırılmamışsa yapımcı sözleşmede belirlenen bölgede direk satışları yapma hakkına sahiptir²⁸¹. Taraflar sözleşmede kararlaştırdığı takdirde üretici sözleşmede belirlenen bölgede kendi mallarını direk satmaya hakkı vardır. Bu takdirde yapımcıyla yapılan tüm satışlardan tek satıcıya belli bir ücretin ödenmesini isteyebilir²⁸². Bunun dışında yapımcı tek satıcıya her hangi bir ücret ödemeden sözleşme konusu olan aynı malları ancak farklı markanın altında direk satışlarda bulunabilir.

1.4.7.3.3. Kazak Hukukunda Üreticinin Sözleşme Bölgesinde Doğrudan Satış Yapmama Yükümlülüğü

Üretici tek satıcılık sözleşmesinde belirlenen bölgede doğrudan satışları yapmamaya yükümlüdür. Bu yükümlülüğün acısından üretici, tek satıcının inhisar hakkı bölgesinde doğrudan satışı yapamaz ve başka dağıtıcılar yerleştiremez. Ancak eğer taraflar bu hükmünü sözleşmede net olarak belirlenmezlerse üretici tek satıcılık sözleşmesinde belirlenen bölgede direk satışları yapmaya hakkına sahiptir. Fakat buna karşı tek satıcı belli bir ücretin ödenmesini isteyebilir.

280 VİLKOVA, s.181.

281 PUGİNSKİY. B.İ; Komerçeskoye Pravo Rossiyskoy Federacii, Moskva, 2001, s. 77.

282 VİLKOVA, s. 181.