Roma Antlaşmasında Sosyal Diyalog Kurumları

Roma Antlaşmasının yürürlüğe girmesini izleyen ve işsizliğin düşük olduğu (1970’te % 2,6 düzeyinde bulunduğu) ilk dönemde, Topluluk açıkça ekonomik bütünleşme ilkesine bağlı kalmıştır. Sosyal politika ise, AET’nin kurulması arasında iktidarda bulunan hükümetlerin çoğunluluğun tutumu ve “bırakınız yapsıncı” ekonomik felsefeye bağlı olması nedeniyle, ikinci plana itilmiştir.

Roma Antlaşması sosyal diyaloğa ilişkin bir kural içermediği gibi, temelde yok saydığı sosyal ortaklara da yalnızca Ekonomik ve Sosyal Komite (ESK) ile Avrupa Sosyal Fonu Komitesinde yer vermekle yetinmiştir. Ekonomik ve sosyal hayatın değişik kesimlerinden oluşan ESK’de, sivil toplumu temsil eden bu kesimler arasında çalışan ve işverenler de bulunmaktadır. Bunların dışında Roma

175 _{Annick Mallet (avec la Collabration du Marie-Cecile Milliat), Introduction a l’Europe sociale, Editions}

ENSP, Rennes, 1997

176 _{Jean Degimbe, La politique sociale europeenne, du Traite du Rome au Traite d’Amsterdam, Institut}

Antlaşması, 118. maddesinde, sosyal politika alanında üye devletlerle yapılacak işbirliği konuları içinde sendika hakkı ile toplu pazarlığı da saymıştır. Ancak bu kural, işçi ve işverenlere Topluluk düzeyinde örgütlenme hakkı tanınması anlamına gelmez.

ATS öncesi yıllarda sosyal diyalog, Roma Antlaşmasının bu yetersiz çerçevesi, dışında ve 1970’li yılların başlarında türevsel hukuk belgeleriyle kurulan çeşitli danışsal komitelerle gerçekleştirilmiştir.177 _{Avrupa Ekonomik Topluluğu}

çerçevesinde, Komisyon ile sosyal ortaklar arasındaki diyalog, 1958-1967 yılları arasında Ekonomik ve Sosyal Komite, Avrupa Sosyal Fonu Komitesi, danışsal komiteler ve ortak ya da karma komiteler çerçevesinde gelişmiş ve uygulanmıştır. Sosyal ortaklarla daha doğrudan bir diyalog kurmak isteyen komisyon, 1960’lı yıllarda, sosyal uyumlulaştırma için sosyal ortaklar merkezi grubu ile hükümet temsilcileri ve sosyal ortaklar grubu oluşturmuştur. 1965’teki kurumsal kriz sırasında varlığı sona eren bu iki Grubun çalışmalarının somut bir sonucu olmamıştır. Bu nedenle de, sosyal ortaklarla ilişkiler, sözü edilen kurumsal organlar ve komiteler çerçevesinde sürdürülmüştür.

a. Ekonomik ve Sosyal Komite

1957 Roma Antlaşmasıyla kurulan Ekonomik ve Sosyal Komite,178 _ekonomik

ve sosyal hayatın çeşitli kesimleri için Avrupa Birliği’nin politikalarına ilişkin görüşlerini dile getirme, bütünleşme ve karar süreçlerine katılma olanağı veren, danışsal nitelikli bir kurumdur. Komite bu işlevlerini, Topluluk kurumlarından Komisyon, Konsey ve Parlamento önünde, belirli konulara ilişkin “görüşler” çıkararak yerine getirmektedir. ESK, üç temel organın danışmasının yanı sıra, Avrupa projesine ve Topluluk yasama sürecine sivil toplumun katılmasına da olanak veren; örgütlü sivil toplumun Avrupa Birliğinde temsil edildiği ve tartışma olanağı bulduğu bir organdır. Hükümetleri değil, ulusal sosyo-profesyonel kesimleri temsil

177 _{Pierre Rodiere, Droit social de l’Union europeenne, 2}C_{. edition, LGDJ, Paris, 2002, s. 82-83}

178 _{Eliane Vogel – Polsky et Jean Vogel, L’Europe sociale 1993: Illusion,alibi ou realite?, Etudes}

europeennes, Collection dirigee par I’Institut d’etudes europeneenes, Editions de I’Universite de Bruxelles, Bruxelles,1991, s135-138; Odile Quintin– Brigitte Favarel–Dagas, L’Europe sociale: Enjeux et realites, La Documentation française, Paris, 1999, s. 40; Gabriel Guery, Vivre L’Europe sociale, Paris, Dunod, 1994, s. 28-29; Xavier Protet, Le Droit social europen, Que sais-je, PUF,Paris, 1993, s. 40-43; Annick Mallet (avec la Collabration du Marie-Cecile Milliat), Introduction a l’Europe sociale, Editions ENSP, Rennes, 1997, s. 93-94

eden Ekonomik ve Sosyal Komite, örgütlü sivil toplum kesimleri ile Avrupa kurumları arasında köprü işlevi görmektedir.

Komite, hükümetlerin önerisi üzerine Konseyce yenilenebilen dört yıl için oybirliğiyle atanan 222 üyeden oluşur. Nice Avrupa Konseyinde, üst sınırın 350 üyeye çıkarılmasına karar verilmiş ve ESK’in sivil toplumun ekonomik ve sosyal nitelikli faklı kesimlerinin temsilcilerinden oluşması öngörülmüştür. Topluluğun genel yararını gözeterek tam bir bağımsızlıkla görevlerini yerine getiren ve ″danışman″ olarak adlandırılan üyeler, ″kişisel″ olarak atanırlar.

ESK üyelerinin her biri, üç gruptan birinde yer alır. Bu gruplar; işverenler (1.grup), işçiler (2.grup) ve üreticiler, tarımcılar, nakliyeciler, çalışanlar, esnaf ve sanatkarlar, serbest meslekler gibi çeşitli etkinliklerden (3.grup) gelen temsilcilerden oluşmaktadır. İşverenler grubunda, özel ve kamusal sanayi kesiminden, küçük ve orta ölçekli işletmelerden, ticaret odalarından, banka ve sigortalardan, ulaştırma ve tarım kesimlerinden gelen üyeler yer alır. İşçiler grubunun çok büyük bir bölümü ASK üyesidir. Kadrolar içinde Avrupa Konfederasyonu’nun birkaç temsilcisi vardır. Çeşitli etkinlikler grubunda ise, sosyal ortaklar dışındaki tüm mesleksel, ekonomik ve kültürel topluluklar, kısacası örgütlenmiş sivil toplum temsilcileri (çiftçi, esnaf, serbest meslek, kooperatif, tüketici, çevre koruma, aile, kadın, engelli vb. kesimlerin örgütlerini temsil eden danışmanlar) yer almaktadır.179

İşçiler grubu, politikasını belirler, gündemdeki görüşleri inceler, farklı görüşlerin incelenmesi sırasında, Komitede temsil edilen çeşitli çıkarları gözönünde bulundurur ve şu hedefleri gözden uzak tutmaz: İşsizliğe karşı savaşım, hayat ve çalışma koşullarının düzeltilmesi, temel özgürlüklerin korunması, tek pazarın ve “Avro”nun (euro’nun) uygulamaya konulması ve sonuçları.180

Komite üyeleri, altı uzman bölüme ayrılmıştır. Bu bölümlerden biri, “istihdam, sosyal işler ve yurttaşlık”tır. Ekonomik ve Sosyal Komitelerin tümünden oluşan Genel Meclis, ilkece yılda dokuz kez toplanır.

179 _{Mesut Gülmez, Avrupa Birliğinde Sosyal Politika, Türkiye-AB Sendikal Koordinasyon Komisyonu}

Yayını, Ankara, 2003, s. 75.

Bağımsız ve kolejiyal olarak çalışmalarını sürdüren, bütçe ve personeli yönetme konusunda özerkliği bulunan ESK,danışsal bir organdır, bağlayıcı karar alamaz. Komitenin görüşü Topluluk organlarını bağlamaz. Komite, üç tür görüş çıkarmaktadır: ESK, Konsey ya da Komisyonun isteği üzerine ya da kendi girişimiyle, ekonomik, sosyal ve mesleksel nitelikli ilginç bulduğu tüm sorunlara ilişkin görüş bildirebilir. Etkisinin arttırılması amacıyla, Komiteye 1974 yılında Konseyin onayını alarak, kendi girişimleriyle görüşler çıkarma yetkisi tanınmıştır.181

ESK, 1958’den beri 2000’e yakın görüş bildirmiştir. Yılda ortalama 170 danışsal çalışma yapmakta ve görüş çıkarmaktadır. Birlik Konseyine, Komisyona ve Parlamentoya iletilen bu görüşler, Topluluklar Resmi Gazetesinde yayımlanmaktadır.182

Sosyal politika alanında, Antlaşmanın öngördüğü durumlarda, Komisyon ya da Konseyin ESK’ye danışması zorunludur. Konsey ve Komisyonca görüşünün alınması zorunlu olan konular şunlardır: Serbest dolaşım, iç pazar çerçevesinde mevzuatın yakınlaşması, işletme özgürlüğü, mesleksel eğitim politikasının ortak ilkeleri ve gençlik, ASF’nin işleyişi ya da sosyal uyum, tüketicilerin korunması, çevre, bölgesel kalkınma. Amsterdam Antlaşması, ESK’ye danışılması zorunlu konuları genişletmiş ve istihdam, sosyal sorunlar ve genel sağlık konularını da bunlara eklemiştir.

b. Avrupa Sosyal Fonu Komitesi

Topluluk düzeyinde sosyal diyaloğun danışsal komiteler aracılığıyla gerçekleştirildiği organlardan biri de, Roma Antlaşmasının 124. maddesiyle kurulan Avrupa Sosyal Fonu (ASF) Komitesidir.183

Fonların yönetiminden sorumlu olan Komisyona yardım etmekle görevlendirilen ASF Komitesinde, hükümetlerin temsilcilerinin yanı sıra çalışanların

181 _{Pierre Rodiere, Droit social de l’Union europeenne, 2}C_{. edition, LGDJ, Paris, 2002, s. 83}

182 _{Mesut Gülmez, Avrupa Birliğinde Sosyal Politika, Türkiye-AB Sendikal Koordinasyon Komisyonu}

Yayını, Ankara, 2003, s. 75.

183 _{Roger Blanpain/Jean-Claude Javillier, Droit du travail communautaire, 2}C _{Edition, LGDJ, Paris,}

sendikal örgütlerinin ve işverenlerin temsilcileri de yer alır. Danışsal nitelikte ve üçlü yapıda bir organ olan Komite, 2 hükümet, 2’şer işçi ve işveren sendikaları temsilcileri olmak üzere toplam 6 üyeden oluşmaktadır. Yılda en az dört kez toplanan ASF Komitesine bir Komisyon üyesi başkanlık eder. (m.124/2; AA, m.147)

ASF Komitesi, Komisyona, üye devletler ve sosyal ortaklar ile ASF’nin çalışmalarının tüm yönleri konusunda ortak görüşme ve diyalog olanağı sağlamaktadır. ASF’nin müdahalelerinin yönü ve devletlerin mali yardım istekleri konularında bir teknik yardım organı işlevi gören Komiteye danışılır. Konseyin, Ekonomik ve Sosyal Komiteye danışarak, oybirliğiyle ASF’ye ilişkin uygulama kararları almasına olanak veren 124. madde AB Antlaşmasıyla değiştirilmiştir. Ekonomik ve sosyal uyum ile yapısal organların eşgüdümlenmesi ilkesi, bu komitenin etkinlik alanını genişletmiştir.