Danışsal Komiteler ve Ortak Komiteler Yoluyla Sosyal Diyalog

Topluluk düzeyinde sosyal diyalog, Antlaşmalardaki kuralların sınırlı ve yetersiz çerçevesini aşarak, özellikle1970’li yıllarda türevsel hukuk aracılığıyla oluşturulan kimi danışsal komiteler ile sektörel düzeyde oluşturulan ortak ya da karma komiteler yoluyla gerçekleştirilmiştir.

a. İstihdam Sürekli Komitesi

Danışsal komitelerin ilki, Nisan 1970’te yapılan üçlü konferanstan sonra, Konseyin 14 Aralık 1970 tarihli ve 70/532/CEE (Communaute Economique Europeenne) sayılı kararıyla, yani bir türevsel hukuk işlemiyle kurulan İstihdam Sürekli Komitesidir (İSK). Uzmanlaşmış organlardan biri olan komite, Topluluk kurumlarıyla sosyal ortaklar arasında sosyal konsantrasyonun (concertation sociale) ilk örneğini oluşturmaktadır. Danışsal nitelikte görev yapan bir organdır ve yetkili Topluluk kurumlarının karar almasından önce devreye girer. Roma Antlaşmasında öngörülmeyen Komite, sosyal ortakların istihdam konusunda Komisyonla buluşma ve tartışmalarını kurumsallaştırma istekleri üzerine kurulmuştur.184 _{Komite, sosyal}

ortakların özellikle özgür ve Hıristiyan Sendikalar Avrupa Konfederasyonları’nın istihdam konusundaki düşüncelere daha iyi katılımını sağlama dileklerinin bir sonucudur. Ancak İSK, sosyal ortakların Topluluk istihdam politikaları üzerindeki etkilerini güçlendirme yönündeki kuruluş amacının gerçekleştirilmesinde düş kırıklığı yaratmıştır.185

Konsey kararının 2. maddesine göre komitenin görevi, üye devletlerin ulusal istihdam politikalarının eşgüdümlenmesini Topluluk hedefleriyle uyumlulaştırarak kolaylaştırmak amacıyla Konsey, Komisyon ve sosyal ortaklar arasında sürekli biçimde diyalog, danışma ve görüşmeler yapılmasını sağlamaktır. Komitenin bu rolünü, yetkili kurumların olası kararlarını almasından önce yerine getirmesi öngörülmüştür. İSK, işlevleri arasında “görüşme”ye de yer verilmiş olması nedeniyle, kimi yazarlarca yalnızca “danışsal” nitelikte bir komite sayılmamaktadır.186

1971 ve 1996 yılları arasında elli toplantı yapan ve istihdamla ilgili birçok sorunu ele alan komite, sosyal politikaların oluşumunda, tüm görüşlerini sürekli biçimde dile getirme olanağı vermiştir. İşsizlik ve özellikle uzun süreli işsizlik ve işsizliğe karşı savaşım, gençlerin istihdamı, iş süresinin düzenlenmesi, yeni teknolojilerin istihdam üzerindeki etkisi konularıyla ilgilenmiş; emek piyasasının işleyişi, emeğin / işin yeniden örgütlenmesi, kadınların istihdam durumu, göç ve sürekli eğitim ve yeni teknolojilerin sosyal sonuçları gibi birçok sorunu tartışmıştır.187

Ulusal ve Topluluksal istihdam politikalarını eşgüdümleme organı olan İstihdam Sürekli Komitesi, bu amacına uygun olarak yapılandırılmıştır. Komitenin 1975’te değiştirilen dörtlü yapısında, Topluluk kurumları ve sosyal ortaklar temsil edilmiştir. Çalışan kanadı temsilcilerini ETUC, işveren kanadı temsilcilerini ise UNICE, COPA (Comite des organisations professionnelles agricoles) ve CEEP belirlemişlerdir.

185 _{Eliane Vogel – Polsky et Jean Vogel, L’Europe sociale 1993: Illusion,alibi ou realite?, Etudes}

europeennes, Collection dirigee par I’Institut d’etudes europeneenes, Editions de I’Universite de Bruxelles, Bruxelles,1991, s 139.

186 _{Commentaire J. Megret, Le Droit de la Communaute europeenne et de l’Union Europeenne, 7,}

Politique sociale, education et Jeunesse (J. Megret), 2c _{editon, Universite de Bruxelles,Etudes}

europeennes, Bruxelles, 1998,s. 278.

187 _{Jean Degimbe, La politique sociale europeenne, du Traite du Rome au Traite d’Amsterdam, Institut}

İstihdam Sürekli Komitesi, Konsey Başkanının başkanlığında, Çalışma Bakanlarından, istihdam ve sosyal işlerden sorumlu Komiserden, üye devletlerin işveren ve sendikal örgütlerinin temsilcilerinden oluşur. İşveren ve işçilerin 18’er asıl ve 9’ar yedek üye ile temsil edildiği komitenin başlıca özgünlüğü,yapısındadır. Konsey Başkanının girişimleriyle genel olarak yılda iki kez toplanmıştır.

Konsey, 20 Aralık 1996’da, İSK yerine bir İstihdam ve Emek Piyasası Komitesi kurmuştur.188 _{Sosyal ortaklara yer vermeyen bu komitenin yerini de,}

Amsterdam Antlaşmasıyla kurulan ve yapısı korunan İstihdam Komitesi almıştır. Ancak, üye devletler arasında istihdam ve emek piyasası konusundaki politikaların eşgüdümlenmesini geliştirmekle görevli olan bu yeni Komite, sosyal ortaklara yer vermemiş, onlara danışılmasını öngörmekle yetinmiştir. Her üye devlet ve Komisyonun ikişer üyesini atadığı komite, görevlerini yerine getirirken sosyal ortaklara danışır. (m.130)

b. Diğer Üçlü Danışsal Komiteler, Araştırma ve Eğitim Organları

Sosyal ortaklar, bu komite dışında türevsel hukuk işlemleriyle kurulan başka, danışsal komiteler aracılığıyla da, Topluluk politikalarının hazırlanmasında ve uygulanmasında Komisyona yardımcı olmuşlardır. Eşit sayıda olmak üzere hükümet, sendika ve işveren örgütlerinin temsilcilerinden oluşan danışsal komitelerin başkanlığı ve sekreterlik hizmetleri Komisyonca yürütülmüştür.

Üçlü yapıdaki bu danışsal komiteler, iş sağlığı ve güvenliği, mesleksel eğitim, serbest dolaşım, sosyal güvenlik ve fırsat eşitliği gibi Antlaşmalarda kimi düzenlemelerin yapıldığı önemli konularda kurulmuşlardır. Danışsal komiteler, kimi yazarlarca, mesleklerarası biçiminde nitelendirilmekle birlikte,189 _{tümünün bu}

nitelikte olmadığını belirtmek gerekir. Ayrıca, bu komitelerin danışma işlevi ile Sosyal

188 _{Odile Quintin– Brigitte Favarel–Dagas, L’Europe sociale: Enjeux et realites, La Documentation}

française, Paris, 1999, s. 42.

189 _{Örneğin bkz. Annick Mallet (avec la Collabration du Marie-Cecile Milliat), Introduction a l’Europe}

Politika Antlaşmasında öngörülen danışma arasında da önemli farklar bulunmaktadır.190

Biri dışında genellikle bir tüzük ya da Konsey kararıyla ve belirli konularda Topluluk politikalarının geliştirilmesi amacıyla kurulan danışsal komitelerinin sosyal diyalog açısından en önemlileri ve kuruluş tarihleri şunlardır.191

• Çalışanların Serbest Dolaşımı İçin Danışsal Komitesi (15 Ekim 1968 tarih ve 1612/68 sayılı tüzük, m. 24);

• Göçmen İşçilerin Sosyal Güvenliği İçin Danışsal Komite (14 Haziran 1971 tarihli ve 1408/71 sayılı tüzük, m. 82);

• Güvenlik, Esenlik ve İş Yerinde Sağlığın Korunması İçin Danışsal Komite (27 Haziran 1974 tarih ve 74/325 sayılı Konsey kararı);

• Kadınlar ve Erkekler Arasında Fırsat Eşitliği Danışsal Komitesi (Komisyonun 9 Aralık 1981 tarih ve 82/43 sayılı kararı).

Bunların dışında, Avrupa Tek Senedi öncesi dönemde sosyal ortakların Topluluk organlarına katılma olanağı buldukları organlar arasında 1975 yılında kurulan ve bilimsel nitelik taşıyan iki araştırma ve eğitim organı bulunmaktadır. Bunlar; merkezi Berlin’de bulunan Mesleksel Eğitimin Geliştirilmesi İçin Avrupa Merkezi ile merkezi Dublin’de bulunan Yaşam ve Çevre Koşullarının İyileştirilmesi İçin Avrupa Vakfıdır. Her iki kuruluşun yönetim kurullarında, üye devletlerin ve Komisyonun temsilcilerinin yanı sıra sosyal ortakların (ulusal işçi ve işveren örgütlerinin) temsilcileri de yer almaktadır. Örneğin Avrupa Vakfı’nın toplam 30 üyeden oluşan yönetim kurulunun 9’ar üyesini, işçi ve işveren örgütlerinin temsilcileri oluşturmaktadır (Tüzük, m. 6). Üç sosyal ortak, Avrupa Merkezi’nin yönetim kuruluna gözlemci olarak katılmaktadır.

190 _{Commentaire J. Megret, Le Droit de la Communaute europeenne et de l’Union Europeenne, 7,}

Politique sociale, education et Jeunesse (J. Megret), 2c editon, Universite de Bruxelles,Etudes europeennes, Bruxelles, 1998, s. 279.

191 _{Roger Blanpain/Jean-Claude Javillier, Droit du travail communautaire, 2C Edition, LGDJ, Paris,}

1995, s. 28; Odile Quintin– Brigitte Favarel–Dagas, L’Europe sociale: Enjeux et realites, La

Documentation française, Paris, 1999, s. 41. Annick Mallet (avec la Collabration du Marie-Cecile Milliat), Introduction a l’Europe sociale, Editions ENSP, Rennes, 1997, s.120., Pierre Rodiere, Droit social de l’Union europeenne, 2C. edition, LGDJ, Paris, 2002, s.85-86;

c. Ortak Komiteler ve İnformel Çalışma Grupları

Komisyon, 1963 yılından itibaren, sosyal ortaklar arasında sektörel düzeydeki diyaloğu geliştirmek için ortak ya da karma komiteler oluşturmuştur. Ortak komiteler, belli bir ekonomik sektörde izlenen ortak politikanın sosyal yönleri konusunda ön danışma organlarıdır. Komisyon kararıyla kurulan ve kurumsallaştırılan bu komitelerin iki amacı vardır.

Komisyonun, sosyal yansımaları olan sektörel nitelikli tüm önerileri konusunda sosyal ortaklara danışması ve belirli bir sektör temelinde sosyal ortaklar arasında görüşmenin (diyaloğun) geliştirilmesi.

Ortak komiteler, ya komisyonun isteği üzerine ya da kendi girişimiyle “görüş”ler çıkarmış ve komisyona raporlar göndermiştir.192 _{İlgili sektörlerdeki işçi ve}

işveren örgütleri temsilcilerinden ve elli dolayında üyeden oluşan bu komitelere, ilgili sektöre ilişkin Komisyon önerileri konusunda danışılmıştır.

Aşağıda değinilen 98/500 sayılı Komisyon kararıyla kaldırılan dokuz ortak komite; deniz taşımacılığı, sivil havacılık, iç deniz ticareti, karayolu taşımacılığı, demir yolları, telekomünikasyon, tarım ücretlilerinin sosyal sorunları, deniz balıkçılığında sosyal sorunlar ve posta sektörlerinde kurulmuştu.

“Formel” ortak komiteler dışında, sosyal ortaklarla ilişkilerin kurumsallaştırılmasının gerçekleştirilemediği sektörlerde, örneğin sigortacılık, bankacılık, ticaret, temizlik, ayakkabıcılık, dokuma ve giysi, otelcilik ve lokantacılık, inşaat ve özel güvenlik gibi alanlarda informel çalışma grupları oluşturulmuştur.193

Ortak komitelerden, kurumsal nitelik taşımamaları ve ortak bir politika bulunmadığı zaman devreye girmemeleri ile ayrılan informel gruplar, bir ekonomik sektörde istihdam çözümleme organı ve Komisyonun önemli bir girişimi konusunda

192 _{Commentaire J. Megret, Le Droit de la Communaute europeenne et de l’Union Europeenne, 7,}

Politique sociale, education et Jeunesse (J. Megret), 2c editon, Universite de Bruxelles,Etudes europeennes, Bruxelles, 1998,s. 282.

193 _{Jean Degimbe, La politique sociale europeenne, du Traite du Rome au Traite d’Amsterdam, Institut}

danışma organıdır. Bir ortak politikanın oluşturulmasında ve uygulanmasında Komisyona yardımcı olma işlevi yoktur. İnformel grupların oluşturulma nedenlerinden biri, pragmatik nitelik taşır ve Avrupa düzeyinde biraraya gelme gereksinimidir. İkinci neden ise,kimi sektörlerde, işverenlerin ortak komiteler yoluyla sosyal diyaloğun yapısallaşmasına karşı çıkmış olmasıdır. Bu gruplar, ortak komitelerin başlangıçta üstlendikleri, ancak koşulların henüz yeterince oluşmamış olması nedeniyle ulaşamadıkları iddialı amaçları gerçekleştirmek için kurulmuştur. Başlangıçta bir Avrupa çalışma ilişkileri sisteminin oluşturulmasına katkıda bulunulması amaçlanıyordu. Ancak, Topluluk düzeyinde sözleşmesel politikanın doğuşu için gerekli koşullar ve yasal çerçeve bulunmadığından, bu amaçlara ulaşılması Sosyal Politika Anlaşmasıyla gerçekleşme yoluna girmiştir.194

d. Ortak Komiteler Yerine Sektörel Diyalog Komiteleri Kurulması

Komisyon, 20 Mayıs 1998 tarihli ve 98/500 sayılı kararıyla195, sosyal ortaklar arasında Avrupa düzeyinde sosyal diyaloğu kolaylaştırmaya yönelik sektörel diyalog komiteleri kurulmasına karar vermiştir. Bu komiteler, daha önce Komisyonun yukarıda belirtilen tarihlerdeki kararlarıyla değişik sektörlerde kurulan ″ortak komiteler″in yerini almıştır. 31 Aralık 1998 tarihinden sonra işlerliğe geçen sektörel diyalog komiteleri, ortak komitelerin yanı sıra, Komisyon kararı olmaksızın Komisyonun kimi sektörlerde sosyal diyaloğu desteklediği başka informel çalışma gruplarının da görevini üstlenmiştir. (m.7) Bu kararıyla Komisyon, sektörel düzeyde oluşturulan sosyal diyalog komitelerini tek bir kararla düzenlemiş ve türdeş bir yapıya kavuşturmuştur.

Kararın Başlangıç bölümünde; dayanak olarak anlaşmanın 118 B maddesini, Topluluk Şartının 12. maddesini, 18 Temmuz 1997 tarihli kararını, 29 Ocak 1997 tarihli Ekonomik ve Sosyal Komitenin görüşünü anımsatan Komisyon, çeşitli üye devletlerdeki durumun, sosyal ortakların kendi sektörlerindeki hayat ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi konusundaki tartışmalara katılımlarının zorunlu olduğunu

194 _{Commentaire J. Megret, Le Droit de la Communaute europeenne et de l’Union Europeenne, 7,}

Politique sociale, education et Jeunesse (J. Megret), 2c editon, Universite de Bruxelles,Etudes europeennes, Bruxelles, 1998,s. 282.

195 _{JOCE, No L 225 du 12 aout 1998, s. 27; Bernard Teyssie, Droit europeen du travail. Litec, Paris.}

kanıtladığını belirtmiştir. Bu katılımı, sosyo-ekonomik çıkarları temsil eden Topluluk düzeyinde bir forum kurarak güvenceye almanın en uygun yolunun, Komisyon nezdinde bir sektörel diyalog komitesi kurulması olduğuna değinen Komisyon, bu komitenin kadın ve erkekler arasında eşitlik ilkesinin geliştirilmesine de katkıda bulunacağını belirtmiştir.

500 sayılı kararın 1. maddesinde, sektörel diyalog komitelerinin kuruluş koşulları düzenlenmiştir. Buna göre sosyal diyalog komitelerinin, sosyal ortakların, Avrupa düzeyinde sosyal diyaloğa katılma konusunda birlikte istekte bulundukları sektörlerde kurulması öngörülmüştür. Dolayısıyla, bu komitelerinin oluşturulması sosyal ortakların isteğine bağlıdır.

Kararda, işveren ve işçileri temsil eden örgütlerde aranan ölçütler şöyle sıralanmıştır.

• Belirli sektör ya da kategorilere ait olması ve Avrupa düzeyinde örgütlenmiş bulunması;

• Üye devletlerin sosyal ortakların yapılarının ayrılmaz bir parçası olarak tanınmış olan örgütlerden oluşması ve anlaşmalar bağıtlama yeteneğinin / yetkisinin bulunması ve birçok devlette temsil yeteneği taşıması;

• Danışma sürecine etkili biçimde katılma olanağı veren uygun bir yapıda olması.

Karara göre, ortak komitelerin görevlerine benzer biçimde, sektörel diyalog komitelerinin danışma ve sosyal diyaloğu geliştirme olmak üzere iki görevi vardır. Birincisi, kuruldukları sektörlerde sosyal bir etkisi olan Topluluk düzeyindeki gelişmeler konusunda danışılmalıdır. İkinci görevi de, sektörel düzeyde sosyal diyaloğu geliştirme ve kolaylaştırmadır (m.2). Dolayısıyla bu komitelere,Topluluk kurumlarının sektör ve sektör çalışanları üzerinde yansımaları olabilecek tüm ekonomik ve sosyal kararları konusunda danışılması gerekir.

Karar,her komitenin üye sayısının üst sınırını belirlemiş ve toplantılara katılan sosyal ortakların en çok 40 temsilcisinden oluşmasını öngörmüştür. İşveren ve işçi delegasyonları, eşit sayıda temsilcilerden oluşur (m.3).

Komisyon, sosyal örgütlerinin 1. maddeye uygun başvurusu üzerine, işveren ve sendikal örgütlerin temsilcilerini komitelerin toplantılarına katılmaya çağırır. (m.4)

Her komite, Komisyonla işbirliği yaparak kendi yönetmeliğini yapar. Komitelere, işveren ve sendika (işçi) delegasyonlarının bir temsilcisi başkanlık eder. Birlikte istekte bulunurlarsa, bir Komisyon temsilcisi bu görevi yerine getirir. Komiteler, yılda en az bir kez toplanırlar. Komitenin her toplantısı için, sosyal ortakların en çok otuz temsilcisinin yol ve konaklama giderleri (Komisyonca) karşılanır. Komisyon, sosyal ortaklara danışarak, komitelerin işleyişini ve çeşitli sektörlerdeki etkinliklerinin yürütülüp sürdürülmesini düzenli biçimde inceler. (m.5)

Komite üyeleri, Avrupa Birliği Antlaşmasının 214. maddesi kurallarına zarar vermeksizin, komite toplantıları sırasında öğrendikleri ya da Komisyonun üzerinde görüşmelerin yapıldığı konunun gizli nitelik taşıdığını kendilerine belirttiği bilgileri açıklamamakla yükümlüdürler. (m.6)

Sektörel diyalog komiteleri, en geç 31 Aralık 1998’de, yukarıda belirtilen sektörlerdeki ortak komitelerin yerini almıştır. Komisyonun 98/500 sayılı kararının ardından, 1998 yılında, yirmialtı sektörde de benzer çalışmalar yapılmıştır.