4. ARAŞTIRMA BULGULARI
4.8 İzolatların Morfolojik, Patojenik ve Genetik Çeşitliliği
4.8.2 Rhizoctonia solani AG-5
Klasik olarak anastomosis grup belirleme çalışmalarında AG-5 test izolatı ile hifsel birleşme yapan ve sekans analizi ile AG-5 olduğu teyid edilen izolatların PDA besi ortamında gelişme yapıları ve sklerot oluşturma durumları incelenerek kayıt altına alınmıştır. 50 adet AG-5 izolatının 30-35 günlük kültür gelişimleri incelenmiş ve
96
izolatlar arasındaki farklılık ortaya konulmuştur (Şekil 4.12a-f). Kültürlerin koloni renkleri incelendiğinde, 14 tanesinin sarımsı kahverengi, 17 tanesinin açık kahverengi, 9 tanesinin beyazımsı kahverengi, 3 tanesinin şeffaf sarımsı, 6 tanesinin şeffaf beyaz, 1 tanesinin ise koyu kahverengi olduğu gözlemlenmiştir. Hif oluşturma yetenekleri incelendiğinde ise, 24 tanesinin az, 10 tanesinin bol, 16 tanesinin ise orta miktarda hif meydana getirdiği gözlemlenmiştir. Sklerot oluşturma durumları incelendiğinde ise, 23 izolatın sklerot oluşturduğu, bunlardan 1 tanesinin sarımsı kahverengi, 5 tanesinin açık kahverengi, 10 tanesinin beyazımsı kahverengi, 7 tanesinin ise koyu kahverengi olduğu, sklerot konumlarına bakıldığında ise 16 tanesinin dağınık, 6 tanesinin merkezi, 1 tanesinin çevresel olduğu gözlemlenmiştir (Çizelge 4.16).
Şekil 4.12 Rhizoctonia solani AG-5 izolatlarının morfolojik farklılıkları. Şeffaf sarımsı koloni rengi (a), koyu kahverengi koloni rengi (b), bol hif yapısı (c), merkezi koyu kahverengi sklerot oluşumu (d), çevresel açık kahverengi sklerot oluşumu (e), bol hif ve beyazımsı kahverengi dağınık sklerot oluşumu (f)
AG-5 izolatlarının in vitro patojenisite testi sonuçlarında elde edilen % hastalık şiddeti değerleri (Çizelge 4.16)’da verilmiştir. Buna göre AG-5 izolatlarının hepsi yüksek derecede virülent olarak değerlendirilmiştir (Şekil 4.13a-c). K2 nolu izolat %99 hastalık
97
şiddeti değeri ile en virülent, K22 nolu izolat ise %56.1 hastalık şiddeti değeri ile en az virülent olarak değerlendirilmiştir. AG-5 izolatlarının hastalık şiddeti ortalaması ise
%76.33 olarak bulunmuştur.
Çizelge 4.16 Rhizoctonia solani AG-5 izolatlarının morfolojik ve patojenik özellikleri
Sıra No
İzolat No1
Koloni Özellikleri Skleroti Özellikleri Patojenik Davranışları Koloni
98
Çizelge 4.16 Rhizoctonia solani AG-5 izolatlarının morfolojik ve patojenik özellikleri (devam)
36 IS19 B.K Az Görülmedi 85.70±6.64b-g YDV
37 IS20 S.K Az Görülmedi 76.10±1.00b-g YDV
38 IS21 Ş.B Az Görülmedi 75.20±14.15b-g YDV
39 IS23 S.K Az Görülmedi 92.30±6.22a-d YDV
40 IS24 Ş.S Az Görülmedi 87.60±12.66a-b YDV
41 IS26 A.K Az K.K Dağınık 72.80±14.33b-g YDV
42 IS32 B.K Az K.K Merkezi 58.00±2.33f-g YDV
43 IS33 S.K Az Görülmedi 77.10±11.66b-g YDV
44 IS34 Ş.B Az Görülmedi 70.40±8.14c-g YDV
45 IS35 B.K Az Görülmedi 72.00±1.20d-g YDV
46 IS40 S.K Bol Görülmedi 77.10±4.37b-g YDV
47 IS41 B.K Az Görülmedi 84.00±15.33a-c YDV
48 IS42 Ş.B Orta Görülmedi 80.00±4.00b-g YDV
49 IS46 S.K Bol Görülmedi 78.00±4.05b-g YDV
50 IS47 A.K Orta Görülmedi 71.00±1.76e-g YDV
1 D: Denizli, U: Uşak, K: Kütahya, IS: Isparta
2 S.K: Sarımsı kahverengi, A.K: Açık kahverengi, B.K: Beyazımsı kahverengi, Ş.S: Şeffaf sarımsı, Ş.B: Şeffaf beyaz, K.K: Koyu kahverengi
3 S.K: Sarımsı kahverengi, A.K: Açık kahverengi, B.K: Beyazımsı kahverengi, K.K: Koyu kahverengi
4Aynı harfi taşıyan rakamlar arasındaki farklılık Duncan testine göre önemli değildir (p≤0.05).
5 YDV: Yüksek derecede virülent
Şekil 4.13 Farklı virülensliğe sahip Rhizoctonia solani AG-5 izolatları. Yüksek derecede virülent izolat (a), orta derecede virülent izolat (b), kontrol petrisi (c) ITS gen bölgesi sekans analizine göre 4 R. solani AG-5 izolatından (D3, D23, D30 ve U3) sonuç alınamadığı için accession numaraları temin edilememiştir. Diğer 46 R.
solani AG-5 izolatı ITS gen bölgesi sekans analizine göre NCBI GenBank’ta yer alan R. solani AG-5 referans izolatları ile %95-100 arasında genetik benzerlik göstermiştir.
AG-5 izolatlarının sekansa tabi tutulduktan ve kesim işlemleri gerçekleştirildikten sonra
99
399-690 arasında baz çiftine sahip oldukları görülmüştür. Bu izolatlar GenBank’a kaydedilmiş ve accession numaraları (MN640914-MN640959) temin edilmiştir (Çizelge 4.17).
Çizelge 4.17 Rhizoctonia solani AG-5 izolatlarının genetik farklılıkları
Sıra No
İzolat Numarası*
İzolat Bilgileri GenBank’ta Eşleştiği Referans İzolatlar
100
Çizelge 4.17 Rhizoctonia solani AG-5 izolatlarının genetik farklılıkları (devam)
29 IS4 MN640942 564 AG-5 %95 KC590608
30 IS11 MN640943 560 AG-5 %95 KC590552
31 IS16 MN640944 565 AG-5 %100 KC590608
32 IS19 MN640945 561 AG-5 %99 KC590552
33 IS20 MN640946 534 AG-5 %99 KC590608
34 IS21 MN640947 581 AG-5 %97 KC590551
35 IS23 MN640948 685 AG-5 %99 KC590596
36 IS24 MN640949 587 AG-5 %99 KC590552
37 IS26 MN640950 533 AG-5 %99 KC590536
38 IS32 MN640951 534 AG-5 %99 KC590551
39 IS33 MN640952 466 AG-5 %98 KC590536
40 IS34 MN640953 541 AG-5 %99 KC590608
41 IS35 MN640954 543 AG-5 %99 KC590608
42 IS40 MN640955 634 AG-5 %99 KC590608
43 IS41 MN640956 558 AG-5 %100 KJ188654
44 IS42 MN640957 525 AG-5 %91 KC590596
45 IS46 MN640958 560 AG-5 %97 KC590608
46 IS47 MN640959 545 AG-5 %100 KC590558
*D: Denizli, U: Uşak, K: Kütahya, IS: Isparta
ITS gen bölgesi sekans analizine göre oluşturulan dendogramda, AG-5 izolatlarının 2 ana dala ayrılığı, birinci dalda yer alan 45 adet izolatın %53 bootstrap değeri ile referans AG-5 izolatları ile birlikte yer aldığı, ikinci dalda ise sadece 1 adet izolatın yer aldığı görülmüştür (Şekil 4.14).
101
Şekil 4.14 ITS gen bölgesi sekans analizi ile oluşturulan Rhizoctonia solani AG-5 izolatlarının dendogramı
102 4.8.3 Binükleat Rhizoctonia AG-K
Klasik olarak cins düzeyinde teşhis çalışmalarında binükleat yani iki çekirdekli olarak gözlemlenen izolatlardan seçilen ve sekans analizi ile binükleat Rhizoctonia AG-K olarak tanılanan izolatların PDA besi ortamında gelişme yapıları ve sklerot oluşturma durumları incelenerek kayıt altına alınmıştır. 4 adet AG-K izolatının 30-35 günlük kültür gelişimleri incelenmiş ve bu izolatların hepsinin kültürel olarak benzer gelişim gösterdiği görülmüştür (Şekil 4.15a, b). Kültürlerin koloni renkleri incelendiğinde, 2 tanesinin sarımsı beyaz, 2 tanesinin ise beyaz olduğu gözlemlenmiştir. Hif oluşturma yetenekleri incelendiğinde ise, 1 tanesinin az, 3 tanesinin ise orta miktarda hif meydana getirdiği gözlemlenmiştir. AG-K izolatlarının hiçbirisinde sklerot oluşumu gözlemlenmemiştir (Çizelge 4.18).
Şekil 4.15 Binükleat Rhizoctonia AG-K izolatlarının morfolojik farklılıkları. Sarımsı koloni rengi (a), beyaz az hif oluşturan koloni (b)
Dört adet AG-K izolatının in vitro patojenisite testi sonuçlarında elde edilen % hastalık şiddeti değerleri (Çizelge 4.18)’de verilmiştir. Buna göre AG-K izolatlarının hepsi yüksek derecede virülent olarak değerlendirilmiştir (Şekil 4.16a, b). IS18 nolu izolat
%76.1 hastalık şiddeti değeri ile en virülent, D12 nolu izolat ise %65.7 hastalık şiddeti değeri ile en az virülent olarak değerlendirilmiştir. AG-K izolatlarının hastalık şiddeti ortalaması %69.95 olarak bulunmuştur.
103
Çizelge 4.18 Binükleat Rhizoctonia AG-K izolatlarının morfolojik ve patojenik özellikleri
Sıra No
İzolat No1
Koloni Özellikleri Patojenik Davranışları Koloni Rengi Hif Yoğunluğu Hastalık Şiddeti
%±Std. Hata2
Virülenslik Durumu3
1 D12 Sarımsı beyaz Orta 65.70±4.25a YDV
2 IS17 Beyaz Orta 71.40±3.00a YDV
3 IS18 Beyaz Az 76.10±3.28a YDV
4 U4 Sarımsı beyaz Orta 66.60±2.64a YDV
1 D: Denizli, IS: Isparta, U: Uşak
2Aynı harfi taşıyan rakamlar arasındaki farklılık Duncan testine göre önemli değildir (p≤0.05).
3 YDV: Yüksek derecede virülent
Şekil 4.16 Binükleat Rhizoctonia AG-K izolatının patojenisitesi. Yüksek derecede virülent izolat (a), kontrol petrisi (b)
Binükleat Rhizoctonia AG-K izolatları ITS gen bölgesi sekans analizi sonucuna göre NCBI GenBank’ta yer alan Ceratobasidium sp. AG-K (binükleat Rhizoctonia AG-K) izolatları ile %99-100 arasında genetik benzerlik göstermiştir. AG-K izolatlarının sekansa tabi tutulduktan ve kesim işlemleri gerçekleştirildikten sonra 592-600 arasında baz çiftine sahip oldukları görülmüştür. Bu izolatlar GenBank’a kaydedilmiş ve accession numaraları (MN153731, MN153732, MN153733 ve MN640972) temin edilmiştir (Çizelge 4.19).
104
Çizelge 4.19 Binükleat Rhizoctonia AG-K izolatlarının genetik farklılıkları
Sıra No
İzolat Numarası*
İzolat Bilgileri GenBank’ta Eşleştiği Referans İzolatlar
GenBank Accession No.
Baz Çifti (bp)
Anastomosis Grubu
ve Benzerlik Oranı Acc. No.
1 D12 MN153731 598 AG-K %100 JQ859875
2 IS17 MN640972 592 AG-K %99 KP662688
3 IS18 MN153732 600 AG-K %99 KC590608
4 U4 MN153733 600 AG-K %100 KX468084
* D: Denizli, IS: Isparta, U: Uşak
ITS gen bölgesi sekans analizine göre oluşturulan dendogramda, AG-K izolatlarının hepsinin referans AG-A izolatlarından ayrı olarak, %100 bootstrap değeri ile referans AG-K izolatları ile aynı dalda yer aldığı görülmüştür (Şekil 4.17).
Şekil 4.17 ITS gen bölgesi sekans analizi ile oluşturulan binükleat Rhizoctonia AG-K izolatlarının dendogramı
105
4.8.4 Rhizoctonia bataticola (Macrophomina phaseolina)
Klasik olarak tür teşhisi çalışmalarında R. bataticola olarak tanılanan ve sekans analizi ile R. bataticola olduğu teyid edilen izolatların PDA besi ortamında gelişme yapıları incelenerek kayıt altına alınmıştır. On dokuz adet R. bataticola izolatının 30-35 günlük kültür gelişimleri incelenmiş ve izolatlar arasındaki farklılık ortaya konulmuştur (Şekil 4.18a, b). Kültürlerin koloni renkleri incelendiğinde, 9 tanesinin siyah, 10 tanesinin ise grimsi siyah olduğu ve 16 tanesinin az, 3 tanesinin ise orta miktarda hif meydana getirdiği gözlemlenmiştir (Çizelge 4.20).
Şekil 4.18 Rhizoctonia bataticola izolatlarının morfolojik farklılıkları. Siyah koloni rengi (a), grimsi siyah koloni rengi (b)
Rhizoctonia bataticola izolatlarının in vitro patojenisite testi sonuçlarında elde edilen % hastalık şiddeti değerleri (Çizelge 4.20)’te verilmiştir. Buna göre R. bataticola izolatlarının 18 tanesi (%94.7) yüksek derecede virülent, kalan 1 tanesi (%5.3) orta derecede virülent olarak değerlendirilmiştir (Şekil 4.19a-c). On dokuz izolattan %42.80 hastalık şiddeti değerine sahip olan IS30 izolatı hariç diğer izolatların hastalık şiddeti değerleri %62.80-100 arasında değişmiştir. D33, U18, U19, U20, U22 ve K19 numaralı izolatlar %100 hastalık şiddeti değeri ile en agresif izolatlar olarak değerlendirilmiştir.
R. bataticola izolatlarının hastalık şiddeti ortalaması ise %84.51 olarak bulunmuştur.
106
Çizelge 4.20 Rhizoctonia bataticola (Macrophomina phaseolina) izolatlarının morfolojik ve patojenik özellikleri
2 Aynı harfi taşıyan rakamlar arasındaki farklılık Duncan testine göre önemli değildir (p≤0.05).
3 YDV: Yüksek derecede virülent, ODV: Orta derecede virülent
Şekil 4.19 Farklı virülensliğe sahip Rhizoctonia bataticola izolatları. Yüksek derecede virülent izolat (a), orta derecede virülent izolat (b), kontrol petrisi (c)
107
Rhizoctonia bataticola izolatları ITS gen bölgesi sekans analizi sonucuna göre NCBI GenBank’ta yer alan R. bataticola referans izolatları ile %99.61-100 arasında genetik benzerlik göstermiştir. R. bataticola izolatlarının sekansa tabi tutulduktan ve kesim işlemleri gerçekleştirildikten sonra 435-518 arasında baz çiftine sahip oldukları görülmüştür. Bu izolatlar GenBank’a kaydedilmiş ve accession numaraları (MN640977-MN640995) temin edilmiştir (Çizelge 4.21).
Çizelge 4.21 Rhizoctonia bataticola (Macrophomina phaseolina) izolatlarının genetik farklılıkları
Sıra No
İzolat Numarası*
İzolat Bilgileri GenBank’ta Eşleştiği Referans İzolatlar
ITS gen bölgesi sekans analizine göre oluşturulan dendogramda, Rhizoctonia bataticola izolatlarının hepsinin referans R. bataticola ve Macrophomina phaseolina izolatları ile aynı dalda yer aldığı görülmüştür (Şekil 4.20).
108
Şekil 4.20 ITS gen bölgesi sekans analizi ile oluşturulan Rhizoctonia bataticola izolatlarının dendogramı
ITS gen bölgesi sekans analizine göre oluşturulan toplu dendogramda ise, tüm izolatların 2 ana dalda gruplandırıldığı, birinci ana dalda %100 bootstrap değeri ile R.solani AG-4, R. solani AG-5 ve binükleat Rhizoctonia AG-5 izolatlarının, ikinci ana dalda ise %100 bootstrap değeri ile R. bataticola izolatlarının yer aldığı görülmüştür (Şekil 4.21).
109
Şekil 4.21 ITS gen bölgesi sekans analizi ile oluşturulan Rhizoctonia solani 4, AG-5, binükleat Rhizoctonia AG-K ve Rhizoctonia bataticola izolatlarına ait toplu dendogram
110
4.9 Rhizoctonia İzolatlarının In Vivo Patojenisite Testleri
Materyal ve metot kısmında 3.2.5.3 başlığında detaylı olarak verilen bitkide patojenisite testlerinde inokulumun toprağa bulaştırılması için yapılan metot optimizasyonu çalışmalarında, 7. günün sonunda yapılan değerlendirmeye göre, her iki metotta da inokulum miktarının yeterli olduğu, sonuçların birbirine paralel olduğu gözlenmiştir.
Rhizoctonia solani AG-4 izolatı ile enfekteli saksıların değerlendirilmesi deneme kurulduktan 10 gün sonra yapılmıştır. Kontrol saksılarında %100 oranında çıkış sağlanırken, R. solani AG-4’ü temsilen seçilen U12 izolatı ile enfekteli saksılarda herhangi bir çıkış gözlenmemiş dolayısıyla hastalık şiddeti %100 olarak hesaplanmıştır (Şekil 4.22a-c). Enfekteli nohut tohumlarından ve kontrol bitkilerinin köklerinden re-izolasyon yapılarak, inokule edilen AG-4 etmeni teyid edilmiştir.
Şekil 4.22 U12 (AG-4) izolatının in vivo patojenisite testi. Enfekteli saksı (solda) ve kontrol saksısı (sağda) (a), enfekteli tohum (solda) ve kontrol bitkisi (sağda) (b), U12 izolatının hifleri ile sarılmış nohut tohumu (c)
Rhizoctonia solani AG-5 izolatı ile enfekteli saksıların değerlendirilmesi deneme kurulduktan 10 gün sonra yapılmıştır. Kontrol saksılarında %100 oranında çıkış sağlanırken, R. solani AG-5’i temsilen seçilen IS23 izolatı ile enfekteli saksılarda sadece 1 çıkış gözlemlenmiş, diğerlerinde herhangi bir çıkış gözlemlenmemiş ve hastalık şiddeti %98.00 olarak hesaplanmıştır (Şekil 4.23a, b). Enfekteli bitkilerden ve kontrol bitkilerinin köklerinden re-izolasyon yapılarak, inokule edilen AG-5 etmeni teyid edilmiştir.
111
Şekil 4.23 IS23 (AG-5) izolatının in vivo patojenisite testi. Enfekteli saksı (solda) ve kontrol saksısı (sağda) (a), enfekteli bitki (solda) ve kontrol bitkisi (sağda) (b)
Binükleat Rhizoctonia AG-K izolatı ile enfekteli saksıların değerlendirilmesi deneme kurulduktan 25 gün sonra yapılmıştır. Kontrol saksılarında ve AG-K’yı temsilen seçilen IS18 izolatı ile enfekteli saksılarda %100 oranında çıkış sağlanmıştır. Enfekteli bitkiler değerlendirilmiş ve hastalık şiddeti %76.60 olarak hesaplanmıştır (Şekil 4.24a, b).
Enfekteli ve kontrol bitkilerin köklerinden re-izolasyon yapılarak, inokule edilen AG-K etmeni teyid edilmiştir.
Şekil 4.24 IS18 (AG-K) izolatının in vivo patojenisite testi. Enfekteli saksı (solda) ve kontrol saksısı (sağda) (a), enfekteli bitki (b)
Rhizoctonia bataticola izolatı ile enfekteli saksıların değerlendirilmesi, hastalık belirtilerinin geç çıkması nedeniyle, deneme kurulduktan 50 gün sonra yapılmıştır.
112
Kontrol saksılarında %100 oranında çıkış sağlanırken, R. bataticola’yı temsilen seçilen D33 izolatı ile enfekteli saksılarda bazı bitkilerde çıkış sağlanamamış, çıkış yapan bitkilerde de zamanla ölümler meydana gelmiştir. Enfekteli bitkiler değerlendirilmiş ve hastalık şiddeti %86.70 olarak hesaplanmıştır (Şekil 4.25a-e). Enfekteli ve kontrol bitkilerin köklerinden re-izolasyon yapılarak, inokule edilen R. bataticola etmeni teyid edilmiştir.
Şekil 4.25 D33 (Rhizoctonia bataticola) izolatının in vivo patojenisite testi. Enfekteli saksı (solda) ve kontrol saksısı (sağda) (a), enfekteli bitki gövdesindeki siyahlaşmalar (b), enfekteli bitki kök belirtileri (c), çıkışı engelleyen fungusun miselleri (d), toprak yüzeyini saran fungusun miselleri (e)
4.10 Çeşit Reaksiyonu Çalışmaları
4.10.1 Rhizoctonia solani AG-4’e karşı nohut çeşitlerinin reaksiyonu
In vitro çeşit reaksiyonu çalışmalarında, Rhizoctonia solani AG-4’e karşı test edilen nohut çeşitlerinin reaksiyonlarının değerlendirilmesi deneme kurulduktan 11 gün sonra yapılmıştır. Kontrol petrilerinde enfeksiyon görülmemiştir. AG-4 grubunu temsilen seçilen U12 izolatı ile inokule edilen petrilerin büyük çoğunluğunda tohumlarda hipokotil oluşumu engellenmiş, hipokotil oluşturan tohumlarda ise enfeksiyon kaynaklı
113
ölümler meydana gelmiştir (Şekil 4.26). Test edilen 18 çeşit arasından 14 tanesinin hastalık şiddeti %100 olarak değerlendirilirken, Sarı98, Akçin, Er99 ve Zuhal çeşitlerindeki hastalık şiddetleri sırasıyla %85.70, %98.00, %97.10 ve %96.00 olarak değerlendirilmiş ve bu dört çeşidin hastalık şiddeti değerleri diğer 14 çeşitten istatistiksel olarak farklı bulunmuştur. Denemeye tabi tutulan tüm çeşitlerin AG-4’e karşı reaksiyon tipleri ise hassas olarak değerlendirilmiştir (Çizelge 4.22).
Şekil 4.26 In vitro koşullarda nohut çeşitlerinin Rhizoctonia solani AG-4’e karşı reaksiyonları. Hipokotil oluşumunun engellenmesi (a), oluşan hipokotillerin enfeksiyon sonucu ölmesi (b), kontrol petrisi (c)
In vivo çeşit reaksiyonu çalışmalarında, Rhizoctonia solani AG-4’e karşı test edilen nohut çeşitlerinin reaksiyonlarının değerlendirilmesi deneme kurulduktan 11 gün sonra yapılmıştır. Kontrol saksılarında %100 oranında çıkış sağlanırken AG-4 ile inokule edilen saksılarda herhangi bir çıkış gözlemlenmemiştir (Şekil 4.27a, b). Test edilen 9 çeşidin tümünde AG-4’ün neden olduğu hastalık şiddeti değeri %100 olarak değerlendirilirken AG-4 etmeninin çıkış öncesi çökertene neden olduğu görülmüştür.
Denemeye tabi tutulan tüm çeşitlerin AG-4’e karşı reaksiyon tipleri ise hassas olarak değerlendirilmiştir (Çizelge 4.22).
114
Şekil 4.27 In vivo koşullarda nohut çeşitlerinin Rhizoctonia solani AG-4’e karşı reaksiyonları. Değerlendirme aşamasındaki saksılar (a), inokulumlu (solda) saksı ve kontrol saksısı (sağda) (b)
Çizelge 4.22 Rhizoctonia solani AG-4’ün nohut çeşitlerinde neden olduğu hastalık şiddeti değerleri ve reaksiyon tipleri
Azkan 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Çakır 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Akça 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Gökçe 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Çağatay 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
İnci 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Aksu 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Sarı98 85.70±8.37b Hassas 100.00±0.00a Hassas
Uzunlu99 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Akçin 98.00±0.57b Hassas
* Aynı harfi taşıyan rakamlar arasındaki farklılık Duncan testine göre önemli değildir (p≤0.05).
115
4.10.2 Rhizoctonia solani AG-5’e karşı nohut çeşitlerinin reaksiyonu
In vitro çeşit reaksiyonu çalışmalarında, Rhizoctonia solani AG-5’e karşı test edilen nohut çeşitlerinin reaksiyonlarının değerlendirilmesi deneme kurulduktan 11 gün sonra yapılmıştır. Kontrol petrilerinde enfeksiyon görülmemiştir. R. solani AG-5’i temsilen seçilen IS23 izolatı ile inokule edilen petrilerin hemen hemen hepsinde tohumlarda hipokotil oluşumu gözlenirken, bu tohumların büyük çoğunluğunda enfeksiyon kaynaklı ölümler meydana gelmiş, tohumların bir kısmında ise nispeten sağlıklı kılcak kök oluşumu görülmüştür (Şekil 4.28). Test edilen 18 çeşit arasından 8 tanesinin hastalık şiddeti %100 olarak değerlendirilirken, diğer çeşitlerdeki hastalık şiddeti değerlerinin
%58.00-99.00 arasında değiştiği ve bu çeşitler ile Azkan, Çakır, Akça, Gökçe, Çağatay, İnci, Uzunlu99 ve Diyar95 çeşitleri arasındaki farkın istatistiksel olarak önemli olduğu bulunmuştur. Denemeye tabi tutulan tüm çeşitlerin AG-5’e karşı reaksiyon tipleri ise hassas olarak değerlendirilmiştir (Çizelge 4.23).
Şekil 4.28 In vitro koşullarda nohut çeşitlerinin Rhizoctonia solani AG-5’e karşı reaksiyonları. Hipokotillerin enfeksiyon sonucu ölmesi (a), nispeten sağlıklı kılcak kök oluşumu (b), kontrol petrisi (c)
In vivo çeşit reaksiyonu çalışmalarında, Rhizoctonia solani AG-5’e karşı test edilen nohut çeşitlerinin reaksiyonlarının değerlendirilmesi deneme kurulduktan 11 gün sonra yapılmıştır. Kontrol saksılarında %100 oranında çıkış sağlanırken AG-5 ile inokule edilen saksılarda herhangi bir çıkış gözlemlenmemiştir (Şekil 4.29a, b). Test edilen 9 çeşidin tümünde AG-5’in neden olduğu hastalık şiddeti değeri %100 olarak değerlendirilirken AG-5 etmeninin çıkış öncesi çökertene neden olduğu görülmüştür.
116
Şekil 4.29 In vivo koşullarda nohut çeşitlerinin Rhizoctonia solani AG-5’e karşı reaksiyonları. Değerlendirme aşamasındaki saksılar (a), inokulumlu (solda) saksı ve kontrol saksısı (sağda) (b)
Denemeye tabi tutulan tüm çeşitlerin reaksiyon tipleri ise hassas olarak değerlendirilmiştir (Çizelge 4.23).
Çizelge 4.23 Rhizoctonia solani AG-5’in nohut çeşitlerinde neden olduğu hastalık şiddeti değerleri ve reaksiyon tipleri
Nohut
Azkan 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Çakır 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Akça 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Gökçe 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Çağatay 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
İnci 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Aksu 89.00±4.66cd Hassas 100.00±0.00a Hassas
Sarı98 85.70±3.17de Hassas 100.00±0.00a Hassas Uzunlu99 100.00±0.00a Hassas 100.00±0.00a Hassas
Akçin 76.10±4.97ef Hassas
* Aynı harfi taşıyan rakamlar arasındaki farklılık Duncan testine göre önemli değildir (p≤0.05).
117
4.10.3 Binükleat Rhizoctonia AG-K’ya karşı nohut çeşitlerinin reaksiyonu
In vitro çeşit reaksiyonu çalışmalarında, binükleat Rhizoctonia AG-K’ya karşı test edilen nohut çeşitlerinin reaksiyonlarının değerlendirilmesi deneme kurulduktan 11 gün sonra yapılmıştır. Kontrol petrilerinde enfeksiyon görülmemiştir. AG-K’yı temsilen seçilen IS18 izolatı ile inokule edilen petrilerin hemen hemen hepsinde tohumlarda hipokotil oluşumu gözlenirken, bu tohumlarda büyük oranda sağlıklı kılcal kök oluşumu gözlenmiştir. Dolayısıyla enfeksiyon kaynaklı ölüm oranının düşük kaldığı gözlenmekle beraber, bazı çeşitlerde tohumlardan oluşan hipokotillerde enfeksiyon kaynaklı ölümler meydana geldiği de gözlenmiştir (Şekil 4.30). Test edilen 18 çeşidin hastalık şiddeti değerlerinin %25.00-95.00 arasında değiştiği görülmüştür. Denemeye tabi tutulan çeşitlerin AG-K’ya karşı reaksiyon tipleri değerlendirildiğinde ise, 1 çeşidin dayanıklı, 4 çeşidin tolerant, 13 çeşidin ise hassas reaksiyon verdiği gözlenmiştir (Çizelge 4.24).
Gökçe en dayanıklı çeşit olarak değerlendirilirken, İnci ve Hisar çeşitleri en hassas çeşitler olarak değerlendirilmiştir.
Şekil 4.30 In vitro koşullarda nohut çeşitlerinin binükleat Rhizoctonia AG-K’ya karşı reaksiyonları. Sağlıklı kılcal kök oluşumu (a), enfeksiyon sonucu hipokotillerin ölmesi (b), kontrol petrisi (c)
In vivo çeşit reaksiyonu çalışmalarında, binükleat Rhizoctonia AG-K’ya karşı test edilen nohut çeşitlerinin reaksiyonlarının değerlendirilmesi deneme kurulduktan 40 gün sonra yapılmıştır. Kontrol saksılarında ve AG-K ile inokule edilen saksılarda %100 oranında çıkış sağlanmıştır. Hastalık belirtileri genel olarak bitkilerin kök ve kök boğazında kahverengi lezyonlar ve cılız gelişme şeklinde görülmüştür (Şekil 4.31a-e). Test edilen nohut çeşitlerinde AG-K etmeninin neden olduğu hastalık şiddeti değerinin
%26.60-118
55.00 arasında değiştiği görülmüştür. Test edilen 9 çeşidin reaksiyon tipleri değerlendirildiğinde ise, 5 tanesinin dayanıklı, 3 tanesinin tolerant, 1 tanesinin ise hassas reaksiyon gösterdiği görülmüştür (Çizelge 4.24). Azkan, Gökçe ve Çağatay çeşitleri AG-K etmenine karşı en dayanıklı çeşitler olarak değerlendirilirken, Sarı98 çeşidi en hassas çeşit olarak değerlendirilmiştir. Azkan, Çakır, Akça, Gökçe, Çağatay ve Uzunlu99 çeşitlerinin hastalık şiddeti değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır.
Şekil 4.31 In vivo koşullarda nohut çeşitlerinin binükleat Rhizoctonia AG-K’ya karşı reaksiyonları. Toprağı saran IS18 izolatının miselleri (a), cılız gelişim gösteren bitkinin devrilmesi (b, c), enfekteli bitkinin kök ve kökboğazındaki kahverengileşmeler (d), kontrol saksısı (solda) ve enfekteli nohut bitkisi (sağda) (e)
119
Çizelge 4.24 Binükleat Rhizoctonia AG-K’nın nohut çeşitlerinde neden olduğu hastalık şiddeti değerleri ve reaksiyon tipleri
Nohut Azkan 46.60±1.00d-h Tolerant 26.60±1.66c Dayanıklı
Çakır 45.00±2.88e-h Tolerant 36.60±6.00c Tolerant Akça 72.00±3.05c-g Hassas 30.00±2.88c Dayanıklı Gökçe 25.00±2.88h Dayanıklı 26.60±1.66c Dayanıklı Çağatay 58.00±3.66c-e Hassas 26.60±1.66c Dayanıklı
İnci 95.00±2.88a Hassas 38.30±4.40bc Tolerant
Aksu 35.20±2.00gh Tolerant 50.00±7.63ab Tolerant Sarı98 58.00±5.23c-g Hassas 55.00±5.00a Hassas Uzunlu99 77.10±10.17c Hassas 28.30±1.66c Dayanıklı
Akçin 57.10±3.17c-g Hassas
*Aynı harfi taşıyan rakamlar arasındaki farklılık Duncan testine göre önemli değildir (p≤0.05).
4.10.4 Rhizoctonia bataticola’ya karşı nohut çeşitlerinin reaksiyonu
In vitro çeşit reaksiyonu çalışmalarında, R. bataticola’ya karşı test edilen nohut çeşitlerinin reaksiyonlarının değerlendirilmesi deneme kurulduktan 11 gün sonra yapılmıştır. Kontrol petrilerinde enfeksiyon görülmemiştir. R. bataticola’yı temsilen seçilen D33 izolatı ile enfekteli tohumlarda hipokotil oluşumu engellenmiş, hipokotil oluşturan tohumlarda enfeksiyon kaynaklı ölümler meydana gelmiştir (Şekil 4.32). Test edilen 18 çeşit arasından 10 tanesinin hastalık şiddeti %100 olarak değerlendirilirken, diğer çeşitlerin hastalık şiddeti değerlerinin %82.80-98.00 arasında değiştiği görülmüştür. Denemeye tabi tutulan tüm çeşitlerin R. bataticola’ya karşı reaksiyon tipleri hassas olarak değerlendirilmiştir (Çizelge 4.25). Çağatay ve Aksu çeşitlerinin gösterdiği reaksiyonlar istatistiksel olarak diğer çeşitlerden farklı bulunmuştur.
120
Şekil 4.32 In vitro koşullarda nohut çeşitlerinin Rhizoctonia bataticola’ya karşı
Şekil 4.32 In vitro koşullarda nohut çeşitlerinin Rhizoctonia bataticola’ya karşı