Restitüsyon Kararlarına Işık Tutması Amacıyla İncelenen Yapılardan

Restitüsyon kararlarına yardımcı olması için, hem çeşitli yazılı belgeler taranarak hem de yerinde gözlem yapılarak pek çok yapı incelenmiştir. Yazılı belgeler için, İstanbul Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi kütüphanelerinde araştırma yapılmış ve MSGSÜ ‘nün restorasyon bölümü arşivi ile İÜ’nin sanat tarihi bölümü arşivleri incelenmiştir. Ayrıca Restorasyon-Konservasyon dergileri taranmıştır.Yerinde gözlem yapmak için ise, İstanbul içerisinde tarihi dokusunu en çok muhafaza edebilmiş bölgelerden sayılabilecek Fener, Balat, Süleymaniye, Zeyrek ve Eyüp ile sahil yerleşimlerinden Arnavutköy, Kanlıca, Üsküdar semtleri tercih edilmiştir. Ayrıca çeşitli kaynaklardan tez konusu yapılara benzer plan tipleri incelenmiştir.

Yapıların restitüsyon sorunlarını aydınlatıcı görsel ya da sözlü herhangi bir belgeye ulaşılamayan noktalarda, yapının kendisinden gelen verileri destekleyici olarak benzer başka yapılardan sağlanan bilgiler kullanılmıştır. Bu doğrultuda Eyüp ilçesi sınırlarındaki ahşap konutlar başta olmak üzere, çok sayıda örnek incelenmiştir, ancak toparlanan veriler restitüsyon kararlarında yararlanıldığı noktalara göre sınıflandırılmıştır.

4.2.1 Bahçe Duvarı ve Bahçe Kapısı

217 Ada 65 Parsel’deki tez konusu yapıları çevreleyen kargir bahçe duvarı 1911- 1914 tarihli Alman Mavileri haritasında görülen sınırları koruyarak günümüze ulaşmıştır. Fakat bahçe duvarında özgün olmayan bir takım müdahaleler görülmektedir. Bahçeyi batı yönünde bulunan yeşil alandan ayıran özgün duvarı yükseltmek için üzerine, briket duvar örülmüştür. Aynı şekilde 217 ada 66 parsel ile sınırı belirleyen güneybatı bahçe duvarı üzerinde de tuğla sıralar mevcuttur. İslambey Çeşmesi Sokağı’na cephe veren bahçe duvarının ise bir kısmı yükselen sokak kotu sebebiyle, yol seviyesinin altında kalmıştır. Bu cephede görülen demir bahçe kapısının özgün olmadığı bilinmektedir.

Alman Mavileri haritasında bahçe girişi, günümüzde bulunan girişin güneybatısında gösterilmektedir. Söz konusu harita güncel rölöve ölçüleriyle çakıştırıldığında, bahçe duvarına içeriden bitişik tuğla örülü elemanın kapı hizası ile örtüştüğü görülmektedir. Böylelikle özgün bahçe giriş kapısının günümüzde görülen tuğla örgülü dikey elemanın bitişiğinde yer aldığı açıkça belli olmuştur. Yıllar içinde yol kotunun yükselmesi sebebiyle buradan bahçeye girişin mümkün olmayacak hale geldiği ve ortaya çıkan bu durumun ardından, arazinin eğimli bir alanda yer almasından faydalanılarak giriş kapısının daha düşük bir kota indirilebilmesi için doğu yönüne doğru kaydırıldığı yorumu yapılmıştır. Ulaşılan eski fotoğraflarda bahçe kapısının yeri günümüzdeki alan olarak görülmektedir (Şekil B.12, Şekil B.14). Dolayısıyla söz konusu yer değişiminin 1970’lerden önce bir tarihte gerçekleştiği sonucuna ulaşılmaktadır. Ayrıca bahçe girişi günümüzdeki yerine taşındıktan sonra da, kapıda değişim yapıldığı bilinmektedir. 1990 sonları- 2000 başları arası tarihlenebilecek fotoğraflarda (Şekil B.23,Şekil B.24) bahçe kapısı bugünkü yerinde fakat ahşap olarak görülmektedir.

İncelenen örneklerde (Şekil F.3,Şekil F.4, Şekil F.5) bahçe duvarlarının kapı üzerinde herhangi bir çıkma yapmadan düz devam ettiği tespit edilmiştir. Bahçe kapıları bu duvarların içerisinde yer almaktadır. Duvarlar harpuşta tuğlası kullanılarak ya da benzeri bir biçimde bitirilmiştir. Ayrıca Şekil F.6 ‘da da görüldüğü gibi bahçe kapıları evin kendi giriş kapısıyla uyumlu bir şekilde yer almaktadır. Görkemli bir konak yapısı durumundaki tez konusu yapıların da bahçe kapısının bu doğrultuda ana giriş kapısına benzer çift kanatlı ve tablalı ahşap bir kapı olduğu düşünülmüştür. Bahçe duvarı da yine benzer yapılardan elde edilen veriler göz önünde bulundurularak, harpuşta tuğla bitişli düz devam eden, sıvasız moloz taş olarak restitüsyon çizimlerine aktarılmıştır.

4.2.2 Bodrum Kat Pencereleri

Yapının Bahçeli Çeşme Çıkmazı’na bakan cephesinde bodrum kata ait kapı ve pencereler bulunmaktadır, ancak bu açıklıkların geniş bir bölümü yol kotunun altında kalmıştır ve üst kısımları da niteliksiz ahşap elemanlarla kapatılmıştır. Bu nedenle günümüzde bodrum kat pencere ve kapılarına dair detaylı gözlem yapılamamaktadır. Söz konusu kapı ve pencereler, Kurul Arşivi’nde yer alan 1970’li yıllara ait olduğu düşünülen bir fotoğrafta belirgin şekilde görülmektedir. (Şekil B.21) Bu fotoğrafta pencerelerin önünde herhangi bir koruyucu eleman bulunmamaktadır. İncelenen diğer ahşap yapılarda bodrum kat pencerelerinin önünde demir korkulukların yer aldığı tespit edilmiştir. (Şekil F.7, Şekil F.8) İslambey Çeşmesi Sokağı’na bakan zemin kat pencerelerinde de demir korkuluk olduğu göz önünde bulundurularak, bodrum kat pencerelerinin de parmaklıklı olduğu yönünde karara varılmıştır. Yapının genel karakteri ile geçirdiği müdahaleler düşünülerek, bodrum kat kapı ve pencerelerinin ilk halinin Şekil B.21’de görülen fotoğraftan farklı olabileceği yönünde fikir yürütülmesine rağmen, bu konuda bir kanıt elde edilemediği için pencereler söz konusu fotoğrafta belgelendiği gibi restitüsyon projelerine aktarılmıştır.

Ayrıca yapıdan elde edilen verilerin ve eski fotoğrafların yorumlanmasıyla Konut A’nın diğer pencerelerine dair alınan kararları desteklemek amacıyla da benzer yapılara ait incelemelerden yararlanılmıştır. Bu veriler daha detaylı olarak cephe restitüsyonu bölümünde anlatılmıştır.

4.2.3 Müştemilat

1911-1914 tarihli Alman Mavileri haritasında, Konut A binasına kuzeybatı yönünden bitişik bir kütle belirtilmektedir. (Şekil A.3) Söz konusu haritalarda sivil mimarlık örneklerinin yalnızca sokak hattı boyunca olan sınırları çizildiği için kütlenin tam olarak boyutu bilinmemektedir. Yapılar ve çevreleri Alman Mavileri haritasının Osmanlıca baskısında da aynı şekilde gösterilmiştir. Bu konuda başka bir belgeye ulaşılamadığından, yapının kendisinden sağlanan veriler ile benzer örneklerin incelenmesi sonucunda söz konusu kütle yorumlanmıştır.

Kütlenin bitişik olduğu kuzeybatı duvarında sonradan kapatılmış özgün bir pencere bulunmaktadır. Bu pencerenin varlığı, kütlenin tek katlı olduğu yönünde fikir yürütülmesine neden olmaktadır. İncelenen ahşap yapılarda, iki katlıların yanında tek katlı bir yapının olduğu örneklere rastlanmıştır. (Şekil F.9, Şekil F.10, Şekil F:11) Ayrıca Süleymaniye’de Kirazlı Mescit Sokağı ve Ayşe Kadın Hamamı Sokağı’nın kesişiminde yer alan 571 Ada, 6 Parseldeki bahçeli 3 katlı ahşap yapıya bitişik olarak Pervititch haritalarında görülen iki katlı benzer bir kütle restitüsyon projelerinde müştemilat olarak değerlendirilmektedir. (Şekil F.14) (Ahşap Yapıda Koruma- Uygulama Metodolojisi 1, Restorasyon-Konservasyon Çalışmaları, 2009) Tez konusu yapılara bitişik görülen kütle de, Alman Mavileri Haritası’ndan elde edilenlerin yorumlanması ve dönemin konut mimarisinin ? göz önünde bulundurulmasıyla Süleymaniye’deki örnekte olduğu gibi müştemilat olarak düşünülmüştür.

4.2.4 Baca

İslambey Çeşmesi Sokağı No:14’te oturan kiracıların verdiği bilgiye göre, bodrum katta kötü durumda bir tezgah ve ocak bulunmaktadır. Konut B yapılmadan önce, Konut A’nın bodrum katının mutfak olarak kullanıldığı düşünülmektedir, ancak bunu destekleyen başka bir belgeye ulaşılamamıştır. Yapının özellikleri dikkate alınarak Konut A’nın bacasının kuzeybatı duvarına bitişik olduğu sonucuna varılmıştır. Konut B’nin ve komşu parseldeki (217/66) yapının da duvara dışarıdan bitişik tuğla bacaları olması, civarda böyle bir karakterin hakim olduğunu gösterir. (Şekil B.12) Ayrıca Eyüp ahşap konut mimarisinde buna benzer başka örneklere de rastlanmıştır. (Şekil F.12, Şekil F.7)