• Sonuç bulunamadı

Eyüp İlçesi İslambey Mahallesi 217 Ada 65 Parsel’deki Ahşap Yapıların Koruma Projesi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Eyüp İlçesi İslambey Mahallesi 217 Ada 65 Parsel’deki Ahşap Yapıların Koruma Projesi"

Copied!
208
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ  FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

HAZİRAN 2013

EYÜP İLÇESİ İSLAMBEY MAHALLESİ

217 ADA 65 PARSEL’DEKİ AHŞAP YAPILARIN KORUMA PROJESİ

Saniye Feyza YAĞCI

Mimarlık Anabilim Dalı Restorasyon Programı

Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim Programı : Herhangi Program

(2)
(3)

HAZİRAN 2013

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ  FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

EYÜP İLÇESİ İSLAMBEY MAHALLESİ

217 ADA 65 PARSEL’DEKİ AHŞAP YAPILARIN KORUMA PROJESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ Saniye Feyza YAĞCI

502111210

Mimarlık Anabilim Dalı Restorasyon Programı

Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim Programı : Herhangi Program

(4)
(5)

Tez Danışmanı : Doç. Dr. Deniz MAZLUM ... İstanbul Teknik Üniversitesi

Jüri Üyeleri : Doç. Dr. Zeynep ERES ... İstanbul Teknik Üniversitesi

Prof. Dr. Nuray ÖZASLAN ... Anadolu Üniversitesi

İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü’nün 502111210 numaralı Yüksek Lisans Öğrencisi Saniye Feyza YAĞCI ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine getirdikten sonra hazırladığı “EYÜP İLÇESİ İSLAMBEY MAHALLESİ 217 ADA 65 PARSEL’DEKİ AHŞAP YAPILARIN KORUMA PROJESİ” başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde başarı ile sunmuştur.

Teslim Tarihi : 03 Mayıs 2013 Savunma Tarihi : 05 Haziran 2013

(6)
(7)
(8)
(9)

ÖNSÖZ

Restorasyon alanında uzmanlaşma isteği kazanmamda büyük rol oynayan ve tez çalışmalarım sırasında yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Doç. Dr. Deniz Mazlum’a, çocukluğunun geçtiği ahşap konutları tez konusu olarak seçmemi sağlayan ve çok kıymetli anılarını paylaşan Handan Oktay’a ve evlerinin kapılarını içtenlikle bana açan Gürallar Ailesi’ne bu tezin oluşmasına olanak verdikleri için özel bir teşekkürü borç bilirim.

Ayrıca ilgili kurumlarda ve kütüphanelerde çeşitli bilgi ya da belge temininde rol almış tüm çalışanlara, ahşap malzeme analizleri konusunda ilgiyle destek veren Doç. Dr. Dilek Doğu’ya, kişisel fotoğraf arşivinden yararlanmamı sağlayan Şener Türkmenoğlu’na, belgeleme işlerinde yardımcı olan İlke Deniz’e, katkısı için Gökçe Önal’a,

Ve son olarak hayatımın her evresinde olduğu gibi tez sürecinde de, atılan adımlarda karşılaşılan zorluk ya da sevinçleri paylaşabildiğim, rölöve çalışmalarına çok büyük katkıda bulunan annem Emine Yağcı’ya ve her zaman beni destekledikleri için babam Yusuf Yağcı ile abim Emre Yağcı’ya çok teşekkür ederim.

Mayıs 2013 S. Feyza Yağcı

(10)
(11)

İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ ... vii İÇİNDEKİLER ... ix ŞEKİL LİSTESİ ... xi ÖZET ... xvii SUMMARY ... xix 1. GİRİŞ ... 1 1.1 Çalışmanın Amacı ... 1 1.2 Çalışmanın Yöntemi ... 2 2. EYÜP ... 5 2.1 Coğrafi Konum ... 5

2.2 Tarihsel, Sosyal ve Ekonomik Gelişim ... 5

2.2.1 Bizans Dönemi ... 6

2.2.2 Osmanlı Dönemi ... 7

2.2.3 19. Yüzyıl ve Cumhuriyet Dönemi ... 8

2.3 İslambey Mahallesi ... 9

2.3.1 İslambey Mescidi (Camii) ve Tekkesi ... 10

2.3.2 İslambey Çeşmesi ... 11

2.3.3 İslambey Mektebi ... 12

3. İSLAMBEY ÇEŞMESİ SOKAĞI 217 ADA 65 PARSELDE BULUNAN AHŞAP KONUTLAR ... 15 3.1 Konum ... 15 3.2 Tarihçe ... 15 3.3 Vaziyet Planı ... 16 3.4 Genel Tanım ... 17 3.5 Plan Özellikleri ... 19

3.5.1 Bodrum Kat Planı ... 19

3.5.2 Zemin Kat Planı ... 19

3.5.3 Birinci Kat Planı ... 28

3.6 Cephe Özellikleri ... 34 3.6.1 Güneydoğu Cephesi ... 35 3.6.2 Kuzeydoğu Cephesi ... 36 3.6.3 Güneybatı Cephesi ... 37 3.6.4 Kuzeybatı Cephesi ... 38 3.7 Strüktür ve Malzeme Özellikleri ... 38 3.7.1 Temel ... 38 3.7.2 Duvar ... 39 3.7.3 Döşeme ... 39 3.7.4 Çatı ... 40 3.7.5 Merdiven ... 40 3.8 Mimari Öğeler ... 41

(12)

3.8.2 Pencereler ... 41

3.8.3 Parmaklıklar ... 42

3.9 Yapıdaki Bozulmalar ... 42

3.9.1 Mekansal Bozulmalar ... 43

3.9.2 İnsanların Neden Olduğu Bozulmalar ... 44

3.9.2.1 Belediye Çalışmaları ... 44 3.9.2.2 Kazalar ve Dikkatsizlik ... 44 3.9.2.3 Kötü Onarım ve Kullanım ... 44 3.9.3 Strüktürel Bozulmalar ... 45 3.9.4 Malzeme Bozulmaları ... 45 4. RESTİTÜSYON ... 47

4.1 Restitüsyon Kararlarına Işık Tutan Bilgi ve Belgeler ... 48

4.2 Restitüsyon Kararlarına Işık Tutması Amacıyla İncelenen Yapılardan Yararlanılarak Alınan Kararlar ... 49

4.2.1 Bahçe Duvarı ve Bahçe Kapısı... 50

4.2.2 Bodrum Kat Pencereleri ... 51

4.2.3 Müştemilat ... 52

4.2.4 Baca ... 52

4.3 I. Dönem Restitüsyon Kararları ... 53

4.3.1 Plan Restitüsyonu ... 53

4.3.2 Cephe Restitüsyonu ... 54

4.4 II. Dönem Restitüsyon Kararları ... 56

4.4.1 Vaziyet Planı Restitüsyonu ... 56

4.4.2 Plan Restitüsyonu ... 57

4.4.3 Cephe Restitüsyonu ... 58

5. RESTORASYON ... 61

5.1 Yapının Onarımına İlişkin Öneriler... 61

5.1.1 Eklerden Arındırma ve Temizleme: ... 62

5.1.2 Bütünleme ... 64

5.1.3 Yenileme ... 65

5.2 Yapının Kullanımına İlişkin Öneriler ... 65

6. SONUÇ ... 69

KAYNAKLAR ... 71

EKLER ... 73

(13)

ŞEKİL LİSTESİ

Sayfa

Şekil A.1 : Eyüp İlçesi, 2013, IBB Şehir Rehberi ... 74

Şekil A.2 : İslambey Mahallesi Sınırları, 2013, IBB Şehir Rehberi ... 74

Şekil A.3 : 1911-1914 Alman Mavileri Haritası, Atatürk Kitaplığı Arşivi ... 75

Şekil A.4 : Alman Mavileri Haritası Osmanlıca Baskısı, Atatürk Kitaplığı Arşivi .. 76

Şekil A.5 : 1946 Hava Fotoğrafı, İBB Şehir Rehberi ... 77

Şekil A.6 : 1966 Hava Fotoğrafı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi... 78

Şekil A.7 : 1966 Hava Fotoğrafı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi... 78

Şekil A.8 : 1982 Hava Fotoğrafı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi... 79

Şekil A.9 : 1982 Hava Fotoğrafı, IBB Şehir Rehberi ... 79

Şekil A.10 : 1996 Hava Fotoğrafı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi ... 80

Şekil A.11 : 1996 Hava Fotoğrafı,İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşivi ... 80

Şekil A.12 : 2013 Hava Fotoğrafı, Googlemaps ... 81

Şekil A.13 : 2013 Hava Fotoğrafı, IBB Şehir Rehberi ... 81

Şekil A.14 : 1934 tarihli Şehir Rehberi ... 82

Şekil B.1 : İslambey Mah., 1930’lar, Ş.Türkmenoğlu Arşivi ... 83

Şekil B.2 : İslambey Çeşmesi, Yılı Bilinmiyor, Eyüp Bel. Arşivi ... 83

Şekil B.3 : İslambey Camii, 1963, Vakıflar Müdürlüğü Arşivi... 84

Şekil B.4 : İslambey Camii, 1965, Vakıflar Müdürlüğü Arşivi... 84

Şekil B.5 : İslambey Caddesi, Y.B., Eyüp Belediyesi Arşivi ... 85

Şekil B.6 : İslambey Camii, 1965, Vakıflar Müdürlüğü Arşivi... 85

Şekil B.7 : İslambey Camii, Y. B., Eyüp Belediyesi Arşivi ... 86

Şekil B.8 : İslambey Çeşmesi ve Camii, 1960’lar, Vakıflar Müd. Arşivi ... 86

Şekil B.9 : İslambey Camii, Y. B., Eyüp Belediyesi Arşivi ... 87

Şekil B.10 : İslambey İlköğretim Okulu, 1960’lar, Ş. Türkmenoğlu Arşivi ... 87

Şekil B.11 : İslambey İlköğretim Okulu Arazisi, 1940’lar, Ş. Türkmenoğlu Arşivi . 88 Şekil B.12 : İslambey Çeşmesi Sokak, 1970sonları, Anıtlar Kurulu Arşivi... 88

Şekil B.13 : İslambey Mahallesi Bostanı, 1960lar, Ş. Türkmenoğlu Arşivi ... 89

Şekil B.14 : İslambey Çeşmesi Sokak, 1970 sonları, Eyüp Belediyesi Arşivi ... 89

Şekil B.15 : İslambey Çeşmesi Sok. ile Bahçeli Çeşme Çıkmazı Kesişiminden Yapıya Bakış,1994, Anıtlar Kurulu Arşivi ... 90

Şekil B.16 : İslambey Çeşmesi Sokak, 1970’ler, Anıtlar Kurulu Arşivi ... 90

Şekil B.17 : İslambey Çeşmesi Sokak, Y. B., Anıtlar Kurulu Arşivi ... 91

Şekil B.18 : Güneybatı Cephesi,1994, Anıtlar Kurulu Arşivi ... 91

Şekil B.19 : Kuzeydoğu Cephesi,Y.B., Anıtlar Kurulu Arşivi ... 92

Şekil B.20 : Bahçeli Çeşme Çıkmazı, Y. B., Anıtlar Kurulu Arşivi ... 92

Şekil B.21 : Bahçeli Çeşme Çıkmazı Sok, Y. B., Anıtlar Kurulu Arşivi ... 93

Şekil B.22 : Bahçeli Çeşme Çıkmazı Sok, Y. B., Anıtlar Kurulu Arşivi ... 93

(14)

Şekil B.1 : İslambey Çeşmesi Sok., 2000’ler, Anıtlar Kurulu Arşivi ... 95

Şekil B.2 : İslambey Çeşmesi Sok., 2000’ler, Anıtlar Kurulu Arşivi ... 95

Şekil B.3 : İslambey Çeşmesi Sokak, 2000’ler, Anıtlar Kurulu Arşivi ... 96

Şekil B.4 : İslambey Çeşmesi Sokak, 2000’ler, Anıtlar Kurulu Arşivi ... 96

Şekil C.1 : Bahçeli Çeşme Çıkmazı Sokağı ... 97

Şekil C.2 : İslambey Caddesi ... 97

Şekil C.3 : İslambey Caddesi’nden İslambey Camii'ne Bakış... 98

Şekil C.4 : İslambey Camii ve Haziresi ... 98

Şekil C.5 : İslambey Camii ve Haziresi ... 99

Şekil C.6 : İslambey Çeşmesi Sokak ... 99

Şekil C.7 : İslambey Çeşmesi Sokak ... 100

Şekil C.8 : İslambey İlköğretim Okulu ... 100

Şekil C.9 : İslambey Çeşmesi ... 101

Şekil C.10 : İslambey Çeşmesi ... 101

Şekil D.1 : İslambey Çeşmesi Sokak’tan Görünüş ... 102

Şekil D.2 : İslambey Çeşmesi Sokak’tan Güneydoğu Cephesi ... 102

Şekil D.3 : Konut A Güneydoğu Cephesi ... 103

Şekil D.4 : Konut B Güneydoğu Cephesi ... 103

Şekil D.5 : Konut A Giriş Kapısı ve PZ01 Pencereleri ... 104

Şekil D.6 : Bahçe Duvarı ve Bahçe Kapısı ... 105

Şekil D.7 : Kuzeydoğu Cephesi ... 105

Şekil D.8 : Kuzeydoğu Cephesi ... 106

Şekil D.9 : Bahçe Duvarı ve Kapısı ... 107

Şekil D.10 : Bahçe İçinden Depo Alanına Bakış ... 107

Şekil D.11 : Bahçe Duvarına Bitişik Tuğla İz ... 108

Şekil D.12 : Bahçe Kapısından Bahçeye Bakış ... 108

Şekil D.13 : Kuzeybatı Bahçe Duvarı ... 109

Şekil D.14 : Bahçeden Konut B Kuzeybatı ve Güneybatı Duvarları ... 109

Şekil D.15 : Konut B Güneybatı Cephesi ... 110

Şekil D.16 : Bahçe Kapısı ... 110

Şekil D.17 : Konut A Güneybatı Cephesi ... 111

Şekil D.18 : Konut A Birinci Kata Giriş ... 111

Şekil D.19 : PZ05 Penceresi ... 112

Şekil D.20 : Bahçeden A.Z08 Mekanına Giriş ... 112

Şekil D.21 : Konut B Kuzeybatı Cephesi ... 113

Şekil D.22 : Bahçe Zemini ... 113

Şekil D.23 : A.Z01 Mekanı’ndan Ana Giriş Kapısına Bakış ... 114

Şekil D.24 : A.Z01 Mekanı’ndan A.Z05 Sofa’ya Bakış ... 114

Şekil D.25 : A.Z01 Giriş Mekanı Özgün Döşeme Karoları ... 115

Şekil D.26 : A.Z01 Giriş Mekanı Özgün Döşeme Karoları ... 115

Şekil D.27 : A.Z02 Mekanı Kuzeybatı duvarı ... 116

Şekil D.28 : A.Z02 Mekanı Güneydoğu ve Kuzeydoğu Duvarları ... 116

Şekil D.29 : A.Z02 Mekanı Güneybatı ve Kuzeybatı Duvarları ... 117

Şekil D.30 : A.Z03 Hela ... 117

Şekil D.31 : A.Z04 Mekanı Giriş Kapısı ... 118

Şekil D.32 : A.Z04 Mekanı Tavan Detayı ... 118

Şekil D.33 : A.Z04 Mekanı Kuzeydoğu Duvarı ... 119

(15)

Şekil D.35 : A.Z05 Sofa ... 120

Şekil D.36 : A.Z05 Sofa’nın Güneydoğu Duvarı ... 120

Şekil D.37 : A.Z05 Sofa’nın Güneybatı Duvarı ... 121

Şekil D.38 : A.Z05 Sofa ... 121

Şekil D.39 : A.Z05 Sofa’da Tavan Detayı ... 122

Şekil D.40 : A.Z05 Sofa’dan A.Z06 Mutfak Mekanına Giriş ... 122

Şekil D.41 : A.Z06 Mekanı- Mutfak ... 123

Şekil D.42 : A.Z07 Mekanı Kuzeybatı ve Kuzeydoğu Duvarları... 123

Şekil D.43 : A.Z07 Mekanı PZ02 Penceresi... 124

Şekil D.44 : A.Z08 Mekanı, Merdiven Altı ... 124

Şekil D.45 : A.Z08 Mekanı, Bahçeye Çıkış Kapısı (KZ05) ... 125

Şekil D.46 : A.Z08 Mekanı... 125

Şekil D.47 : B.Z09 Mekanı- Mutfak ... 126

Şekil D.48 : B.Z09 Mekanı Mutfak Güneydoğu Duvarı ... 126

Şekil D.49 : B.Z09 Mekanı- Mutfak Kuzeybatı Duvarı ... 127

Şekil D.50 : B.Z09 Mekanı’ndan B.Z10 Hela Kapısına Bakış ... 127

Şekil D.51 : B.Z10 Hela Tavan Detayı ... 128

Şekil D.52 : B.Z10 Mekanı- Hela ... 128

Şekil D.53 : B.Z11 Mekanı ve M1 Merdiveni ... 129

Şekil D.54 : B.Z12 Mekanı- Sahanlık ... 130

Şekil D.55 : B.Z12 Mekanı ve M1 Merdiveni ... 130

Şekil D.56 : A.101 Mekanı – Sofa ... 131

Şekil D.57 : A. 101 Mekanı – Sofa ... 131

Şekil D.58 : A.101 Mekanı – Sofa ... 132

Şekil D.59 : A.101 Mekanı – Sofa ... 132

Şekil D.60 : A101 Mekanı - Sofa ... 133

Şekil D.61 : A.102 Mekanı – Mutfak ... 133

Şekil D.62 : A.102 Mekanı – Mutfak ... 134

Şekil D.63 : A.102 Mekanı – Mutfak ... 134

Şekil D.64 : A.103 Mekanı – Oda ... 135

Şekil D.65 : A.103 Mekanı – Oda ... 135

Şekil D.66 : A.103 Mekanı – Oda ... 136

Şekil D.67 : A.103 Mekanı – Oda ... 136

Şekil D.68 : A.103 Mekanı – Oda ... 137

Şekil D.69 : A.104 Mekanı – Oda ... 137

Şekil D.70 : A.104 Mekanı – Oda ... 138

Şekil D.71 : A.104 Mekanı – Oda ... 138

Şekil D.72 : A.105 Mekanı – Oda ... 139

Şekil D.73 : A.105 Mekanı – P103 Penceresi ... 139

Şekil D.74 : A.105 Mekanı – Oda ... 140

Şekil D.75 : A.105 Mekanı – Oda ... 140

Şekil D.76 : A.105 Mekanı Tavanı ... 141

Şekil D.77 : A.105 Mekanı Kuzeydoğu Duvarı ... 141

Şekil D.78 : A.106 Mekanı – Hela ... 142

Şekil D.79 : A.106 Mekanı – Hela ... 142

Şekil D.80 : A.106 Mekanı – Hela ... 143

Şekil D.81 : A.107 Mekanı – Oda ... 143

Şekil D.82 : A.107 Mekanı – Oda ... 144

Şekil D.83 : A.107 Mekanı – Oda ... 144

(16)

Şekil D.85 : A.107 Mekanı – Oda ... 145

Şekil D.86 : A.107 Mekanı – Oda ... 146

Şekil D.87 : B.108 Mekanı – Hol ... 146

Şekil D.88 : B.108 Mekanı – Hol ... 147

Şekil D.89 : B.108 Mekanı – Hol ... 147

Şekil D.90 : B.108 Mekanı – Hol ... 148

Şekil D.91 : B.108 Mekanı – Hol ... 148

Şekil D.92 : B.109 Mekanı – Oda ... 149

Şekil D.93 : B.109 Mekanı – Oda ... 149

Şekil D.94 : B.109 Mekanı – Oda ... 150

Şekil D.95 : B.110 Mekanı – Oda ... 150

Şekil D.96 : B.110 Mekanı – Oda ... 151

Şekil D.97 : B.110 Mekanı – Oda ... 151

Şekil D.98 : B.110 Mekanı – Oda ... 152

Şekil D.99 : Kuzeydoğu Cephesindeki ahşaplarda görülen bozulma ... 152

Şekil D.100 : Konut A’dan alınan 1 Numaralı Numune ... 153

Şekil D.101 : Konut B’den alınan 2 Numaralı Numune ... 153

Şekil E.1 : 26.01.2011 tarihli Kurul Kararı ... 154

Şekil E.2 : 04.04.2007 Tarihli Kurul Kararı ... 155

Şekil E.3 : 12.12.2007 Tarihli Kurul Kararı ... 156

Şekil E.4 : ICOMOS Ahşap Tarihi Yapıların Korunmasi İçin İlkeler, 1999 ... 159

Şekil E.5 : İ.Ü Orman Fakültesi’nde yapılan Ahşap Analizleri Raporu ... 170

Şekil F.1 : Eyüp’te Ahşap Konut, Halit Paşa Cad. No:80, Çapar N.,1978 ... 171

Şekil F.2 : Eyüp’te Ahşap Konut, Düğmeciler Cad. No:44, Çapar N.,1978 ... 171

Şekil F.3 : Eyüp, Tülbentçi Muhittin Sk No: 17, Çapar N., 1978 ... 172

Şekil F.4 : Eyüp, Bıçakçı Eyüp Çıkmazı No:16, Çapar N,1978 ... 172

Şekil F.5 : Ahşap Bahçe Giriş Kapısı, Beşiktaş Köyiçi Çelebioğlu Sok. No:19, Kamacıoğlu F.,1974 ... 173

Şekil F.6 : Ahşap Bahçe Giriş Kapısı, Süleymaniye, Mazlum D. ... 173

Şekil F.7 : Ahşap Ev, Beşiktaş Akdoğan Sok. No:78, Kamacıoğlu F.,1974 ... 174

Şekil F.8 : Eyüp’te Ahşap Konut, Eyüp Sultan Mahallesi Kızıl Mescid Sok. No:16, Şen Z.,1977 ... 174

Şekil F.9 : Eyüp’te Ahşap Konut, Haydarbaba Cad. No:21, Çapar N.,1978 ... 175

Şekil F.10 : Eyüp’te Konutlar, Çömlekçiler Arkası Sok. No:52, Çapar N.,1978 .... 175

Şekil F.11 : Eyüp,Yıldız Sarayı Fotoğraf Albümlerinden ... 176

Şekil F.12 : Eyüp, Takkeci Sokak No:16, Çapar N,1978 ... 176

Şekil F.13 : Beşiktaş, Serencebey Yokuşu No:39, Kamacıoğlu F.,1974 ... 177

Şekil F.14 : Süleymaniye’de Ahşap Ev Restitüsyon Projesi, Ahşap Yapıda Koruma Uygulama Metodolojisi 1, Restorasyon Konservasyon Çalışmaları, 2009 ... 178

Şekil F.15 : Köşe Sofalı İki Oda Sıralı Plana Ait İdeal Tip, Eldem,S.H.,1954 ... 179

Şekil F.16 : Teselya, Yunanistan’da Ev Planı, Eldem,S.H., 1954 ... 179

Şekil F.17 : Zeyrek Ömer Efendi Sokağı’nda 19. Yüzyıl Başlarında İnşa Edilmiş Ev Planı, Eldem,S.H., 1954 ... 180

Şekil F.18 : Eyüp 65 Ada, 3 Parseldeki Konutun Zemin Kat Planı, Körçeşme,N., 2012 ... 180

Şekil F.19 : Eyüp 65 Ada, 3 Parseldeki Konutun Birinci Kat Planı, Körçeşme,N., 2012 ... 181

(17)

Şekil F.20 : Eyüp 65 Ada, 3 Parseldeki Konutun İkinci Kat Planı, Körçeşme,N.,

2012 ... 181

Şekil F.21 : Tarihi Vefa Bozacısı Zemin Kaplaması ... 182

Şekil F.22 : Tarihi Vefa Bozacısı Zemin Kaplaması ... 182

Şekil G.1 : Vaziyet Planı ... 183

Şekil G.2 : Zemin Kat Plan Rölövesi ... 184

Şekil G.3 : Zemin Kat Ölçülü Plan Rölövesi ... 185

Şekil G.4 : Birinci Kat Plan Rölövesi ... 186

Şekil G.5 : Birinci Kat Ölçülü Plan Rölövesi ... 187

Şekil G.6 : Çatı Plan Rölövesi ... 188

Şekil G.7 : Zemin Kat Tavan Planı Rölövesi ... 189

Şekil G.8 : Birinci Kat Tavan Planı Rölövesi ... 190

Şekil G.9 : A-A ve B-B Kesitleri Rölövesi ... 191

Şekil G.10 : C-C ve D-D Kesitleri Rölövesi ... 192

Şekil G.11 : E-E ve F-F Kesitleri Rölövesi ... 193

Şekil G.12 : G-G ve H-H Kesitleri Rölövesi ... 194

Şekil G.13 : Güneydoğu ve Kuzeydoğu Cepheleri Rölövesi ... 195

Şekil G.14 : PZ02 Pencere Detayı ... 196

Şekil G.15 : P105 Pencere Detayı ... 197

Şekil G.16 : KZ01 ve KZ04 Kapıları Detayı ... 198

Şekil G.17 : Zemin Kat ve Birinci Kat Planları Malzeme Analizi ... 199

Şekil G.18 : Güneybatı, Kuzeybatı ve Güneydoğu Cepheleri Malzeme Analizi .... 200

Şekil G.19 : A-A, B-B Kesitleri Malzeme Analizi ... 201

Şekil G.20 : C-C, H-H Kesitleri Malzeme Analizi ... 202

Şekil G.21 : Zemin Kat ve Birinci Kat Planları Dönem Analizi ... 203

Şekil G.22 : Güneybatı, Kuzeybatı ve Güneydoğu Cepheleri Dönem Analizi ... 204

Şekil G.23 : A-A, B-B Kesitleri Dönem Analizi ... 205

Şekil G.24 : C-C, H-H Kesitleri Dönem Analizi ... 206

Şekil G.25 : Zemin Kat ve Birinci Kat Planları Bozulma Analizi ... 207

Şekil G.26 : Güneybatı, Kuzeybatı ve Güneydoğu Cepheleri Bozulma Analizi... 208

Şekil G.27 : A-A, B-B Kesitleri Bozulma Analizi ... 209

Şekil G.28 : C-C, H-H Kesitleri Bozulma Analizi ... 210

Şekil G.29 : Bodrum kat planı I. Dönem Restitüsyonu ... 211

Şekil G.30 : Zemin kat planı I. Dönem Restitüsyonu ... 212

Şekil G.31 : Birinci kat planı I. Dönem Restitüsyonu ... 213

Şekil G.32 : A-A, B-B Kesitleri I. Dönem Restitüsyonu...214

Şekil G.33 : C-C, D-D, E-E Kesitleri I. Dönem Restitüsyonu...215

Şekil G.34 : Güneydoğu ve Kuzeybatı Cepheleri I. Dönem Restitüsyonu...216

Şekil G.35 : Kuzeydoğu ve Güneybatı Cepheleri I. Dönem Restitüsyonu...217

Şekil G.36 : Bodrum kat planı II. Dönem Restitüsyonu...218

Şekil G.37 : Zemin kat planı II. Dönem Restitüsyonu...219

Şekil G.38 : Birinci kat planı II. Dönem Restitüsyonu...220

Şekil G.39 : A-A, B-B Kesitleri II. Dönem Restitüsyonu...221

Şekil G.40 : C-C, D-D, E-E Kesitleri II. Dönem Restitüsyonu...222

Şekil G.41 : Güneydoğu ve Kuzeybatı Cepheleri II. Dönem Restitüsyonu...223

Şekil G.42 : Kuzeydoğu ve Güneybatı Cepheleri II. Dönem Restitüsyonu...224

Şekil G.43 : Zemin kat planı Restorasyonu…………...225

Şekil G.44 : Birinci kat planı Restorasyonu…………...226

(18)

Şekil G.46 : C-C, D-D, E-E Kesitleri Restorasyonu ... 228 Şekil G.47 : F-F, G-G (Kuzeybatı cephesi) Kesitleri Restorasyonu ... 229 Şekil G.48 : Güneydoğu ve Kuzeydoğu Cepheleri Restorasyonu ... 230

(19)

EYÜP İLÇESİ İSLAMBEY MAHALLESİ 217 ADA 65 PARSEL’DEKİ AHŞAP YAPILARIN KORUMA PROJESİ

ÖZET

Bu çalışmada Eyüp İslambey Mahallesi, İslambey Çeşmesi Sokak 217 Ada 65 Parsel’de yer alan ahşap konutlar konu alınmıştır. Çalışma kapsamında yapıların mevcut durumu ayrıntılı olarak belgelenmiş, çeşitli yazılı ve sözlü kaynak araştırmaları yapılarak restitüsyon projeleri hazırlanmış ve yapıların korunarak günümüz koşullarına uygun varlığını sürdürebilmesi için öneriler geliştirilmiştir. Yapıların içinde yer aldığı Eyüp İlçesi, ilk Osmanlı sur dışı yerleşim bölgesidir. Aynı zamanda Osmanlı-Türk şehirciliğinin tipik bir örneği olan Eyüp’te sayıları giderek azalmakta olan özgün ahşap sivil mimarlık örneklerinin araştırılması Türk konut tipinin gelecek nesillere aktarılması açısından da büyük önem taşıması sebebiyle, söz konusu ahşap yapılar tez konusu olarak seçilmiştir.

İslambey Çeşmesi Sokağı ile Bahçeli Çeşme Çıkmazı Sokağı’nın kesişimindeki köşe parselde yer alan iki ahşap yapı birbirine bitişik tasarlanmıştır ve aynı bahçeyi kullanmaktadır. Yapıların kesin inşa tarihi bilinmemekle birlikte farklı zamanlarda yapıldığı düşünülmektedir. Elde edilen verilerden yapıların 19. Yüzyıl sonlarında inşa edildiği sanılmaktadır. Özgün ahşap detayların büyük ölçüde korunduğu yapılar, 1960’lı yılların sonlarında üç farklı ailenin birbirinden bağımsız olarak aynı parseli kullanabileceği şekilde bölümlendirilmiştir. Her iki yapı da iki katlıdır ve İslambey Çeşmesi Sokağı’na bakan cepheleri birer adet cumbalı tasarlanmıştır. Günümüzde yükselen yol kotu sebebiyle, güney doğrultusundaki cumba yıkılmış, diğer cumba da zarar görmüştür. Yapıların İslambey Çeşmesi Sokağı’na ve Bahçeli Çeşme Çıkmazı’na dönük cepheleri özgün niteliğini genel anlamda korumasına rağmen, avluya bakan cepheler müdahale görmüştür. İç mekanlarda özgün döşeme elemanları oldukça iyi durumdadır. Ayrıca tavan süslemeleri, özgün kapı ve pencereler gibi bir takım mimari elemanlar da korunarak günümüze ulaşmıştır.

Çalışmanın birinci bölümünde amaç ve yöntemler belirlenmiş, ikinci bölümde çalışma arazisinin bulunduğu Eyüp İlçesi ve yapıların yakın çevresi kısaca tanıtılmış, üçüncü bölümde yapının mevcut durumu detaylıca anlatılarak malzeme ve bozulma tespitleri yapılmıştır. Dördüncü bölümde, çeşitli bilgiler ışığında restitüsyon projeleri geliştirilmiş, daha sonraki bölümde yapının ihtiyaç duyduğu müdahale önerileri yapılmış ve son olarak da genel bir sonuç bölümü yazılmıştır.

(20)
(21)

THE CONSERVATION PROJECT OF THE WOODEN HOUSES SITUATED IN EYÜP DISTRICT İSLAMBEY QUARTER 217 BLOCK 65 PARCEL

SUMMARY

In this research the wooden houses situated in Eyüp Islambey Quarter, Islambey Çeşmesi Street, 217 Block 65 Parcel are studied. Within the scope of the research, current state of the residential buildings have been documented in detail. Restitution projects have been prepared based on various written and verbal resources, and several proposals have been developed for the restoration of the houses convenient with the present circumstances.

The surveyed site is located in Eyüp district, the first Ottoman residential zone ever to be situated outside of the city walls. A typical model of the traditional Ottoman-Turkish urbanism, Eyüp district embodies unique examples of timber structured civil architecture. Undertaking a detailed survey of this site, therefore, constitutes great importance for the documention of Turkish housing archetypes and generating a reliable archive for the next generations.

Islambey Quarter, where the surveyed wooden houses are located, was dispersed housing area with gardens and farms, until the last 50 years. The quarter gets its name from Islambey Mosque. Islambey Mosque was built in 1521 as a masjid in behalf of Islam Bey who is from Kırşehir and one of the commandants of Suleyman the Magnificent. Islambey Fountain located next to the Mosque, is placed at the junction of the Islambey Avenue and Islambey Çeşmesi (Fountain) Street and it is constructed in 1700 as deduced from the inscription. Moreover, in the region there is also a school with the same name.

The two timber houses are situated at the intersection parcel of İslambey Çeşmesi Street and Bahçeli Çeşme Çıkmazı Street. The parcel is neighbouring a single-storey building from north and bordered with a masonry garden wall from southwest direction. The houses in the parcel are constructed adjacently and they share the same garden. The one in northeast is named as House A (Konut A) while the other one is House B (Konut B). Both buildings are two-storey high and the unique wooden details are substantially preserved. Although there exists no passage in between two buildings in the ground level, there is a space (A Z08) placed under the roof of House B which is discreted for the use of House A. The first floors of the houses are at the same level with a connection, but the connection door is usually closed and the first floors of the houses are reached by separate stairs.

The facades facing Islambey Çeşmesi Street are both designed with bay windows in original character. Due to the elevation of the road level, the bay windows on the southern facade of House B is collapsed, and the alcove of House A is partly damaged. While the facades on Islambey Street and Bahçeli Çeşme Street were substantially preserved, the facades facing the courtyard were subjected to alterations.

(22)

of masonry while the ground and first floors are wooden. The entrance door at the Islambey Çeşmesi Street takes place symmetrically at the junction point of the southeast-northwest line of House A. House A exhibits outer-hall type planning in which entrance hall is connected to a larger one. In the original plan, in the ground floor there are additional five rooms linked to the hall. Today, the kitchen (A Z06) is included in the hall and the area (A Z08) originally designed as space under the stairs is converted to an access from the hall to the garden. This way, in todays plan of House A, the ground floor contains 8 separate spaces including the hall. First floor of the House A can be reached by the stair (M2) from the garden. Floor plans are quite similar to each other and right along side the hall, kitchen and wc the first floor has 4 additional rooms.

House B is also located at the same street no:14/1 with 39,5 m2 floor area. It is designed compatible to House A with its facade style, storey height and levels; however architectural elements are simpler than House A. The house has no gate to the street and the access is provided through the entrance at the southwest facade facing the garden. The alcove, not existing today, played a dominant role in the change of the southeast facade feature. Notably, there has been significant modifications in the overall scheme of the ground floor of House B. Some proportion of the area at the main entrance is reserved for the toilette (B.Z10). The remaining part is used as an open kitchen (B.Z09). The original stairs are conserved, but the landing is converted to a room (B.Z12) by placing doors on their upper level. The access to the first floor of House B is possible from the hall of House A (A.101) and landing of M1 stairs (B.Z12). In this floor, there are three separate units as one wide hall (B.108) and two rooms.

All the windows are wooden but there are different types for the houses. In House A, the original type is single-hung sash window with colored glasses above (ışıklık), while double casement windows are the type of House B. Various architectural elements as windows, unique doors and ceiling decorations are still conserved today. Although deterioration on some wood facade elements are observed, the original interior pavements are in good condition.

To determine the type of wood and its deterioration status, some analysis are performed. According to these analysis, insect and fungi damages are noted on the samples from both houses’ south-east facade. Besides the deterioration of the materials, spatial alterations with unfavourable materials and the raised street level, up to 1 m, during the road maintenance work caused impairments. As a consequence, some structural problems and defective repairments occured.

The accurate construction dates remain unknown, but it is presumed that the buildings were finished about the late 19th century. According to the obtained information, it is established that there are traces of 3 different periods on the parcel. House A and House B become distinct with the characteristic of their architectural elements. Thus, it is estimated that the two dwellings were built in different dates. First the House A, the one facing Bahçeli Çeşme Çıkmazı Street, was completed and than the other one was constructed after some years. So, within the context of the first period only House A is evaluated. Except the direct information obtained from the building, there is no available written document. However, it is anticipated that the first period is dated to the end of the 19th century. In the frame of the second period, the time from the beginning of the 20th century up to the late 1960s has been evaluated for the joint use of House A and House B. The German Maps from

(23)

Deutsch Syindikat für Staebaliche Arbeiten company, an important document for this period, is the oldest data to be reached indicating that the location of both Houses A and B presented in 1913-14 is actually in their today’s place. The last period involves the situation from late 1960s up until today. In the late 1960s, the structures were fragmented in way that enabled the independent utilization of the same parcel by three different families. For this purpose, the opening between the houses in the ground floor was abandoned and the ground and first floors of House A became independently functioning units. In addition, the damages caused by the road level increase and precautions taken towards it have been treated in the third period. In the light of the studies in the context of the thesis, the needs of the buildings under todays conditions have been revealed and potential methodologies for the responses have been searched. In this restoration project, for developing proposals for the improvement of the buildings the main strategy has been to preserve the original character of the buildings and in the meantime to provide the users better and suitable conditions for todays life-style. The wooden houses in 217 Block 65 Parcel are constructed for residential usage and have never been used for any other purpose. Taking into consideration that also the neighbourhood belongs to a residential area, any other new usage is not recommended. Additionally, periodical maintenance and monitoring is required to conserve the historic buildings and their cultural significance.

To sum up; specifications on the aim and method of the research are clarified in the first part of the thesis, while the information on Eyüp district –where the surveyed buildings are located– and surroundings is included in the second part. In the third part, an analysis of the present condition is realized and the information on materials and deteriorations are documented. The fourth part includes a restitution project that is constituted in light of the corresponding findings, while the required interventions for the analyzed structures are proposed in the next part. Finally, the epilogue consists of an overall evaluation of the research.

(24)
(25)

1. GİRİŞ

Tez konusu olarak seçilen İslambey1

Mahallesi, İslambey Çeşmesi Sokağı 217 Ada 65 Parsel’de bulunan yapılar, ahşap sivil mimarlığının günümüze büyük ölçüde korunarak gelmiş ender örneklerindendir. 19. Yüzyıl sonlarında inşa edildikleri düşünülen yapılar, geleneksel ahşap yapım tekniklerini yansıtmanın yanı sıra, Türk toplumunun o dönemlerdeki ev yaşantısı ile mekan kullanımına ayna tutarak, sosyal hayatı anlamaya yardımcı olan birer belge niteliğindedir. Bununla birlikte, hem Eyüp semtinin yıllar içinde sahip olduğu sosyal, kültürel ve ekonomik önem, hem de yapıların tanıklık ettiği olaylar, korunması gerekli kültür varlıkları arasında yer alan bu yapılara ayrı bir değer katmaktadır. İstanbul’da giderek azalmakta olan ahşap konutların örneklerinden olan söz konusu yapıların detaylı belgelenmesi, bu mirasın gelecek nesillere aktarılması açısından oldukça önemlidir.

1.1 Çalışmanın Amacı

İslambey Çeşmesi Sokağı 217 Ada, 65 Parsel’de bulunan yapılar kullanıcıların ihtiyaçları doğrultusunda yapılan bir takım müdahalelere ve bölgenin yol kotunun değişmesi kaynaklı kayıplara rağmen oldukça iyi durumda günümüze ulaşmıştır. Parselde aynı bahçeyi kullanan birbirine bitişik konumlanmış iki ayrı yapı bulunmaktadır. Aralarında geçiş bulunan bu yapılar, mimari elemanları bakımından farklılık göstermesine karşın uyumlu şekilde tasarlanmıştır. Yapılar yıllar içinde işlev değiştirmemişt, bulundukları çevre de aynı şekilde ağırlıklı olarak konut bölgesi olma niteliğini devam ettirmiştir ancak çevre yapılar büyük ölçüde özgünlüğünü kaybetmiştir.

Tezin öncelikli amacı, her iki yapının da mevcut durumunun tüm bileşenleriyle detaylı olarak belgelenmesidir. Bunun yanı sıra çalışma kapsamında, yapıların birbirleriyle bağlantısı, çevre ile ilişkileri, geçmişteki durumları, malzeme özellikleri ve kullanım biçimlerinin incelenmesi hedeflenmiştir. Bu doğrultuda eski belgeler

(26)

ışığında restitüsyon projeleri hazırlanması ve yapıların mimari özelliklerini kaybetmeden korunmasına yönelik müdahalelerin belirlenerek bugünkü işlevini daha konforlu koşullarda sürdürebilmesini sağlayan önerilerin geliştirilmesi amaçlanmıştır.

1.2 Çalışmanın Yöntemi

Çalışma İslambey Çeşmesi Sokağı 217 Ada, 65 Parsel’deki yapıların mevcut durumunu çizim ve fotoğraflarla belgeleyen rölöve, ilk yapıldığı durumunu ve dönem ekleriyle birlikte geçmişteki kullanımını gösteren restitüsyon ve bugünkü kullanım sorunları doğrultusunda yapılacak müdahaleleri açıklayan restorasyon projelerinin hazırlanmasını kapsamaktadır.

Rölöve çalışmalarına öncelikle plan krokilerinin çizilmesiyle başlanmıştır. Hazırlanan bu krokiler üzerine düz ve üçgenleme yöntemleriyle alınan tüm ölçüler işlenmiştir. Sokağa bakan cepheler ve bahçe duvarı konturlarının belirlenebilebilmesi için gerekli dış noktalardan da ölçüler alınmıştır. Ölçümler şerit metre ve laser metre yardımıyla gerçekleştirilmiştir. Plan çizimlerinin ardından kesit ve cephe krokileri hazırlanmıştır. Geleneksel ölçüm tekniklerinden faydalanılarak ve su terazisi kullanılarak yatay düzlemler birbirine bağlanmış ve bu düzlem üzerinden kesit ile cephe ölçüleri alınmıştır. Yapıda bulunan ahşap detaylar profil tarağı ile alınarak 1:1 ölçeğinde çizime aktarılmıştır.

Vaziyet planı 1:500, planlar, kesitler ve görünüşler 1:50 ölçeğinde hazırlanmıştır. Yapıda bulunan farklı tipteki özgün kapı ve pencereler için 1:10 ölçekli detay çizimleri yapılmıştır. Detay alımı için ulaşılması güç noktalardaki mimari ögelere ait bezemeler digital fotoğraf makinesi ile çekildikten sonra bilgisayar ortamına geçirilmiş ve alınan ölçülere göre düzenlenerek çizilmiştir. Yapılara ait malzeme, dönem ve bozulma analizleri rölöve çizimleri üzerinden lejant verilerek gösterilmiştir.

Yapılara dair restitüsyon projeleri, ulaşılan eski haritalar, fotoğraflar, hava fotoğrafları, yazılı ve sözlü kaynaklardan edinilen bilgiler ile yapının kendisinden sağlanan veriler doğrultusunda hazırlanmıştır. Ayrıca benzer ahşap konut yapıları araştırılmış, gereken durumlarda analoji yöntemi kullanılarak karşılaştırmalı kararlar alınmıştır.

(27)

Yapılar inşa edildiği dönemden itibaren konut işlevini sürdürdüklerinden, yapılara ayrı bir işlev önerilmemiştir. Restorasyon çalışmasında yapının sorunlarına cevap aranmış, mimari niteliğini yansıtarak gelecek nesillere aktarılması ve çağdaş konfor koşullarına ulaşması yönünde yapılması gerekli müdahaleler belirlenmiştir.

(28)
(29)

2. EYÜP

2.1 Coğrafi Konum

İslambey Çeşmesi Sokağı, 217 Ada 65 Parsel’deki yapıların bulunduğu İslambey Mahallesi, Eyüp İlçesine bağlı Eyüp semtinde yer almaktadır.

Eyüp İstanbul’un fethi ile birlikte kurulan ilk Osmanlı sur dışı yerleşmesidir. İstanbul’un Avrupa kıtasında yer alan bu semtin, Haliç su yolunun güneyine 2,6 km’lik kıyısı mevcuttur. (Şekil A.1) Eyüp’ün kuzeyinde gecekondu ve konut kooperatif yerleşmelerinin yer aldığı Alibeyköy, kuzeybatısında 1876’larda başlayan ve 1940-1950’lerde tekrarlanan dış göçle Bulgaristan’dan gelen göçmenlerin çoğunlukla iskan edildiği yeni yerleşmeler ile sanayi alanlarının bulunduğu Gaziosmanpaşa, batısında 1950-1960’larda gelen Yugoslavya göçmenlerinin ağırlıklı yerleşim yerlerinin ve sanayi alanlarının görüldüğü Bayrampaşa, güneyinde ise Fatih suriçi yerleşmesi ve İstanbul’un ilk gecekondu bölgesi olan Zeytinburnu sur dışı yerleşmesi mevcuttur (Kara, 1994). Eyüp semtinin bağlı olduğu Eyüp ilçe sınırları ise bugün Alibeyköy, Kemerburgaz yerleşimlerini de kapsayarak Karadeniz kıyılarına kadar uzanmaktadır.

2.2 Tarihsel, Sosyal ve Ekonomik Gelişim2

Bugünkü Eyüp semtinin bulunduğu alan Bizans döneminde sur dışında yer almaktadır ve bölgenin bitki örtüsü ile kaplı olduğu, burada dini yapılar dışında özellikli ve kalıcı bir yerleşim alanı oluşturulmadığı sanılmaktadır. Eyüp semtinin kuruluşu İstanbul’un Osmanlılar tarafından fethedilmesinin ardından gerçekleşmiştir. Halid bin Zeyd Ebu Eyyub el-Ensari3’nin türbesi çevresinde kurulan semt, adını

2Bu bölümün hazırlanmasında aşağıdaki kaynaklardan yararlanılmıştır:

Kuban, D. (1970), “İstanbul’un Tarihi Yapısı”; İnalcık, H. (1993), “Eyüp Projesi”; Kara, F. (1994), “Eyüp”; Özaslan, N. (1999), “Eyüp Kentsel Tarihinde Osmanlı Öncesi Dönem”;Özaslan, N. (2001) “From the Shrine of Cosmidion to the Shrine of Eyüp Ensari”; Yenen Z., Akın O., Yakar H. (2000) “Eyüp Dönüşüm Sürecinde Sosyal- Ekonomik- Mekansal Yapı”; Yenen Z., Yakar H. (2001) “Eyüp’te Ekonomik Ve Sosyal Değişimin Fiziksel Doku Aracılığında İrdelenmesi”

(30)

buradan almaktadır. Eyüp’teki yerleşim, tarihsel gelişimler açısından; Bizans dönemi, Osmanlı dönemi ile 19. Yüzyıl ve Cumhuriyet dönemi olmak üzere üç ayrı bölümde ele alınmıştır.

2.2.1 Bizans Dönemi

Eyüp semtinin bulunduğu alanın Bizans dönemindeki durumuna dair farklı kaynaklarda çeşitli görüşler yer alsa da, söz konusu döneme ait bulgular sınırlıdır. Bizans döneminden kalan yerleşim alanı ya da bina gruplarının izlerine günümüzde rastlanmaması, kesin yargılara ulaşmayı güçleştirmektedir. (Özaslan, 2001) Bölge ile ilgili ulaşılan en erken bilgiler, İmparator II. Theodosius zamanında Aziz Kosmas ve Damian adlarına yaptırılan bir kilisenin varlığına işaret eder. Azizler, tıbbi bilgileri ile şifa dağıtmaktadırlar ve kendilerine atfedilen mucizeler 11. yüzyıla kadar devam etmektedir. Manastırın 5. yüzyılın ikinci yarısında inşa edildiği düşünülmektedir ve 6. yüzyılda burası şifa arayanlar için meşhur bir ziyaretgah haline gelmiştir (Özaslan, 1999). Aziz Kosmas ve Damian manastırının izlerinin 15. Yüzyıla kadar görüldüğü kaynaklarda belirtilmektedir, ancak yapının yeri kesin olarak bilinmemektedir (Özaslan, 2001). Manastırın Eyüp Camii’nin hemen arkasında yükselen dik tepenin üzerinde yer aldığı yönünde fikirler yoğunlaşsa da, tam olarak konumlandığı yerin belirlenmesi ve binanın biçimini anlamak için yeterli tarihsel ve arkeolojik kanıtlar bulunmamaktadır (Özaslan, 1999).

Kara, Eyüp semtinin bulunduğu alanın yoğun ve zengin bir bitki örtüsü ile kaplı olması ve bölgede yer alan ormanlık alanlarda av hayvanlarının bol bulunması nedeniyle, imparatorlar tarafından av sahası ve sayfiye yeri olarak kullanıldığını belirtir. Bununla birlikte, çok sayıda yapıdan bahsederek, yörenin Bizans döneminde manastır ve kiliselerin bulunduğu bir dini merkez durumunda olduğunu vurgular. (Kara, 1994) Ancak, bugünkü Eyüp’ün yerinde önemli ve kalıcı bir yerleşmenin ya da bir grup binanın bulunduğu yönünde kuvvetli bir kanıta rastlanmamıştır. İstanbul’un fethi öncesi dönemde sıklıkla kente yönelik saldırı ve kuşatmalar olmuştur. Sur dışındaki yerleşmeler bu kuşatmaların ilk hedefi konumundadır . Bölgede bir takım küçük binalar ya da konutlar bulunmuş olsa dahi, bahsedilen saldırılar nedeniyle varlıklarını sürdürememiş ve kalıcı bir yerleşim alanı oluşturamamışlardır (Özaslan, 1999).

(31)

2.2.2 Osmanlı Dönemi

Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethinden hemen sonra, İslam dünyasının saygın kişisi olan Ebu Eyyub Ensari’nin mezarı olduğuna inanılan yerde onun türbesini ve daha sonra 1459’da bu türbenin yanında camiini inşa ettirmiştir. Aynı yıllarda yapılara eklenen medrese, , medrese içinde kurulan kütüphane, imaret ve çifte hamam ile sur dışının ilk Türk İslam külliyesi kurulmuştur (Kara, 1994). Osmanlılar tarafından yaptırılan külliye aynı zamanda Eyüp’teki ilk önemli yapıdır ve Eyüp yerleşmesi de hızla külliyenin etrafında gelişmeye başlamıştır (Özaslan,2001).

Fetihten sonra bir imparatorluk merkezi olarak hazırlanan İstanbul’da, devlet eliyle sürdürülen imar ve iskan politikası kapsamında Eyüp’e de Bursalılar yerleştirilmiştir. Eyüp’ün yerleşme dokusu Fatih dönemi sonlarında sekiz mahalle ile şekillenmiştir. Bu mahalleler, Cami-i Kebir, Kasım Çavuş, Uluca Baba, Abdulvedut, Otağcıbaşı, Sofular, Fethi Çelebi, Mehmet Bey mahalleleridir. Bu dönemdeki hızlı gelişimden sonra doku uzun süre fazla yayılmamıştır. O sıralar nüfusun yaklaşık 4.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir (Kara, 1994).

16. yüzyılda Eyüp’ün yerleşim dokusu önemli imar hareketlerine sahne olmuştur. Özellikle Kanuni Sultan Süleyman döneminde pek çok dini, kültürel, sosyal ve ticari fonksiyon taşıyan yapı ile tekke kompleksleri inşa edilmiştir. Bahariye kıyıları boyunca sahillerde çok sayıda yalı ve saray yapıları yaptırılmıştır (Kuban, 1970). Gelişen kültürün ve sosyal ortamın izleri, mimari yapıların malzemelerine ve süslemelerine de yansımıştır. Bu dönemde yapılarda Osmanlı klasik döneminin en güzel örnekleri görülmüştür (Kara, 1994).

17. yüzyılda Haliç kıyılarında yerleşmelerin sayısı artarken, Eyüp büyükçe bir kasaba haline gelmiştir. 18. Yüzyılın genel İstanbul yerleşmesini karakterize eden eğilim ise, şehrin Boğaziçi ve Haliç’i kendi bünyesine organik olarak entegre etmesi şeklindedir. Bu yüzyılda yerleşme noktaları ve sınırlar çok fazla büyümemiş olsa da, nüfus dağılımları sur dışı yönünde artış göstermiştir (Kuban, 1970) .

Batı etkisinin yoğun olarak görüldüğü 17. ve 18. Yüzyıllarda Eyüp’ün yerleşme dokusu fazla gelişmemesine rağmen mevcut doku içinde önemli yapılar inşa edilmiştir. Lale Devri’ni (1718-1730) de kapsayan bu dönem İstanbul genelinde olduğu gibi, Eyüp için de çeşme, sebil ve benzeri su yapıları açısından zengindir. Bu yüzyılın en karakteristik yapılarından olan çeşmelerin önemli bir kısmı Eyüp’te inşa

(32)

edilmiştir. Mimari anlamda Osmanlı klasik dönem uslubü yavaş yavaş terk edilirken, batı etkisinde biçimlerin yansımalarının başladığı bu dönemde Şeyh Murad Tekkesi gibi tekke yapıları inşa edildiği görülmektedir (Kara, 1994) .

Ayrıca kültürel etkinliklerin de yoğunlaştığı Lale Devri’nde, kentin dışa doğru büyümesinin de etkisiyle, Kağıthane ve Eyüp mesireleri ve sahil sarayları ün yapmıştır (Yenen ve diğ, 2000).

2.2.3 19. Yüzyıl ve Cumhuriyet Dönemi

19. yüzyıl- 1960 arası dönem, geleneksel yapıda köklü değişikliklerin gözlendiği bir zamandır. Tanzimat Fermanı (1839) ve yenilenme hareketleri İstanbul’un biçimlenişinde de önemli rol oynamıştır (Yenen ve Yakar, 2001) . Kurumsal yapıya getirilen batılı anlamda değişiklikler, sanayileşme yönünde atılan adımlarla birlikte yeni teknoloji ithali, sanayileşmenin ardından gelen göç ve nüfus artışları ile şehirleşme alanında yapılan çalışmaların tetiklemesiyle hem kültürel ve sosyal yapıda hem de kentin fiziki dokusunda büyük değişimler dönemi başlamıştır.

Geleneksel yapının giderek terk edildiği 19. Yüzyıl boyunca, Eyüp Bahariye sahillerinde bakımsız kalan sultan sarayları ve yalılar yıkılarak yerlerine sanayi yapıları yapılmıştır (Kara, 1994). 1828’de sahilde inşa edilen Riştehane (yün imalathanesi) ve İplikhane Karhanesi (donanmaya halat imal eden fabrika) ile 1833’te eski saray alanı üzerine yapılan Feshane’nin ardından, 1913’te Silahtarağa’da ülkenin ilk elektrik santralinin kurulması sanayiyi önemli oranda teşvik edici unsurlar olmuştur (Yenen ve Yakar, 2001). Böylelikle yalılar teker teker sanayi kuruluşlarına dönüştürülmüştür.

Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ve ordunun Batılı anlamda yeniden düzenlenmesinin ardından, İstanbul’un çevresinde yeni yerleşme alanlarının silüetine hakim noktalara kışlalar yapılmaya başlanmıştır. Bunlardan biri olan Rami Kışlası da, 1828-1829’larda Eyüp’te Rami tepeleri üzerine inşa edilmiştir (Kara, 1994). Haliç siluetinde yer alan sözkonusu yapı, semtin bundan böyle su yüzeyinden uzakta olarak ve önceki klasik dönemden farklı etkenlerle belirlenecek fiziksel biçimi açısından bir dönüm noktasıdır. Bu döneme kadar yalıları, sarayları, yeşil alanları ve mesireleriyle genellikle üst sosyal sınıfın yaşam alanı olarak gösterilen Eyüp, bu etkenlerin neden olduğu değişimle sanayi işlevinin ve dinsel kimliğinin ön plana çıktığı, sanayide çalışanların tercih ettiği bir yerleşmeye dönüşmüştür (Yenen ve Yakar, 2001) .

(33)

Cumhuriyet’in ilanından sonra batılı ülkelerden gelen uzmanlar da Haliç’i sanayi bölgesi olarak önermiştir. 1936-37 yıllarında hazırlanan 1939’da uygulamaya konulan Prost planıyla, Haliç kıyılarına planlı olarak getirilen sanayi, yan olarak gelişen ve kontrol edilmeyen küçük sanayinin de yayılmasını beraberinde getirmiştir. 1930’lu yıllara kadar bazı yalıların varlığını koruduğu bilinse de, Eyüp yerleşmesi sanayi ile içiçe geçerek kuzeydoğuya doğru büyümüştür. 1940’lı yıllardan itibaren Rami ve çevresindeki ızgara planlı sistemle oluşturulan yeni yerleşimlere Balkan göçmenleri yerleştirilmiştir. 1934’te yeniden çizilen mahalle sınırlarına göre Eyüp yerleşim alanı 12 mahalleye ayrılmıştır. Bunlar; Abdulvedut, Cezeri Kasım, Eyüp Sultan, Eyüp Gümüşsuyu, İslam Bey, Fethi Çelebi, Düğmeciler, Nişanca Mustafa Paşa, Üç Şehitler, Rami Cuma, Topçular ve Rami Yenimahalle’dir (Kara, 1994) . 1950’lerden sonra ise İstanbul hızlı bir kentleşme sürecine girmiştir. Bu kapsamda tarihi Eyüp dokusu içerisinde yer alan pek çok boş alan, bostanlar ya da mezarlık alanları işgal edilerek kaçak yapılaşmalarla dolmaya başlamıştır. 1956’dan itibaren şehir genelinde uygulanan yeni imar düzenlemeleriyle, yeni geniş yollar açılmış ve bunun beraberinde çeşitli yıkımlar yapılmıştır. Rami Kışla Caddesi bir bağlantı yolu haline getirilerek tarihi merkeze bağlanmıştır. Sahillerin tamamen sanayi yapılarına tahsis edildiği bu dönemde, eski kent dokusu içindeki boş alanların ve yıkılan ahşap evlerin yerine yüksek katlı blokların yapılmasına imkan veren uygulamalara gidilmiştir.

1983 sonrası dönemde ise Haliç kıyıları sanayiden arındırılıp yeniden düzenlenmiştir. Sahildeki sanayi tesisleri kaldırılıp, yerlerine kamuya açık park alanları oluşturulmuştur. Haliç’e paralel konumda bulunan mevcut kıyı yolu yeniden düzenlenerek, genişletilmiştir ve Bostan İskelesi’nde deniz üzerinden geçirilen kazıklı yol ile süreklilik sağlanmıştır. Ancak kıyı yıkımları esnasında kıyıdaki pek çok yapı ile birlikte eski sokaklar da ortadan kaldırılmıştır (Kara, 1994). Özetle 19. Yüzyıl ve sonrası, Eyüp’ün çehresinde önemli ve hızlı değişimlere sahne olmuştur.

2.3 İslambey Mahallesi

Eyüp merkez mahallesinin batısında bulunan İslambey Mahallesi; günümüzde kuzeyden Gaziosmanpaşa semtine, batıdan Eyüp’e bağlı Rami Yeni, Rami Cuma ve Düğmeciler mahallelerine, güneyden ise yine Eyüp’e bağlı Nişanca Mahallesi’ne

(34)

İslambey Mahallesi’nin varlığından Hadikatü’l Cevami’de (Galitekin, 2001) söz edilmektedir. H. İnalcık (1993) ise 19. Yüzyıl sonlarında Eyüp’teki mahallelerden birisi olarak İslambey’i sıralarken; 18. Yüzyıl sicillerinde adı geçen başlıca mahalleler arasında İslambey’den bahsetmemektedir. Bu verilerden yola çıkılarak söz konusu mahallenin İslambey adıyla yaklaşık 19. Yüzyıl başlarında kurulduğu düşünülmektedir. Mahalleye ismini veren İslambey Mescidi de 1520-21 yıllarında yapılmıştır (Tanman, 1990).

Çeşitli kaynaklarda Eyüp’ün mesirelerinden biri olarak anılan İslambey Mahallesi, son 50 yılda iskana açılarak geleneksel dokusu bozulmaya uğramıştır (Bay, 2004). Bölgeye ait hava fotoğrafları (Şekil A.5, Şekil A.6, Şekil A.7) ve eski fotoğraflardan (Şekil B.1) da görülebileceği üzere, İslambey Mahallesi yaklaşık olarak 20. Yüzyılın son çeyreğine kadar yapılaşmanın çok yoğun olmadığı, bostan ve bahçelerin bulunduğu bir bölgedir. B. Tanman (1990)’ da aynı şekilde bölgede seyrek iskan dokusunun görüldüğünü ve İslambey Mahallesi’nin 1970’lere kadar4

bahçeli ahşap evler ve bostanlar ile kaplı olduğunu belirtmiştir. 1966 yılı hava fotoğrafında (Şekil A.6) oldukça yeşil bir doku görülürken, 1982 yılında (Şekil A.8) boş alanların giderek azaldığı açıkça belli olmaktadır. Günümüzde ise İslambey Mahallesi sınırlarında kalan en büyük yeşil alan olarak tez konusu parsele komşu, İslambey Çeşmesi Sokağı’na sınırı bulunan arazi sayılabilir. (Şekil A.13) Bölgeye dair yaklaşık 15-20 yıllık aralıklarda elde edilen söz konusu verilerden yola çıkılarak, İslambey Mahallesi’nde boş alanların yerini yeni yapıların aldığı büyük değişimin, hızlıca gerçekleştiğini söylemek mümkündür.

Mahalleye adını veren İslambey Mescidi Tekkesi (İslambey Camii Tekkesi) ile İslambey Çeşmesi günümüzde mevcuttur ve kullanılmaktadır.

2.3.1 İslambey Mescidi (Camii) ve Tekkesi5

Yapı, İslambey Mahallesi’nde İslambey Caddesi ile İslambey Çeşmesi Sokağı’nın birleştiği köşede yer alır. (Şekil C.3) Kanuni Sultan Süleyman’ın kumandanlarından

4 B. Tanman “İstanbul Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri Tipoloji Denemeleri” adlı tezini

1975-1990 yılları arasında hazırlamıştır. Burada geçen “yakın zamana kadar” ifadesi 1970’lere kadar şeklinde yorumlanmıştır.

5 Bu bölüm Öz T., (1962) İstanbul Camileri; Haskan N. (1996) Eyüp Sultan Tarihi, Tanman B. (1990)

İstanbul Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri Tipoloji Denemeleri, Tanman B. (1994) İslam Bey Mescidi ve Tekkesi ile Tozu A. (2002), İstanbul Mescidleri adlı eserlerin derlenmesiyle oluşturulmuştur.

(35)

Kırşehirli İslam Bey tarafından 926 H./1521 M. yılında mescid olarak inşa edilmiştir. Mescid 19. Yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Bedevi tarikatına bağlı bir tekke olarak faaliyet göstermeye başlamıştır. 1925’ten sonra da mescid-tevhidhane olarak kullanılmaktadır.

İslambey Mescidi tekkeye çevrilirken kareye yakın dikdörtgen planlı harim bölümü korunmuş ve daha sonra tekkenin tevhidhanesi olarak kullanılmıştır. Moloz taş örgülü duvarlarla kuşatılan bu bölüm, alaturka kiremitli ahşap çatı ile örtülüdür. Kesme küfeki taşından söveler, topuzlu demir parmaklıklar ve tuğla örgülü sivri hafifletme kemerleri ile donatılmış dikdörtgen açıklıklı pencerelerden doğu duvarında üç, diğer duvarlarda ise ikişer tane olmak üzere dokuz adet bulunmaktadır. Bu pencerelerin üzerinde de sivri kemerli ve alçı revzenli tepe pencereleri yer alır. Yapının tekke olarak kullanılmaya başlanmasından sonra, selamlık birimlerini barındıran iki katlı ahşap bir kanat son cemaat yerinin bulunduğu kısma inşa edilmiştir fakat zamanla harap duruma gelen bu bölüm günümüze ulaşmamıştır. Aynı şekilde çeşitli kaynaklarda yapının etrafında derviş hücreleri, mutfak ve benzeri diğer tekke birimlerini barındıran özgün ahşap binaların da çok harap durumda varlığını sürdürdüğü belirtilmesine rağmen, bu yapılar günümüzde mevcut değildir. Ancak son yıllarda yapının etrafına bir takım ek birimler yapılmıştır.

Moloz taş örgülü duvarın sınırladığı hazire, yapıyı güney ve batı yönlerinden kuşatır. (Şekil C.4, Şekil C.5) Yapının banisi İslam Bey de mihrap duvarının hemen önünde, mihrabın ekseninde gömülüdür. Bu duvarın saçak altında, baninin adını ve mescidin inşa tarihini belirten bir kitabe yer alır.

2.3.2 İslambey Çeşmesi

İslambey Caddesi ile İslambey Çeşmesi Sokağı’nın birleşimindeki arsanın güneydoğu köşesinde bulunmaktadır. (Şekil C.9) Arkasında İslambey Camii ve haziresi, karşısında ise İslambey İlköğretim Okulu yer alır. Çeşme, kesme küfeki taşından yapılmıştır ve iki cephelidir. Haznesinin üstü alaturka kiremitle örtülüdür. Caddeye bakan doğu cephesinin ayna taşı dikdörtgen, adını verdiği sokağa bakan güney cephesinin ayna taşı ise basık kemerlidir. Güney cephesindeki kemer üzerinde dört beyitlik Arapça kitabesi bulunur. Kitabesinden anlaşıldığı üzere 1700 yılında yapılmıştır. Söz konusu kitabe şu şekildedir:

(36)

Mâ-i câri’ül-ayn fi sebil-Allah Ayn-ı mâi certmen efdâle Marr-et aynihâ uyun miyâh Şehhir Allah kasr-ı ikbâle Nâl âmele ü tâl bekah Câ ü ferdin liemr-i târihinin

Eşrib’ül-mâi hasbeten-Lillah: 1112 (1700) Ta’mir-i sâni fi / Şaban-1322 (Ekim-1904)” 6

Yıllar içerisinde belediye çalışmalarıyla bölgenin sokak dokusu değişmiş ve yol kotu yükselmiştir. Bu sebeple çeşmenin İslambey Çeşmesi Sokağı’na bakan cephesinde yer alan teknesi, yol seviyesinin altında kalmıştır. Bu durum çeşmenin özgün görünüşünü bozmanın yanı sıra kullanımını da zorlaştırmaktadır. Çeşmeden akan suyun kontrolü niteliksiz bir musluk başlığı ile sağlanmaktadır.

Ayrıca yine değişen yol kotu nedeniyle, çeşmenin diğer cephesindeki tekne taşının da yalnızca bir bölümü görülebilmektedir (Şekil C.10). Bu cephenin önünde bulunan telefon hattı tesisatı kutusu söz konusu cephedeki musluk ve teknenin güneydoğu yönünden algılanmasını engellemektedir.

2.3.3 İslambey Mektebi

İslambey Mektebi’nden, Haskan (1996) “Eyüp Sultan Tarihi” adlı eserinde bahsetmektedir. Tek katlı olan yapının yığma taştan tuğla hatıllı inşa edildiği, duvarının kesme taş bir payanda ile desteklendiği ve ahşap çatısının etrafının kesmetaş bir saçakla çevrildiği belirtilmektedir. Ayrıca ön tarafında küçük bir avlusu bulunan mektep binasının vakıfça kiraya verildiğine değinilir. Söz konusu kaynakta mektep binasının İslambey Mektebi Sokağı ile Ayten Sokağı arasındaki dik bayırda bulunduğu bilgisi verilmiştir ancak günümüzde bu sokaklar birbirine yakın konumda değildir. Ayten Sokağı’nın devamında bulunan Arif Paşa Caddesi, 1934 tarihli İstanbul Şehir Rehberi’nde Ayten Sokak olarak nitelendirilmiştir ve İslambey Çeşmesi Sokağı ile kesişmektedir (Şekil A.14). İslambey Mektebi Sokağı ile Arif Paşa Caddesi arasında kalan Tahta Minare Bostan Sokağı çevresinde gözlem

6 Bu bölüm Tanışık, İ. H., (1943) İstanbul Çeşmeleri I, Haskan N. (1996) Eyüp Sultan Tarihi, Tanman

B. (1990) İstanbul Tekkelerinin Mimari ve Süsleme Özellikleri Tipoloji Denemeleri eserlerinin derlemesiyle hazırlanmıştır.

(37)

yapılmıştır, fakat bahsedilen özellikte bir yapı belirlenememiştir. Geçmişte Ayten Sokak olarak gözüken Arif Paşa Caddesi’nin İslambey Çeşmesi Sokağı ile kesişmesi, İslambey Camii ve Çeşmesi’nin İslambey Çeşmesi Sokağı üzerinde bulunması, mektebin bugünkü İslambey İlköğretim Okulu’na yakın bir arazide olabileceğini düşündürtmektedir. Ayrıca 1940 başlarında çekilen fotoğrafta, (Şekil B.11) İslambey İlköğretim Okulu arazisinin kargir duvarlarla çevrili olduğu görülmektedir. Bu duvarların varlığı, söz konusu arazide bir yapı olabileceği yönünde fikir yürütülmesine neden olmaktadır. İslambey Mektebi’nin bugünkü İslambey İlköğretim Okulu arazisi üzerinde veya yakınlarında yer almış olabileği görüşüne karşılık, Haskan’ın eserinin basım tarihi olan 1996 yılında İslambey İlköğretim Okulu hizmet vermekte olmasına rağmen bahsedilmemiş oluşu ve bu arazinin İslambey Mektebi Sokağı ile kesişmemesi düşündürücüdür.

Tüm bu bulgular değerlendirilerek, mektebin bugünkü İslambey Çeşmesi Sokağı, İslambey Caddesi, Kanun Sokağı, İslambey Mektebi Sokağı, Tahta Minare Bostan Sokağı ve Arif Paşa Caddesi ile sınırlanmış alan içerisinde yer aldığı sonucuna varılmıştır fakat bu alan içerisindeki yeri konusunda kesin bir saptama yapılamamaktadır.

Günümüzde İslambey Mahallesi’nde İslambey Mektebi adıyla eğitim veren kurum bulunmazken, daha sonraki yıllarda inşa edilen İslambey İlköğretim Okulu, İslambey Caddesi ile İslambey Çeşmesi Sokağı’nın keşimindeki parselde, İslambey Çeşmesi’nin tam karşısında bulunmaktadır. Geniş bir bahçeye sahip olan İslambey İlköğretim Okulu, 1953 ve 1964 yıllarında eğitim öğretime açılan iki ayrı bina ile

(38)
(39)

3. İSLAMBEY ÇEŞMESİ SOKAĞI 217 ADA 65 PARSELDE BULUNAN AHŞAP KONUTLAR

3.1 Konum

Tez konusu yapılar, İstanbul’un Avrupa yakasında Eyüp İlçesi’ne bağlı İslambey Mahallesi’nde yer alır. Yapıların içinde bulunduğu 217 Ada 65 parsel, kuzeydoğu yönünde Bahçeli Çeşme Çıkmazı, güneydoğu yönünde İslambey Çeşmesi Sokağı ile sınırlanırken, parselin batısında yeşil alan bulunmaktadır. Bu alan üzerinde günümüzde olduğu gibi geçmişte de yapılaşma olmamış, bostanlık alan olarak kullanılmıştır. Parselin kuzeybatısında bitişik nizam yerleşmiş konutlar, güneybatısında da parselin bahçe bölümüne komşu bahçeli bir ev mevcuttur. 217 Ada 65 parselde bulunan iki ahşap konuttan kuzey yönündeki İslambey Çeşmesi Sokağı Numara 14’te yer alırken, diğer konut 14/1 olarak numaralandırılmıştır. Bahçe girişinin ve kuzeydeki yapının ana girişinin bulunduğu güneydoğu cephesi 80 cm genişliğindeki kaldırımla sokaktan ayrılmaktadır. Bahçeli Çeşme Çıkmazı’na bakan kuzeydoğu cephesi kenarında ise rölöve çalışmalarına başlanan Ekim 2013’te herhangi bir kaldırım bulunmazken, 2013 Kasım sonu itibariyle buraya yaklaşık 20 cm’lik bir kaldırım eklenmiştir.

Çevrede, yapılar ile aynı siluette bulunan konutlar ve giderek azalmış olsa da varlığını sürdüren yeşil alanlar dışında, İslambey Caddesi ile İslambey Çeşmesi Sokağı’nın kesişiminde yer alarak sokağa ismini veren tarihi çeşme ve mahalleye ismini veren yaklaşık 500 yıllık cami bulunmaktadır. İslambey Camii mescid olarak inşa edilmiş, daha sonra tekkeye çevrilmiştir. Bahçesinde haziresi de bulunan yapı, bugün cami olarak kullanılmaktadır. Ayrıca aynı sokağın karşı köşesinde 1950’lerde eğitim öğretime açılan İslambey İlköğretim Okulu bulunmaktadır.

3.2 Tarihçe

Yapının yapım yılına ve mimarına dair net bir bilgiye ulaşılamamıştır. Yapı en erken tarihli olarak 1911-1913 yılları arasında hazırlanan Alman Mavileri haritalarında

(40)

görülmektedir. (Şekil A.3) Aynı yıllarda düzenlenmiş Alman Mavileri haritasının Osmanlıca baskısında da yine söz konusu yapılar belgelenmiştir. (Şekil A.4) Bu haritalarda kuzeybatı yönünden yapıya bitişik bir kütle tespit edilmektedir ve bu kütlenin müştemilat vb. işlevle konuta hizmet eden tek katlı bir yapı olduğu düşünülmektedir. Seyrek bir yerleşim dokusunun görüldüğü bölgede tez konusu konutların çevresinde geniş bahçe alanları bulunmaktadır. Günümüzde olduğu gibi Alman Mavileri haritasında da, parsele güneybatı yönünden komşu bahçeli bir yapı mevcuttur.

Aynı bahçe içerisinde birlikte kullanılan iki konut yapısının geçmişte, harem ve selamlık olarak iki ayrı bölüm halinde bir konak yapısı teşkil ettiği tahmin edilmektedir. Bahçesinde bulunan havuzu, bitkileri ve günümüzde olmayan tek katlı ek yapısı ile birlikte iki bölümlü konak, eski fotoğraflardan görüldüğü üzere çevresindeki yapılar arasında en görkemlilerindendir.

Yapıların tarihi ile ilgili bilgiler, şu anki sahiplerinden Handan Oktay’la yapılan görüşmeler sonucunda elde edilmiştir. Yapı 20. Yüzyılın başlarında dönemin ünlü iş adamı, mermerci Rıfat Özpak’a aittir. Bu konakta üç kız kardeşi ve eşi ile birlikte yaşamakta olan Rıfat Bey, 1950’de vefat eder. Eşi Nesime Hanım’ın oğlu Naim Oktay, Eyüp asliye ceza hakimidir. Aynı zamanda Eyüp Halkevi’nin kurucularından olan Naim Oktay, çevresinde ve mesleğinde oldukça tanınan birisidir. Bu sebeple iş adamları, siyasetçiler, milletvekilleri, vali ve kaymakamlar gibi dönemin ileri gelenleri bu evde ağırlanmıştır. Hatta 1950-1960 yılları arasında başbakanlık yapmış olan Adnan Menderes de burada Naim Oktay’la görüşmüştür. Ayrıca Oktay’ın toplumu ilgilendiren olaylarda söz sahibi olması ve yardımsever kişiliği dolayısıyla, bu yapılar düğünler ve benzeri hayırlı sebeplere varacak toplantılara ev sahipliği yapmıştır. 1971’de vefat eden Naim Oktay’ın adı bugün İstanbul Fatih’te “Yargıç Naim Oktay” olarak bir sokağa verilmiştir. Yapıların günümüzdeki sahibi halen Oktay ailesidir, ancak kendileri 1970’li yılların başından itibaren buradan ayrılmıştır. Yapılar uzun yıllardır kiracı ailenin kullanımındadır.

3.3 Vaziyet Planı

Eyüp İlçesi 217 Ada 65 Parsel’deki ahşap yapılar, İslambey Caddesi’ni dik kesen İslambey Çeşmesi Sokağı ile Bahçeli Çeşme Çıkmazı kesişiminde yer alır.

(41)

Yaklaşık 234.6 m2’lik parsel üzerinde yan yana yerleştirilmiş iki ayrı ahşap yapı ve ortak kullanımlarına ait bir bahçe bulunmaktadır. İslambey Çeşmesi Sokağı ile Bahçeli Çeşme Çıkmazı Sokağı’na cephesi bulunan köşe yapı Konut A, parselin güneyinde yer alan yapı ise Konut B olarak adlandırılmıştır. Konutların kesin yapım tarihleri bilinmemekle birlikte, fiziksel özellikleri ve konumları göz önünde bulundurularak Konut A’nın ilk olarak inşa edildiği ve kısa bir süre sonra Konut B’nin eklendiği düşünülmektedir.

Yapılar eğimli bir arazide konumlanmaktadır. Arazinin güney-güneybatı yönünde yer alan bahçe diğer parsellerden kargir duvarlarla ayrılmıştır. Özgün bahçe duvarı, güneyde İslambey Çeşmesi Sokağı’na cephe vermektedir ve bahçenin ana giriş kapısı bu yönde bulunmaktadır. Güneybatı yönünde özgün kargir duvar yaklaşık +2.43 kotuna, batı yönünde ise + 1.16 kotuna kadar görülebilmektedir ve üzeri briket duvar ile tamamlanmıştır. Bahçe içerisinde; konutların yapıldığı dönemlerden kalma olduğu tahmin edilen anıtsal bir ağaç, çiçeklik alanlar ve depo/ kümes işleviyle kullanılan briket tuğla ile örülmüş muhdes iki mekan bulunmaktadır. Özgün durumunda süs havuzu olan alan, günümüzde toprakla kapatılarak çiçeklik olarak kullanılmaktadır.

3.4 Genel Tanım

Eyüp İlçesi 217 Ada 65 Parsel’de bulunan yapılar, İslambey Caddesi ve çevresindeki Osmanlı ahşap konut mimarisinin korunarak günümüze gelmiş ender örneklerindendir. Kuzeyde tek katlı bir yapıya komşu olan, güneybatı yönünde ise tek katlı bir yapının bahçesinden kargir duvarla ayrılan arazide, Konut A ve Konut B olarak adlandırılmış olan iki ahşap yapı bulunmaktadır.

Konut A ve Konut B yapıları ayrı ele alınarak incelenmiştir, ancak ikisinin birlikte kullanımının küçük bir konak yapısını oluşturduğu ya da birleşmelerin görüldüğü büyük konut tipi olduğu söylenebilir. D. Kuban (1998), konak tipolojilerinin, iki ayrı konutun (harem ve selamlık olmak üzere) yan yana getirilmesi ya da bir mabeyin bölümü ile birleştirilmesi ya da hayat evinin temel ünitesinin tekrar edilmesi ile oluşturulduğunu belirtmektedir. İki bağımsız konut şemasının birleşmesi çeşitli şekillerde gerçekleşebilir ve bunlar; araya yeni bölüm eklenerek, selamlığın merdiveninin sahanlığından harem bölümüne bir kapı açarak, orta sofaya açılan ve

Referanslar

Benzer Belgeler

Edebiyattan söz açan kültür-sanat dergilerinde Halikarnas Balıkçısı’na iliş­ kin bir yazı okumayalı çok oldu oysa.. Halikarnas Balıkçısı, Türk edebiyatının

Gazeteciliğinin yanında, zaman zaman başarılı romanlar, öyküler ve tiyatro eserleri de yazan Buğra'nın kitap haline getirilmiş yapıtlarından bazıları şunlar:

This document explores the cointegration and causality relationship between foreign direct investments, tourism revenues, trade openness and economic growth in 19

Gel zaman, git zaman, is­ tediğimiz düzeyde ve ölçü­ de olmasa da, basın belirli bir serbestliğe kavuştu; si­ yasi otorite, gazeteler üze­ rindeki

Frank hakkında ben­ den bir yazı rica eden genç arkadaşlarımın isteğini büyük mem­ nuniyetle kabul etmiştim, fakat günler geçtiği halde bir türlü kalemi

Ecel onu aramızdan almakla birçok işleri yarıda bıraktı; birçok işlerin başlanmasına engel oldu.. Çünkü hilkatin ufak tefek yarattı­ ğı bu sanat ve ilim

Yüreğindeki sanatçı heyecanını, sanatçı tutku­ sunu, Yaşar Kem al kadar dört bir yanma saçan bir sanatçı daha görmedim, di­ yebilirim.. Bu heyecanı ade­

Kulağım onda, gözlerim tekerlekli sandalyenin tekerleklerinde dinli­ yorum: “Daha iyi, daha güzel daha insanca, yani insanın insanlığım bütün boyutlarıyla