ÇEŞİTLİ YÖNLERİYLE BİLGİ
2.1.4. Rekabet Üstünlüğü Yaratan Bilgiler
Örgütlerde rekabet üstünlüğü sağlayan bilgiler işaret bilgisi, deneyimsel bilgi ve girişimci bilgi olarak ortaya koymak mümkündür:192
2.1.4.1. İşaret Bilgisi
Bilgi ekonomisinde bilginin önemli bir kısmı işaretler biçiminde ifadesini bulmaktadır. Üretilen ve yayılan çoğu bilgi, yoğun bilişsel bir içerik taşımakta ve dolayısıyla alıcıya yorumlaması gereken mesajlar sunmaktadır. Bu işaretleri yorumlayarak eyleme dönüştürmek ve bilgiyi işaretlere dönüştürerek yaymak bilgi yönetiminin önemli bir işlevini oluşturmaktadır.
İşaret bilgilerini değerlendirecek bir “erken uyarı sistemi”; stratejik kararlar alma ve eyleme dönüştürme için şarttır. Bilgi yönetiminin işlevi, sadece işaret bilgilerini çözümlemek değil aynı zamanda işaret bilgileri oluşturup yaymaktır. İşaret bilgisini yaymada amaç, pazarda firma lehine bir bilgi dolaşımını ve nihayetinde firmanın pazar değerinin artmasını sağlamaktır.
191 İsmet Barutçugil, a.g.e., s. 65.
192 Özcan Yeniçeri, Mehmet İnce, a.g.e., s. 40.
82 2.1.4.2. Deneyimsel Bilgi
Deneyimsel bilgi, diğer bilgi kategorilerinden farklı olarak işlenerek, tekrar-lanarak ortaya çıkarılabilecek bir bilgi türünü oluşturmaktadır. Bu bilgi türünün elde edilmesi zaman, enerji ve kaynak gerektirdiği için kolay ve çabuk elde edilemez.
Dolayısı ile pozitif bir fark yaratma ve onu sürdürme bağlamında önemli bir rol oynamaktadır.193 Gelecekte var olmayı düşünen kurumlar zor olsa da bu bilgilerin ortaya çıkma zeminini hazırlamak durumundadır.
2.1.4.3. Girişimci Bilgi
Girişimci bilgi bütünüyle bireyin kafası içerisinde gerçekleşmektedir.
Dolayısıyla, girişimci bilgi bireysel bir aktivitenin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır, onu taklit etmemiz pek ikan dahilinde görünmemektedir. Bu bağlamda, girişimci bilginin son derece kıt olduğunu söylemek mümkündür ve kıt olduğu için de ticarete konu yapıldığında yüksek gelir yaratabilmektedir. Girişimci bilgiyi belirli ve kontrollü bir biçimde üretmek mümkün olmadığı için bu bilgiyi elde etmenin tek yolu “girişimci, yaratıcı, yenilikçi fikirleri” satın almaktır.194
Girişimci bilgi girişimcilerin zihninde olması yönüyle ortaya çıkartılması zor gerçekleşmektedir. Bu özelliğiyle elde edilmesi zor olan bilgi aynı zamnada yenilikleri de beraberinde getirebilmektedir. Girişimci bilgi kurumların yeni ve ilk olma avantajını sağlarken bazen de kurum devamını gerçekleştirmede zorlanmaktadır.
193 Baran Çelik, a.g.e., s. 190.
194 Özcan Yeniçeri, Mehmet İnce, a.g.e., s. 42.
83 2.1.5. Bilgi Elde Edilirken Başvurulan Yöntem ve Kullanım Amacına Göre Bilgi Türleri
2.1.5.1. Dinsel Bilgi
Dinsel bilgi kaynağı ve kipliği bakımından diğer bilgi türlerinden ayrılır.
Dinin özünü vahiyle bildirilen bilgiler oluşturmaktadır. Bu bilginin özü, aşkın bir varlık tarafından insana bildirilmiştir. Bu nedenle değişmez mutlak doğru olarak kabul edilir. Bu kabulleniş tamamen inanç işidir. Allah mutlak bir varlık olduğu için bilgisi mutlak olarak doğrudur. Çünkü yanlışlık ve eksiklik, mükemmel ve mutlak bir varlıkta bulunmaz. Bu nedenle Allah'ın bilgisinin doğruluğu ve yanlışlığı tartışılmaz.
Doğruluğuna inanan o dinde kalır, inanmayan o din dışına çıkmış olur. Dinin temelinde mutlak olarak doğru olduğu kabul edilen bilgiler bulunmaktadır.
Mukaddes kitapları bulunan semavî dinler dışındaki dinlerde de mutlak, değişmez bilgiler vardır; mesela Budizm'in ilkeleri bu türdendir.195
Allah ile insan arasında bir inanç bağı olması sebebiyle de öznel yapıya sahiptir. Dini bilgi, insan bilgisini anlatmaya dönük değil dinin kendisini korumaya dönüktür. Dini, her türlü değişim ve bozulmaya karşı koruma görevi görmektedir.
Dinsel bilgi, din ile ilgili bilgi olduğunda çok anlamlı ve genel bir öneme sahip olur.
Ama dini bilgi, nesnel bilgiyi tamamen kapsamayabilmektedir.
Dinsel bilgi belli bir din temeli üzerinde evreni, insanı ve toplumu açıklayan değişmez ve kesin bilgidir. Dini bilgi inanca dayandığı ve kaynağı Allah olduğu için mutlak ve bağlayıcıdır.196 Fizik yasalarının ötesinde görülmeyen bir alana ait bilgi
195 Necati Öner, “Bilginin Serüveni”, Vadi Yayınları, 2.basım, Ankara, 2008, s. 70.
196 A. Kadir Çüçen, “Bilgi Felsefesi”, Asa Kitabevi, 3.basım, Bursa, 2009, s. 19.
84 yaklaşımı olması sebebiyle metafizik veya fizikötesi bilgiler şeklinde de değerlendirilmektedirler. Din bilgisinin ana düşüncesi; evreni ve beni yaratan aşkın varlık en doğru bilgiye sahiptir.
Dinsel bilginin doğruluk değeri bilimsel kurallara uygunlukta aranmaz. Doğa dinsel bilgi ile uyumlu değil ise yanlış olan şey bilgide değil doğada aranır. Dinsel bilgi sistematik, kendi içinde tutarlı ve dünyaya özel bir bakıştır. Toplumun genelinde düzenleyici ve yaptırımcı bir gücü bulunmaktadır. Genellikle belirli gruplar için geçerli ve örgütlüdür.
2.1.5.2. Felsefi Bilgi
Felsefe teriminin ifade ettiği anlam, devirden devire hatta filozoftan filozofa değiştiği için, felsefe kavramının genel geçer ve tam bir tanımın yapılamamaktadır;
fakat farklı anlayışların ortak noktalarını yakalayarak onun nasıl bir bilgi türü olduğunu gösterebiliriz. Karl Jaspers felsefi düşüncenin doğuşunda şu üç nedeni görüyor: Hayret, şüphe ve insanın sarsılmasıdır.
Hayret: Eflatun ve Aristo, felsefenin doğuş sebebi olarak hayret duygusunu göstermektedir. Yıldızları, güneşi vb. seyretmek, insana evrenin incelenmesini telkin etmektedir. Bu hal Eflatun ve Aristo'yu varlığın özünü araştırmaya sevk etmiştir.
Şüphe: İnsan gerçeğin bilgisi karşısında şüpheye düşer. Aynı konuda farklı görüşlerin oluşu, duyu organlarının aldanması şüpheyi kamçılayıcı etkenlerdir. Bu hal Descartes'ı şüphe edilemez kesin bilgiye yöneltmiştir.
İnsanın Sarsılması: İnsan dış dünyanın bilgisi ile uğraşırken kendini unutur.
Dikkatini kendi üstüne çekince, sarsıntı geçirir. Bu sarsılma stoacıları hayatın ızdırabında ruhun sükununu aramaya yöneltmiştir.
85 Jaspers'in felsefenin doğuşu ile ilgili bu tespiti, felsefe yapmak için bugün de geçerlidir. İlk iki neden yani hayret ve şüphe bilimsel bilginin doğmasının da sebep-leridir. Belli yöntemlerle var olanların bilgisini bilimsel olarak ortaya koymada, hayret ve şüphenin büyük bir rol oynadığı açıktır. Mademki insanın bilme isteği bi-limle karşılanıyor, o halde felsefeye ne gerek vardır, sorusu akla gelebilmektedir. Bu ihtiyaç, bilimin verdikleri ile insanın yetinememesinden kaynaklanmaktadır. Şöyle ki, bilimin vardığı her sonuç, çözdüğü her sorun felsefeye bir kapı açmaktadır. İnsan doğası gereği bilim verilerini değerlendirerek bir anlamda onları aşmak istemektedir.197
Kant, felsefeyi "kendisini akla dayanan nedenlerle meşru veya haklı çıkarmak iddiasında bir zihinsel etkinlik şekli" olarak tanımlamıştır. Bu tavır felsefeyi felsefe yapan ve bütün felsefi düşünme örneklerinde ortak olan bir noktayı gayet güzel bir biçimde ortaya koymaktadır. Burada ‘akla dayanan nedenler’den insanın her türlü deneyini, gözlemini, bunlara dayalı her türlü akıl yürütmesini ve sezgisini içine alan geniş bir nedenler grubunu anlamak gerekir. ‘Haklı çıkarmak veya meşrulaştırmak’
iddiasını ise herhangi bir önermeyi, bu önermeyi ileri sürmeyi mümkün kılan kanıt, temel veya gerçeklerle ortaya koymayı anlamak gerekmektedir.198
Felsefi Bilgi yaklaşımları bilginin anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. Bilgi üç bakış açısına göre farklı tanımlanmaktadır. Özne, nesne ve bilgi (ürün) taraflarından
197 Necati Öner, a.g.e., s. 73.
198 Ahmet Arslan, “Felsefeye Giriş”, Adres Yayınları, 2007, s. 338.
86 bakılarak çeşitli tanımlar yapılabilmektedir. Klâsik bilgi tanımının dayandığı üç ölçüt sırasıyla doğru olma, inanç ve gerekçelendirmedir.199
2.1.5.3. Bilimsel Bilgi
Bilim adamları tarafından bilimler formel bilim, doğa bilimleri ve insan bilimleri olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Bilimsel bilginin en belirgin özelliği sağlamlık ve güvenilirliktir. İnsan ihtiyaçlarını büyük ölçüde bu bilgi ile sağlamaktadır. İlk çağdan beri bu nitelikleri taşıyan fakat durmadan değişerek, kendini düzelterek ilerleyen bir bilgi dalıdır. Her geçen gün yenilikler ortaya koyan teknoloji, bilimsel bilginin eseridir.200
Genel olarak bilimsel metot ve akıl yürütme ile varlıklar hakkında elde edilen bilgiler bilimsel bilgi olarak adlandırılmaktadır. Bilimsel bilgi nedensellik ilkesini kullanarak olgular üzerinde hipotezler üretir. Ortaya çıkan bulguları deney yaparak test eder. Deneysel testlerden geçen hipotezleri kabul, diğerlerini reddeder. Bilimsel bilginin özellikleri ise aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Nesnellik: Bireyden bireye değişmeyip herkes için aynıdır.
- Evrensellik, Genellik: Bilim herhangi bir milletin, ırkın malı değil bütün bir insanlığın malıdır. Bilimsel bilgi genellik özelliğini üzerinde bulundurur.
- Akla ve Mantığa Uygunluk: Bilimsel olan, akılsaldır. İhtiyaçlara cevap verir.
199 Paul K. Moser, D. H. Mulder, J. D. Trout, “The Theory of Knowledge, A thematik Introduction”, Oxford University Press, Oxford, 1998, s. 4.
200 Necati Öner, a.g.e., s.77.
87 - Eleştiriye Açıklık: Aksine bir kanıt bulunduğunda bilimsel bilgi geçerliliğini yitirebilir.
- Doğruluk: Her zaman ve mekânda doğruluğu görülür.
- İnsan İhtiyaçlarına Yardımcı Olmak: İnsanların ihtiyaçlarına yardımcı olarak hayatlarını kolaylaştırır.
2.1.5.4. Sanatsal Bilgi
Sanat insan ile doğadaki nesnel gerçekler arasındaki estetik bir ilişkidir. 201 Sanatçıda oluşan ve sanatçıya yol gösteren, sanatçının sezgisi olmaktadır.
Sanat; farklı alanlarda farklı ifade yolları kullanılan, sezgilere dayalı, duyguya hitabeden kişisel etkinliktir. Sanatkâr varlığa bir açıdan bakar ve onun bir kesimini kavrar, başka ifade ile onu anlar ve eseri ile ifade eder. Sanatkâr ortaya koyduğu eseri varlıkta gördüğünü ifade eder yani var olanı aksettirir. Diğer bilgi dallarının da yaptığı budur fakat gerek ifade tarzı ve gerek ortaya çıkan verinin başkaları tarafından kullanılma amacı, sanatı diğer bilgi türlerinden ayırmaktadır.202
Sanat; insanın, güzeli arama, bulma veya yeni şeyler üretme etkinliğidir.
Sanatta bilim gibi ille de mutlak doğruyu gösterme amacı yoktur. Sanat bilgisi bireye özel bir bilgidir. Bireyin kendi duygularına ve yenilikçi aklına dayanmaktadır.
Sanatsal bilgi akıl ilkelerine bağlı kalınarak, akıl yürütme yolu ile ulaşılan bir bilgi değildir. Sanatsal bilgi belirli bir yönteme bağlı kalınarak ortaya konan bilgi değildir.
Sanatsal bilgi sanatkârın bakış açısına göre ortaya koyduğu özgün bilgidir.
201 Ayla Ersoy, “Sanat Kavramlarına Giriş”, Yorum Sanat Yayınları, İstanbul, 1995, s. 6.
202 Necati, Öner, a.g.e., s. 83.
88 2.1.5.5. Gündelik Bilgi
Günlük yaşantımızdan elde edilen bilgiler gündelik bilgilerdir. Hayatı kolaylaştıran ve deneyimlerimizden ortaya çıkan bilgilerdir. Yaşanılan çevreden ve içinde bulunduğumuz kültürden oluşan bilgilerdir. Gündelik bilgi en çok başvurulan bir bilgi türüdür. Her türlü günlük işlerde kullanılır. Fakat bilim gibi düzenli ve genel geçer değildir.
Gündelik bilginin özellikleri şöyle sıralanabilir:
- Niteliksellik: Algı ile bilinen dış dünyayı, renkleri, sesleri, kokuları ile tanıtır, yani nitelikseldir. Mesela, mermer soğuktur, yün sıcaktır, kurşun ağırdır vs.
gibi.
- Gelenek ve Görenekle Elde Edilirlik: Atasözleri, inanç haline gelmiş bazı alışkanlıklar, töre kuralları, yılların tecrübesi ile kazanılmış topluma mal edilmiş kanaatler. Mesela Anadolu'da yaygın olan ayva bol olduğu sene kış şiddetli geçer veya güneş batarken ufuktaki bulutların kızarması ertesi gün yağmurun yağ-mayacağına işaretler gibi kanaatler bu tür bilgidir.
- Usta- Çırak İlişkisi: Zanaatkârın bilgisidir. Usta çırak ilişkisi ile elde edilen bilgiler gündelik bilgilere girer. Demircilik, marangozluk, kuyumculuk vs. gibi zanaatlarda gerekli olan bilgiler gündelik bilgileri oluşturur.203
203 Necati Öner, a.g.e., s. 89.
89 2.1.5.6. Okült Bilgi
Okült bilgi olgusal ve objektif bilginin tam zıddıdır. Büyüsel zihniyetin meydana getirdiği ve kullandığı bilgidir. Genellikle gizli varlıkların insan hayatına karışması ve bazı kişilerin bunlarla temas edebileceği inancına dayanır. Bu bilgilerde sembolizm büyük rol oynamaktadır. Sembollerin açıklanması gizli güçlere sahip kişilerin yetkisi dahilinde bulunduğu inancı vardır. Müneccim, büyücü, falcı bu tür kişilerdendir.204 Okült, bilimsel metodun dışındaki yöntemler ile gizli bilginin araştırılması anlamına gelmektedir.
Ökült bilgiler görünmez olanla ilgili olduğu için dinden faydalanır. Dinin insanlar üzerinde etkisi fazladır. Ökült bilgilerin akıldışı olmasına ve gerçeklikle alakası bulunmamasına rağmen bazen pratikte faydası görülebilmektedir.205 İnsanları sınırlı sürelerde motive edip yalancı mutluluklar verebilmektedir.
2.1.5.7. Teknik Bilgi
Tarihsel süreçte teknik bilgi, teknoloji ve hikmet kavramlarıyla beraber kullanılmıştır. Teknik bilgi, gündelik ve bilimsel bilgilerin pratiğe uygulanması kapsamaktadır. Hayatımızı kolaylaştıracak teknik aletlerin üretilmesi ve kullanılması için gerekli bilgilerdir. Bilimsel bilgilerin nasıl uygulamaya geçirileceği bilgisi de bu bilgi türü içinde yer almaktadır.
Teknik bilgi deneyimlerden çok akla ve düşünceye dayanmaktadır. Amacı insanın temel ihtiyaçlarını karşılamak ve yaşamını kolaylaştırmak için araç-gereç
204 Necati Öner, a.g.e., s. 90.
205 A.g.e., s. 91.
90 üretmektir. Teknik bilgi, dikkatli kullanılmadığı zaman insana ve çevreye zarar verebilmektedir.
91 2.2. BİLGİNİN KAYNAKLARI