BİLGİ ÇAĞINDA BİLGİ YÖNETİMİ
3.3. MODERN BİLGİ YÖNETİMİ TARİHİ
1960’lardaki Hawthone Araştırmaları ile bilgi yönetimi çalışmaları sistemli hale getirilmiş ve çalışanlar entelektüel sermaye olarak görülmeye başlanmıştır.
İşletmelerin bilgiyi stratejik bir kaynak olarak kabul etmesi ve değer oluşturma aracı olarak görmesi ile birlikte bilgiyi sistematik olarak elde etmek, sınıflamak, depolamak ve paylaşmak önem kazanmıştır. Bu bakış açısı bilgi yönetimi için yeni bir süreci başlatmaktadır. İşletmeler önce yapısal değişimlerini sonra da sanayi devrimiyle birlikte teknoloji değişimlerini gerçekleştirdiler. Başlanılan bu süreç 90’lı yıllarda bürokratik yapıya kaymaya başlamıştır. Modern dönemde çevrenin örgütler üzerindeki etkisinin daha açık bir şekilde ortaya çıktığı görülmüştür. 1980'lerden sonra başlayan ve günümüzde etkisi süren bilişim ve iletişim teknolojileri gelişimini sürdürmektedir.
Bilgi geçmişten günümüze kadar insanların sosyal hayatlarında ve faaliyetlerinde oldukça önemli bir yere sahip olmuş ve son 20-25 yıl içerisinde önemi gittikçe artmıştır. Bu duruma paralel olarak bilginin yönetimi şüphesiz yeni bir kavram değildir. Fakat bilgi yönetiminin bir disiplin olarak gelişimi ve işletmeler için
270 Cevat Celep, Buket Çetin, a.g.e., s. 25.
126 örgütsel bir süreç olarak tanımlanması 1990’lı yılların sonlarında gerçekleşmiştir. 271 Bu değişimler bilgi ve bilgi yönetimi ve bilgi çalışanının değerini artırmıştır.
2000'li yıllara gelindiğinde dünya genelinde bilgi yönetim uygulamalarının yaygınlaştığı görülmektedir. Bilgi en önemli rekabet aracı olarak kabul edilmektedir.
Artık işletmelerde çoğunlukla kuvvet işçisi değil bilgi işçisi çalışmaktadır. Bilgi etkili olarak kullanıldığında işletmeler için değer yaratacak olan tek kavramdır.
Bilginin yönetimi ise bu değeri ortaya çıkaracak olan yegane unsurdur. Drucker rehafı üretecek olan iki temel kaynağın enformasyon ve bilgi olduğunu belirtmiştir.
Günümüzde gerek hizmet üreten gerekse mal üreten işletmeler bilgiye dayalı hale gelmiştir.272
2000’li yıllardan sonra çağdaş toplum ve ona bağımlı iş yaşamı bir bilgi devriminin ortasında yer alırken 21. Yüzyıl’ın işletmesinde bilgisayar ve iletişim teknolojisindeki gelişmeler bilgi patlamasına neden olmuştur. İşletmede yönetim için gerekli olan bilgiler, satış tahminleri, envanter denetimi, stok yönetimi vb. etkin biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Bilgi uygun olarak depolanabilmekte, işlenebilmekte ve her türlü formda kullanıcılara sunulabilmektedir. 273 Bilgi yönetimi aşama aşama gelişme göstermektedir. Bilgi yönetimi tarihsel süreçte değişik dönemlerden geçmiştir.
271 Metin Koza, a.g.e., s. 300.
272 Kristian Kreiner, “Tacit Knowledge Management: The Role Of Artifacts”, Journal of Knowledge Management, Vol. 6, No. 2, 2002, s. 112.
273 Ronald D. Randall, “Microcomputers in Small Business”, Englewoods Cliffs: Prentice Hall Inc., 1982, s. 5.
127 Modern bilgi yönetimi süreci taşıdığı özelliklere göre farklı dönemlere ayrılmıştır. Bu dönemler Şekil: 3’te274 gösterildiği gibi; bilimsel yönetim dönemi, insan ilişkileri dönemi, modern yönetim dönemi ve 2000 sonrası dönem olarak isimlendirilmiştir.
274 Amrit Tiwana, a.g.e., s. 23.
128 Şekil : 3 - Bilgi Yönetiminin Gelişimi
Bilgi yönetimi üzerindeki çalışmalar genellikle iki farklı düşünce akımı ile farklı noktalara odaklanarak sürdürülmektedir. Bilgi odaklı düşünce bilginin birçok türünün harekete geçirilmesi, yaratılması ve kullanılması ile ilgilenirken enformas-yon odaklı düşünce ise bilginin enformasenformas-yon olarak açık bir şekilde ifade edildiği zaman değer kazandığını kabul etmektedir. Burada önemli olan nokta, bilgiyi yönetilen bir nesne olarak görmemek ve bir teknoloji olayına indirgememektir. Bilgi
129 yönetimi organizasyonel bir vizyon olayıdır, insanla ilgilidir ve yapılan bir faaliyettir. 275
Bilgi yönetimi başlı başına bir bilim alanı değildir. Disiplinler arası bir konudur. Epistemoloji (enformasyon ve bilgi teorisi), biliş bilimi, enformasyon bilimi, bilgisayar bilimi, öğrenme teorisi (andragoji-yetişkin öğrenmesi, bilme ve kavrama, örgütsel öğrenme, e - öğrenme), iletişim, dilbilim, ekonomi, işletme bilimi, organizasyon teorisi, yönetim bilimi ve insan kaynakları yönetimi ile yakından ilişkisi vardır. 276 Bu disiplin artık tüm işletmelerin yeni bir başlangıç için başlama noktasını oluşturmaktadır. Bilgi yönetimi teknolojik alt yapının kullanılması için gereklidir. Son yıllarda bilgi yönetimi çok hızlı ilerlemektedir. Aslında karmaşık gibi görünen bu kavram pratik ve kolay uygulanabilirdir.
Bilgi yönetimi bir işletmenin entelektüel sermayesini oluşturma, yapılandırma, paylaşma ve kullanılmasını sağlamak için gerekli teknolojik ve sosyal iletişim sistemini kurmakla yükümlü, disiplinler arası bir yönetim modelidir. Bilgi yönetimi, bilgi kaynaklarının bilimsel yöntemlerle yönetilmesi, bilginin işlenmesi ve bilginin denetim altına alınmasının sağlanmasıyla genel olarak toplumun bilgiden en iyi şekilde faydalanmalarını sağlayan bir uzmanlık alanıdır.277
Kayıtlı ya da kayıtsız organizasyon verilerini ve kişisel bilgi ile tecrübeye dayalı birikimlerin toplanması, düzenlenmesi, kayıt altına alınması ve yararlı bilgi haline getirilerek bunlara doğru zamanda, doğru kişilerin ulaşabilmesini sağlayıp
275 İsmet Barutçugil, a.g.e., s. 73.
276 Bengü Çapar, “Bilgi Yönetimi”, Edi. Coşkun Can Aktan ve İstiklal Y. Vural, Bilgi Çağı, Bilgi Yönetimi ve Bilgi Sistemleri, Çizgi Kitabevi, Konya, 2005, s. 185.
277 Meral Alakuş, “Bilgi Toplumu”, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1991, s. 40.
130 işletmenin entelektüel sermayesini arttırmak ve bunun sonucunda pozitif iş neticeleri elde etmek amacıyla yapılan kapsamlı bir yönetim uygulamasıdır. 278
Bilgi yönetimi insanların yeterliklerini, deneyimlerini, uzmanlıklarını, yeteneklerini, düşüncelerini, fikirlerini, adanmışlıklarını, yeniliklerini, eğilimlerini, uygulamalarını ve hayallerini etkili olarak örgütleyen, bunlardan yararlanan örgütsel ve kişisel uygulamalardan oluşan enerjilerini örgütün içerisine katma ve örgütün amaçlarına ulaşması için haber kaynaklarının parçaları olarak ifade edilen durumları örgütle bütünleştirmedir.279
Rekabet üstünlüğü yaratmak ve bir şirketin piyasa değerini artırmak, bilginin farklı şekillerini yönetmek için uygulanan bir yaklaşımdır. Bunun yanı sıra bilgi yönetimi, firmanın performansının artırılması için üretken bilginin elde edilmesi, paylaşılması, geliştirilmesi ve kullanılması ile ilgilenirken asıl çabası bilginin üretken hale getirilmesidir. 280
Rekabet bilginin üretilmesi ve kullanılması alanında yoğunlaşmaktadır.
Bugünün iş çevresinde bir örgüt, rekabet üstünlüğünü devam ettirmek ve kendini yenilemek için çalışanlarınım tüm bilgisini ve yeteneğini yeterince tanımalı, geliştirmeli ve bunları kullanmalıdır. 281
278 Metin Koza, a.g.e., s. 27.
279 Cevat Celep, Buket Çetin, a.g.e., s. 43.
280 İsmet Barutçugil , “Bilgi Yönetimi”, Active Bankacılık ve Finans Dergisi, Sayı: 12, Nisan-Mayıs 2000, s. 24.
281 Daniel R. Tobin,”Transformational Learning: Renewing Your Company Through Knowledge and Skills”, John Wiley& Sons, New York, 1996, s. 8.
131 Organizasyonel amaçların daha iyi bir şekilde elde edilebilmesi için bireylere, takımlara ve bütün organizasyona bilginin kolektif ve sistematik olarak oluşturulması, paylaşılması ve uygulanmasını mümkün kılan yeni bir disiplindir.282
İşletme ve yönetim bilimi ile organizasyon teorisi açısından ele alınabilecek ilişki ise bilgi yönetiminin tamamiyle örgütlerde yürütülen bir faaliyet olmasından kaynaklanmaktadır. Örgütsel, bölgesel ve küresel ekonomi ise örgütün ve bu bağlamda da bilgi yönetiminin dış çevresini oluşturmaktadır. 283 Bilgi yönetimi, işletme içi yahut dışı kaynaklardan elde edilen veri ya da enformasyonların bölümlenmesi, depolanması, yorumlanması için ilgili yerlere gerekli ve doğru zamanlarda dağıtılması ve sahip olunan bilginin güncellenmek üzere gözden geçirilmesi sürecidir.284
Son zamanlarda bilgi yönetimi, yapay zekâ, bilgi dayanımlı sistemler (artificial intelligence/ knowledge based systems), donanım mühendisliği (software engineering), insan kaynakları yönetimi ve örgütsel davranıştan ödünç alınan kavramların karışımının dışında bir gelişim göstermiştir. Geçmiş yıllarda örgüt yöneticileri enformasyon toplama ve bilgi tabanları üzerinde odaklanmaktaydılar.
Fakat şimdi enformasyon teknolojisindeki (IT) hızlı gelişmeler aracılığıyla yeni yeterlik alanları ortaya çıkmıştır. 285 Yeni dönemde akıl ve zekayı kullanabilen, yenilikçi, yaratıcı düşünebilen, bilgiye değer veren, paylaşabilen bir örgüt kültürü oluşturmak gerekmektedir.
282 İsmet Barutçugil, “Bilgi Yönetimi”, Kariyer Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul, 2002, s. 50.
283 Bengü Çapar, a.g.e., s. 186.
284 F. Şamiloğlu, “Entelektüel Sermaye”, Gazi Kitabevi, Ankara, 2002, s. 17.
285 Harley Charles Bixler, a.g.e., s. 32.
132 Organizasyonlarda bilginin etkili bir şekilde kullanılabilmesi için bilgiye ve insana yapılan yatırımın en büyük kazanç olduğu bilincine sahip yöneticilere gereksinim duyulmaktadır. Bu nedenle bilgi yönetimi bir organizasyon konusu olmaktan çok bir anlayış, bir kültür sorunudur. En genel anlamıyla bilgi yönetimi;
öğrenme, organizasyon, haberleşme teknolojileri, insan, kuramsal kültür ve bilgi unsurlarının bir bütünüdür.286