Öğrenen Örgütlerin Gelişim Aşamaları

Günümüzün hızla değişen, globalleşen ve artan rekabet ortamında, en uygun yaklaşımın "öğrenen örgüt" yaklaşımı olduğu ileri sürülmektedir. Öğrenen örgüt yaklaşımına göre bir örgütün öğrenmesi, esas itibariyle, bir organizasyonun çevresi ve çalışanları ile ilişki kurma ve bu konulara yaklaşım tarzı ile ilgilidir.

İşletme organizasyonlarının "öğrenen örgüt" durumuna ulaşması, bir gelişim sürecinin sonucudur. "Öğrenen örgüt" bu sürecin son aşamasını ifade etmektedir. Bu yaklaşıma göre, örgütlerin gelişim aşamalarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

Bilen organizasyon, anlayan organizasyon, düşünen organizasyon ve öğrenen organizasyonlar.

Bilen Örgüt: Çevrelerinde var olan değişime tepki biçiminde değişirler.

Mevcut ürün veya hizmete ilaveler yaparlar. Bu ürünler öğrenme sonucu ortaya çıkmamıştır. Bilen organizasyonlardaki yüksek denetim seviyeleri, uyum gösterme konusundaki baskı, rutin davranışlar ve riskten kaçma temayülü öğrenmeyi

363 İsmet Barutçugil, a.g.e., s. 155.

166  engelleyen hususlardır. Bilen organizasyonlar ancak pazarın yapısı değişmediği sürece başarılarını devam ettirebilirler.³⁶⁴

Anlayan Örgüt: Bilen organizasyonlardan farklı tarafı, insan unsuruna önem vermesi biçiminde ifade edilebilir. Aynı anlayışta insanları bir araya getirerek kuruma bağlayacak ve onlara ‘ait olma’ duygusunu verecek değerler bütünü olan işletme kültürü oluşturulmasına çalışılır. Sıkı kurallar ve denetim, yerini işletme kültürüne bırakır. Ancak işletme kültürü de belli ölçülerde öğrenmeyi engelleyen bir husus olarak karşımıza çıkar.

Düşünen Örgüt: İş ile ilgili sorunların çabuk belirlenmesi, analizin yapılması ve uygulamaya geçilmesi konularına ağırlık verir ve yöneticileri bu istikamette eğitirler. Düşünen organizasyonlar, mevcut sorunlara hızlı çözümler üretmeye ağırlık verirler, temeldeki soruna eğilemezler. Henüz mevcut olmayan olasıklıkları araştırarak çıkabilecek sorunlar üzerinde çözüm üretmeyi ihmal ederler.

Öğrenen Örgüt: Öğrenmeyi teşvik eden, personelini geliştirmeyi ön plana alan, açık iletişim ve yapıcı diyalogu öne çıkaran bir organizasyon olarak belirmektedir. ³⁶⁵ Organizasyon içinde görev alan herkesin sürekli bir biçimde öğrenmesi ve kendi aralarında teknolojik, ekonomik v.b. yenilikleri takip etmesi, öğrenmesi ve bunları uygulamaya koyması gerekmektedir.³⁶⁶

364 Mümin Ertürk, “İşletmelerde Yönetim ve Organizasyon”, Beta Basım, İstanbul, 2009, s. 274.

365 Tamer Koçel, a.g.e., s. 432.

366 Halime İnceler Sarıhan, a.g.e., s. 225.

167  3.7.1.3. Öğrenen Örgütlerin Özellikleri

Farklı araştırmacılar örgütlerin öğrenen hale gelebilmeleri için gerekli olan şartları ya da yönetimleri farklı şekillerde ortaya koymuştur. Öğrenen örgütlerin özellikleri üç ana grup altında toplanabilir: Strateji ile ilgili özellikler, yapısal özellikler ve dış çevre ile ilgili özellikler.

3.7.1.3.1. Strateji ile İlgili Özellikler

Öğrenen örgütlerde işletme stratejilerinin belirlenmesi, uygulanması, değerlendirilmesi ve geliştirilmesi bir öğrenme süreci şeklinde yapılandırılmıştır.

Öğrenme, işletmelerin sürdürülebilir stratejik avantaj elde edebilmelerini sağlayacak olan tek yoldur. Başarılı bir öğrenen örgüt meydana getirebilmek için kullanılması gereken stratejiler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

- Kişisel ve örgütsel başarı için öğrenmenin ön plana çıkarılması - Öğrenmenin bütün faaliyetlerde kullanılması

- İnsan kaynakları politikalarının öğrenime önem veren insanlar üzerine inşa edilmesi

- Öğrenmenin ödüllendirilmesi ve öğrenme imkanlarının artırılması - Öğrenme etki ve faydalarının bütün örgüte duyurulması

- Öğrenme için fazladan zaman ayrılması

- Öğrenme için fiziksel ortamın yeterli düzeye getirilmesi - İş üzerine öğrenmeye önem verilmesi³⁶⁷

367 Micheal J. Marquardt ve Angus Reynolds, “The Global Learning Organization”, Irwin Professional Publishing, Burr Ridge, 1994, s. 75.

168  Öğrenen örgütlerde katılımcı politika oluşturma, strateji ile ilgili bir diğer önemli özelliğidir. Bu strateji örgütteki çalışanların hepsinin katılımı ile anlam kazanmaktadır. Öğrenen örgütlerde görev, yetki, sorumluluk ne olursa olsun her kademedeki çalışanların politika ve strateji belirleme süreçlerine katılımı, üst kademe yönetimince desteklenmektedir. Böylelikle daha yaratıcı fikirlerin ve çözümlerin üretilmesi de sağlanmış olur.³⁶⁸

Öğrenen örgütlerde ufka konan ve paylaşılan bir vizyon tüm çalışanları ortak bir amaç için birleşmesini sağlar. Öğrenen bir örgüt olabilmek için çalışanlar arası öğrenme odaklı bir vizyonun oluşturulması olmazsa olmaz kuraldır. Çünkü örgütlerin amaçlarına öğrenme olmadan ulaşmaları zor görünmektedir. Öğrenen örgütlerde çalışanların belirli bir vizyona sahip olmalarının önemi aşağıdaki gibi sıralanabilir:

- Paylaşılan bir vizyon, çalışanlara öğrenme üzerinde odaklanma gücü verir.

- İnsanların istedikleri bir amaca ulaşabilmek için yapmış oldukları çalışmalar onları tutuculuktan kurtarır.

- İnsanlar sadece gönülden inandıkları şeyleri gerçekleştirebilmek için yaratıcı ve güçlü bir şekilde öğrenir.³⁶⁹

368 Mike Pedler, John Burgoyne, Tom Boydell, a.g.e., s. 19.

369 Michael J. Marquardt ve Angus Reynolds, a.g.e., s. 68.

169  3.7.1.3.2. Yapısal Özellikler

Örgüt yapısı, örgüt içindeki iletişim, yetki ve görevleri belirlemektedir. Örgüt yapısı şeffaf ve esnek şekilde tasarlanabilirse öğrenmeyi kolaylaştıracaktır. Örgüt yapısının esnek olmaması ve örgüt yapısındaki bürokratik kısıtlamalar öğrenmeyi engelleyecektir.

Öğrenen örgütlerin yapısı öğrenme gereksinimi üzerine kurulmuştur. Örgüt sınırları, örgütün dış çevreyle kolay bir şekilde alışveriş yapabilmesi için oldukça geçirgen bir yapıya sahip olup bu öğrenme ihtiyacından yola çıkarak öğrenmeyi destekleyen, onlara gerekli serbestliği tanıyan ve kaynakları insanlara sunan bir anlayış hâkimdir.³⁷⁰

Öğrenen örgütlerin yapısı, çalışanların ve örgütün bütün olarak gelişmesini sağlayacak şekildedir. İşletme içinde görevler, iç müşterilerin tatminine yöneliktir.

Bölümler arasındaki sınırlar esnek ve geçirgen bir yapıya sahip olduğu için değişimlere çok daha çabuk adapte olunması sağlanır.³⁷¹ Esnek yapı öğrenen örgütlerin gelişimini desteklemektedir.

Öğrenen örgütlerin yapısal özellikleri arasında geçirgenlik, esneklik ve dostluk ağı bulunmaktadır. Öğrenen örgütler, bilgi akışını artırabilmek ve yeniliklerden haberdar olabilmek için geçirgenlik oranını yüksek tutmalıdır. Yönetim ile çalışanlar, müşteriler, ortaklar ve rakipler arasında yakın, sıkı ve şeffaf ilişkiler

370 D. Lei, J.W. Slocum, R.A. Pitts, “Designing Organisations For Competitive Advantege: The Power of Learning And Unlearning”, Organizational Dynamics, 1999, Vol. 14, Special Issue, s. 33.

371 Mike Pedler, John Burgoyne, Tom Boydell, a.g.e., s. 22.

170  olmak zorundadır. Çünkü örgüt yapısı öğrenme üzerine inşa edilmiştir. Bu amaç doğrultusunda yönetim tüm kaynakları kullanmalıdır.³⁷²

3.7.1.3.3. Dış Çevre ile İlgili Özellikler

Öğrenen örgütlerin ayakta kalması dış çevreye uyum ve kendini yenileme ile gerçekleşmektedir. Öğrenen örgütlerin başarısı bu iki unsurun iletişimle sürdürümesine bağlıdır. Özellikle dış çevre ile paylaşılan bilgi, örgütlerin birbirilerini anlamalarına ve ihtiyaçlarını giderme konusunda ortak bir çalışmanın ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Öğrenen örgütlerde bilgi paylaşımı herkes tarafından yerine getirilmektedir. Müşteri ve tedarikçiler ile bire bir ilişki kurabilme olanağına sahip olan çalışanlar, onların istek ve gereksinimlerini, sıkıntılarını anında işletmeye yansıtabilirler.³⁷³

Öğrenen örgütlerde müşteriler, tecrübelerinden ve bilgilerinden faydalanılması gereken birer kaynak olarak görülmekte oldukları için örgütün öğrenme sistemine ve stratejilerine oldukça dikkatli bir şekilde yerleştirilmişlerdir.

Müşteriler, ürünler hakkında ayrıntılı bilgileri, diğer ürünler ile aralarında farkları, ürünün kullanımı ve satış sonrası hizmetler hususlarındaki eleştirileri en somut şekilde ortaya koyan kaynaktır.³⁷⁴

372 M.E. McGill, J.W. Slocum, “The Smarter Organization: How To Build A Business That Learns And Adopts To Marketplace Needs”, John Wiley And Sons Inc., 1994, s. 77.

373 Mike Pedler, John Burgoyne, Tom Boydell, a.g.e., s. 22.

374 Selim Yazıcı, “Öğrenen Organizasyonlar”, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 2001, s. 180.

171  Öğrenen örgütlerin bir diğer önemli hedefi de müşterilerini tatmin etmek olduğu için işletmeler karşılıklı öğrenmeye açık, Ar-Ge ve eğitim faaliyetlerinde tedarikçiler ile ortak eğitim programları düzenleyip işletmeler arası öğrenme fırsatları ortaya koymaktadırlar.³⁷⁵

Öğrenen örgütlerin yapısı ve işletim süreci dikkate alındığında genel özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

- Sistem düşüncesi esastır. Öğrenme, örgütün bütününde, örgüt sanki tek bir beyinmiş gibi meydana gelir.

- Öğrenme, sürekli, stratejik olarak kullanılan bir süreçtir. Örgüt üyeleri, örgüt çapındaki öğrenmenin örgütün ilerideki başarısı için taşıdığı önemi kavramıştır.

- Yaratıcılığa önem verilir.

- Bireysel ve grup halinde öğrenmeyi destekleyen bir örgüt kültürü bulunur.

- Değişim, bekleyen sürprizler ve hatalar, öğrenmek için bir fırsat olarak değerlendirilir.

- Örgüt, çevresine karşı uyanık ve esnektirler. ³⁷⁶