Örtük Bilgi

Kaynağına göre bilgi türlerinden bir diğeri de örtük bilgidir. Bireyin fikirlerinde, deneyimlerinde, değerlerinde veya duygularında köklenmesi ve de kişiye özel olması örtük bilginin temel özelliklerindendir. Örtük bilgi, kişinin kurum işleyişi sırasında bazı durumlarda kullandığı bilgidir. Özellikle sosyal ilişkiler ve bir kurumun veya grubun iş yapış tarzıyla alakalıdır.¹⁵⁷Örtük bilgi şahısların kendine has ortaya koydukları tecrübeler şeklinde görünmektedir.

Örtük bilgi insanın beyninde ve içinde taşıdığı bilgidir. Bir başka ifade ile bireylerin tecrübeleri üzerine odaklanan, değerlerinin ve tutumlarının ortaya koyduğu insan davranışlarını ifade eden bilgidir ve özellikle örgütsel performansın sağlanmasında anahtar rol oynadığına inanılmaktadır.¹⁵⁸ Bireylerin özelinde olan bu bilgi bazen uygulayan kişiler tarafından da fark edilememektedir.

154 İsmet Barutçugil, a.g.e., s. 19.

155 Amrit Tiwana, a.g.e., s. 87.

156 K.M. Bartol, Anup Srivastava, “Encouraging Knowledge Sharing: The Rol of Organizational Reward Systems”, Journal of Leadership & Organizational Studies, Vol. 9, No. l, 2002, s. 65.

157 Halil Zaim, a.g.e., s. 76.

158 Bertolt Meyer, Kozo Sugiyama, “The Concept of Knowledge In KM: A Dimensional Model”, Journal of Knowledge Management, Vol. 11, No. 1, 2007, s. 18.

68  Kişi içinde veya beyninde var olan bilginin çoğunlukla farkında değildir ve başkalarının da aynı bilgiye aynı düzeyde sahip olduğunu varsayar. Örtük bilginin paylaşılmasını güçleştiren en önemli faktör de budur. Bazen yaptığımız işlerin farkında olmayız, nasıl yaptığımızı bilemeyiz ve bunu bir başkasına anlatırken de zorlanırız. Bir örgüt içerisinde her çalışanın örtük bilgileri bulunmaktadır. Bu örtük bilgilerin toplamının oluşturduğu kollektif güç ise örgüt için son derece değerlidir.¹⁵⁹ Bu gücün büyütülmesi kayıtlı veya kayıtsız bulunan bilgilere erişilmesiyle gerçekleşmektedir.

Örtük bilgi yalnızca insanların zihninde olan bilgiler değildir, aynı zamanda kayıtlı olmasına rağmen erişilemeyen bilgileri de ifade etmektedir. Örneğin her birimde yararlanılabilecek bir veritabanının yalnızca bazı birimlerin erişime açık olması, söz konusu veritabanının örtük bilgi olarak değerlendirilmesine neden olmaktadır. Bilgi yönetimi; kayıtlı olmayan bilgilerin kaydedilmesini, kayıtlı olanların ise erişilebilir olmasını mümkün kılacak düzenlemeleri içermektedir. Bilgi yönetimi ile kurumsal düzeyde gerçekleştirilmek istenen birçok amaç bulunmaktadır.

Söz konusu amaçlardan en önemlisi örtük bilginin açık bilgiye, açık bilginin ise daha açık bilgiye dönüştürülmesidir. Bu, bir anlamda kayıtlı olmayan bilgilerin kayıt altına alınmasını, kayıt altına alınanların da erişilebilir olmasını ifade etmektedir.¹⁶⁰

159 İsmet Barutçugil, a.g.e., s. 62.

160 Hüseyin Odabaş, “Bilgi Yönetimi Sistemi”, Ed. Coşkun Can Aktan ve İstiklal Y. Vural, Bilgi Çağı Bilgi Yönetimi ve Bilgi Sistemleri, Çizgi Kitabevi, Konya, 2005, s. 105.

69  Örtük bilginin nerede ve ne zaman ortaya çıktığı ve bilginin nasıl kullanıldığını bilmek neredeyse mümkün değildir. Yenilikçilik gibi örtük bilgi de yön ve sınır tanımaz, basitçe bulunur.¹⁶¹

Örtük bilgiyi biçimlendirip başkalarına iletmek veya paylaşmak, açık bilgiye oranla daha zordur. Bu nedenle örtük bilginin açığa çıkarılması, kullanılması ve paylaşılması son derece önemlidir. Günümüzün bilgiye dayalı kurumları; bilgi üretiminde nesnel enformasyonun işlenmesi kadar çalışanların her birinin kapalı ve son derece öznel kavrayışlarından, sezgilerinden ve önsezilerinden yararlanmayı ve bu bilgiyi kurumun bütününe mal edebilmeyi başarabilenlerdir.¹⁶²

Örtük bilgi, bir kurumun entelektüel sermayesinin her türünde farklı bir şekilde bulunmaktadır. İnsan sermayesinde örtük bilgi; bireylerin varsayımları, ön yargıları, değerleri ve inançlarının birleşimidir. Müşteri sermayesinde örtük bilgi, müşterilerin verilen ürün veya hizmet karşılığında elde ettiği değer algılamasının şekillendirdiği bireysel ve kolektif zihni bir modeldir. Yapısal sermayede örtük bilgi kurumun üyelerinin normları ve değerleri de dahil olmak üzere, kurum kültürünü şekillendirdikleri kolektif zihni modellerdir.¹⁶³

Kurumların örtük bilgileri açık bilgi haline getirme kültürüne sahip olması gerekmektedir. Yeni ürün ve rekabet üstünlüğünü devam ettirmek için örtük bilgilerin zihinlerden açığa çıkarılmaları ve paylaşılmalarını sağlamak gerekmektedir.

161 Elizabeth A. Smith, “The Role of Tacit and Explicit Knowledge in the Work Place”, Journal of Knowledge Management, Vol. 5, No. 4, 2001, s. 316.

162 Halil Zaim, a.g.e., s. 49.

163 Turgut Akpınar, “Bilgi Yönetiminin Entelektüel Sermaye İle İlişkisi”, 1. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi Bildiriler Kitabı, 10-11 Mayıs, İzmit, Kocaeli Üniversitesi, 2002, s. 721.

70  Alavi ve Leinder çalışmalarında örtük bilginin zihinsel modelleri içeren kısmını bilişsel örtük bilgi, özel uygulama alanı olan ustalıkları da teknik örtük bilgi olarak tanımlamışlardır.¹⁶⁴

Grup halinde çalışılan işletmelerde örtük bilginin açık hale gelmesi bilgi paylaşımı ile gerçekleşmektedir. Grup çalışmalarında her çalışan bilgiye ulaşabilirse öğrenme daha hızlı gerçekleşmektedir.

Yapılan akademik çalışmalar kurumlarda, açık ve örtük bilginin kullanım alanlarında ve amaçlarında farklılıklar olduğunu ortaya koymaktadır. Aşağıdaki Tablo: 1’de¹⁶⁵ bu farklar gösterilmektedir.

164 Maryam Alavi, Dorothy E. Leidner, a.g.e., s. 113.

165 Elizabeth A. Smith, a.g.e., s. 314.

71  Tablo 1- Örgütlerde Açık ve Örtük Bilginin Kullanımı

Açık Bilgi: İnsandan dokümana yaklaşımını kullanan, iş süreçlerinde kurulmuş olan resmi dille tanımlanan genellikle elektronik ortam veya basılı ortamda olan resmi dille tanımlanan neyin bilindiği bilgisi veya akademik bilgidir.

Örtük Bilgi: Uygulamalı, hareket yönelimli bilgi veya genellikle sezgiye benzeyen, nadiren açıkça ifade edilen, kişisel tecrübeyle edinilmiş uygulama esaslı yapma bilgisidir.

İş Süreci: Düzenlenmiş işler, yöntemler şeklindedir. Doğrusal, tahmin edilebilir bir çevrede kodlanmış bilginin tekrar kullanımı söz konusu olduğu bir iş süreci vardır.

İş Uygulaması: Kendiliğinden,

doğaçlama şeklindedir. Değişime cevap veren ve tahmin edilemeyen bir çevrede bireysel tecrübeyi yöneten ve bilgi yaratan bir iş uygulaması vardır.

Öğrenme: İş üstünde, deneme yanılma ile yapılır. Örgüt tarafından belirlenmiş amaç ve hedefleri karşılama gözetilir.

Öğrenme: İş değerlendirmesini, bilgi paylaşımını artırmak için güveni, açıklığı güçlendiren ve kolaylaştıran bir ekip lideri veya amir aracılığıyla gerçekleşir.

Öğretme: Müfredat kullanan tasarlanmış eğitim ile örgüt tarafından seçilmiş biçimleri kullanma veya dış kaynak kullanımı olarak alınma şeklindedir.

Öğretme: Birebir, akıl hocası veya antrenör ile birebir olarak, stajyer veya çıraklık şeklinde iş başında öğretmedir. Beyin fırtınası yöntemi de kullanılabilir.

Düşünüş Şekli: Mantıksal, gerçeklere dayalı, ispatlanmış metotları kullanan, bir noktada birleşen düşünüş şekli söz konusudur.

Düşünüş Şekli: Yaratıcı, esnek, içgörü geliştiren, aykırı düşünüşe önderlik eden bir düşünüş şekli söz konusudur.

Bilgi Paylaşımı: Bilginin kodlanması ve bilgi depolarından çıkarılması ile e-posta gibi elektronik görüşme aracılığıyla yapılması şeklindedir.

Bilgi Paylaşımı: Özverili paylaşım, söz konusudur. Ağ yapılı, yüz yüze temas, video conferans, hikaye anlatımı, sohbet etme gibi yöntemlerin kullanılarak yapılması şeklindedir.

Güdüleme: Genellikle belirtilen amaçları karşılamayı esas alan güdüleme söz konusudur.

Güdüleme: Çalışanlarla sıkça görüşme, lideri aracığıyla ilham verme şeklindedir.

Ödül: İş amaçlarına bağlı, iş yerinde rekabetçi, nadir verilen ödül için mücadele söz konusudur. Enformasyon paylaşımı için ödüllendirilmeyen bir özellik taşır.

Ödül: Parasal olmayan güdüleyiciler, doğal işbirliği ve enformasyonun doğrudan paylaşılmasının ödüllendirilmesi, söz konusudur.

Yenilikçiliğin ve yaratıcılığın takdir edilmesi vardır.

İlişkiler: Amirden astlara veya ekip liderinden ekip üyelerine doğru üst-alt şeklinde olabilir.

İlişkiler: Bilginin kendiliğinden paylaşımı açıklığa dayalı olma, dostluk şeklinde bir ilişki söz konusudur.

Teknoloji: Mevcut bilgiyi kullanarak oluşturulan hiyerarşik veri tabanlı bir profesyonel kitaplık geliştirmek için bilgi ve iletişim

teknolojisine büyük miktarda yatırım söz konusudur.

Teknoloji: Kişiselleşmiş enformasyonu ortaya çıkaran, karşılıklı konuşmayı

kolaylaştıran, insanların birbirlerine kolayca erişimini sağlayan, makul bilgi ve iletişim teknolojisi yatırımı söz konusudur.

Değerlendirme: Bilgi yaratılması ve paylaşımı gerektirmeyen, elle tutulabilir iş başarıları değerlendirilir.

Değerlendirme: Örnekle kanıtlanmış başarıyı göstermeye dayalı, kendiliğinden ve sürekli olan bir değerlendirme söz konusudur.

72  Kurum örtük bilgiyi açık bilgi haline gertirmelidir. Kurumun örtük bilginin bilgi çalışanlarında kalmaması için var gücüyle çalışması gerekmektedir. Böylece zihinlerdeki zengin düşünceler çalışanların kendilerinde kalmayacak kurumda saklanabilecektir.