Refah stratejilerilerinin oluşumunda ve sunumunda önemli olan sosyal refah modellerinin oluşturulmasıdır.268 Refah modelleri konusunda çeşitli çalışmalar söz konusudur, ancak bunların içinde genel kabul görenler, Titmuss ve ardından Wilensky ve Lebeaux ile Estes ve Goodin tarafından yapılmış çalışmalardır. Wilensky ve Lebeaux refah modellerini “Artık” (Residual) ve “Kurumsal” (Institutional) şeklinde ikiye ayırarak incelemiştir.269 Titmuss ise refah modellerini aşağıda açıklanan üçlü bir ayrıma tabi tutmuştur. Estes ve Goodin ise yaptıkları çalışmaları birleştirerek dörtlü bir ayrıma yer vermişlerdir. Bunlar270 , “Geleneksel
268
Paul Spicker, Social Policy: Themes And Aproaches, Polity Pres, Bristol, 2008, s. 117. 269 Özkök, s. 88.
270
Geleneksel Model: Bireylerin, grupların ve toplulukların mevcut problemlerinin üstesinden
gelmelerine ve bu problemlerin ortaya çıkışını engellemelerine yardımcı olmak için tasarlanan faaliyetlerden ve programlardan oluşur. Yeniden Dağılımda Adalet Modeli: Bireylerin ve grupların problemlerini ekonomik ve sosyal sistemleri daha eşit bir hale getirerek, bir sektörden alıp diğerine vererek çözme girişimidir. Sosyal Kalkınma Modeli: Sosyal kalkınmanın anlamını yitirdiğini ve tekrar gündeme gelmesini ve bunun için bütün ulusal ve uluslararası kalkınma örgütlerinin bir araya gelmesini vurgular. Yeni Dünya Düzeni Modeli: Küresel sosyal, politik, ekonomik ve ekolojik düzeni yeniden yapılandırmayı amaçlar. Temel ilkeler, insanların kendi kalkınmalarına maksimum katılımını, barışın sağlanmasını, her yerde insanların temel ihtiyaçlarının karşılanmasını ve gezegenin hassas ekosisteminin korunmasını vurgulamaktadır. Bkz. Dipnot, 277.
88 Model”, “Yeniden Dağıtımda Adalet Modeli”, “Sosyal Kalkınma Modeli” ve “Yeni Dünya Düzeni” modelidir.271
Sayılan modellerin yanında, modellerin izahında kullanılan refah yaklaşımları da söz konusudur. Burada amaç refah devleti uygulamaları açısından ülkelerin sınıflandırılması ve refah devleti uygulamalarının ne yönde geliştiğini göstermektir. Bu yaklaşımlar272, “Artık-Kurumsal”, “Evrensel-Seçici” ve “Yakınlaşma–Uzaklaşma” yaklaşımlarıdır.
Refah modelleri alanında en önemli katkıyı yapan Richard Titmuss’dur. Titmuss’un sınıflandırmasında modeller, “Artık Sosyal Refah Modeli”, “Endüstriyel- Başarı/Performans Modeli” ve “Kurumsal Yeniden Dağıtım Modeli” şeklinde ifade edilir.273 Bu konuda başka birçok sınıflandırma çalışması mevcuttur ancak burada yaygın olarak başvurulan Titmuss’un sınıflandırımasına dayalı olarak refah modellerini açıklayacağız.
1. Artık Sosyal Refah Modeli
Bireyin ihtiyaçlarının uygun bir şekilde karşılanması için doğal olarak veya toplumca sağlanan iki kanal bulunmaktadır: özel girişim ve aile. Eğer bu iki unsur tarafından ihtiyaçlar giderilemez ise, geçici olarak o zaman sosyal refah kurumları devreye girmelidir.274 Bu modelde, yalnızca kendilerine bakamayan ve aileleri de bunu gerçekleştiremeyen kimselere bir güvenlik ağı olarak destek sağlanacaktır. Yani fakirlere yönelik bir refah önlemi olarak görülmektedir. Bu model Amerika,
271
Richard J. Estes, Models, Social Modeling, And Models Of International Social Work
Education, Journal of International & Comparative Social Welfare. Vol VIII, 1992, ss. 6-9 ; Robert
E. Goodin, Negating Positive Desert Claims . Political Theory Vol. 13, No:14, Sage Publ November 1985, ss. 575-598.
272 Seçicilik yaklaşım: Fayda ve hizmetler yalnızca ihtiyacı olan kimselere sunulur. Evrensel
yaklaşım: Fayda ve hizmetler bir hak olarak herkese sunulmaktadır. Kurumsal yaklaşım:
Dayanışmayı, eşitliği ve sosyal bütünleşmeyi gerçekleştirmek, aynı zamanda da damgalamayla birlikte gelen kötü etkileri bertaraf etmektir. Artık yaklaşım: Sosyal hizmet ve yardımlar yalnızca düşük gelir grubuna sahip insanlara daha iyi yaşam standartları sağlamak amacına yöneliktir.
Yakınlaşma yaklaşımı: Demografik değişimler, sanayileşme, ekonomik gelişme ve büyüme gibi
çeşitli faktörler refah devlet üzerinde baskı kurar ve sistemler birbirine yakınlaşır. Uzaklaşma
yaklaşımı: Refah devletleri her ne kadar benzer kurumsal düzenlemelere gitmiş olsalar da
yaklaşım, refah devleti rejimlerini geliştiren politik süreçler ve çıkar gruplarının etkilerinin farklılığı üzerinde durmaktadır ve buna göre sistemler birbirinden uzaklaşacaktır. Bkz. Özkök, s. 91-94. 273
Mel Cousin, European Welfare States, Sage Publ. London, 2005, ss. 108-109; Pierson, Beyond
The Welfare State, s.173-174.
274
C. Pierson, Beyond The Welfare State, s. 174; Spicker, Social Policy: Themes And Approaches, s. 117.
89 Japonya ve zayıf olarak da Kanada’da görülmektedir.275 Liberal refah devleti anlayışına uygun bir modeldir denilebilir.
2. Endüstriyel Başarı/Performans Modeli
Titmuss’un planında en az çalışılan modeldir. Bazı sosyal politikalar, ekonomik kalkınmayı desteklemek için bir yol olarak görülebilir. Örneğin, eğitim, öğrencileri çalışmaya hazırlamak için; sağlık, iş gücünü devam ettirebilmek için bir yol olarak görülebilir. Muhtemel olarak en uygun örnek, yardımları katkı paylarına bağlayan, başka bir deyişle çalışmadaki gayretleri ödüllendiren sistemidir.276
Yine bu model, sosyal yardım kuruluşlarına, ekonominin yardımcıları olarak önemli bir görev yüklemektedir. Sosyal ihtiyaçların, işteki liyakate, çalışma performansına ve verimliliğe bağlı olarak karşılanması gerektiği görüşüne dayanır.277 Ağırlıklı olarak Almanya ve refah uygulamaları açısından benzer ülkelerde görülmektedir.
3. Kurumsal Yeniden Dağıtıcı Model
Kurumsal yeniden dağıtıcı model ise sosyal refahı, topluma entegre olmuş temel bir kurum gibi görür.278 Bu model iyileştirmeye değil önlemeye yöneliktir. Toplumun bütününü hedeflemekte ve bu anlamda evrensel olduğu kabul edilmektedir. Kurumsal refah yaklaşımı, refaha yönelik kurumsal taahhütler içermekte, refah taahhütlerini sosyal refah için hayati olan bölüşüm alanına genişletmektedir.279 Kaynakların toplumu oluşturan bireyler arasında eşitlenmesi kaygısına dayanmaktadır.280 Özellikle refah devletinin gelişme ve yükseliş dönemlerinde kullanılan bu sistemin, refah devletinin bunalım dönemlerinde uygulama alanı tekrar zayıflamıştır.
275 Özdemir, Küreselleşme Sürecinde Refah Devleti, s. 161. 276
Spicker, Social Policy: Themes And Approaches, s. 117. 277
C. Pierson, Beyond The Welfare State, s. 174. 278
C. Pierson, Beyond The Welfare State, s. 174. 279
Esping-Andersen, The Three Worlds of Welfare Capitalism, s. 20-21. 280
90