Konut Yardımı Hizmetleri

Barınma ihtiyacı, insanların temel sosyal ihtiyaçlarından sayılmaktadır. Sosyal konut politikaları özellikle muhtaç insanların sağlıklı bir ortamda barınma ihtiyaçlarını, mümkünse kendi bütçelerine uygun olarak karşılayabilmeleri için oluşturulan politikaların bütünüdür. Sosyal konutun hedefi, her aileyi, ailenin ekonomik durumuna uygun, ödeyebileceği fiyatta, sağlık, güvenlik ve huzur sağlayacak meskenlere kavuşturmaktır.342

341 _{Faruk Andaç, İşsizlik Sigortası, TÜHİS Eğitim Yayını, No: 66, Hermes Ofset, Ankara, 2010, s. 57.} 342

Ali Seyyar, Sosyal Konut Politikaları,

http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=642 (26.11.2011).

108 Sosyal Konut hizmetlerinin tarihi süreci ile ilgili olarak, Michael Harloe şu ifadeyi kullanmaktadır: ”Sosyal konut, sosyal olarak inşa edilmiş ve kendi tarihini

birkaç kez inşa etmiştir”.343 _{Harloe, sosyal konut tarihinin iki şekilde} anlaşılabileceğini ifade etmektedir: Sadece özel dönemlerde, I. ve II. Dünya Savaşları sonrası ortaya çıkan kitleye yönelik (Mass) form ve normal zamanlarda olağan biçimde ortaya çıkan artık (Residual) form.344

Sosyal konut tarihine baktığımız zaman sosyal konutun ortaya çıkmasında etkili olan batı Avrupa ülkelerinde sosyal konutun esas itibariyle bir sağlık konusu olduğunu görmekteyiz.345 _{Sosyal konut hizmetleri, 1800’lü yılların sonunda ve} 1900’lü yılların başında bazı Batı Avrupa ülkelerinde (Fransa, Avusturya, Almanya, Belçika, Danimarka, Hollanda, İsveç ve İngiltere) başlamıştır.346 _{Tablo 11’de sosyal} konut programlarının başlangıç tarihleri görülebilir. Sosyal konutların ortaya çıkma sürecinde sanayileşme ve dolayısıyla kent nüfusunun artması ve sonuçta bunları izleyen sosyal adaletsizlik, ekonomik fayda (sağlıklı işçi), salgın hastalık korkusu devlet müdahalesi için uygun şartları hazırlamıştır. Bunun dışında sosyal konut hizmetlerinin ortaya çıkmasında bu ülkelerin siyasi tarihleri ve refah devletinin ortaya çıkışı ve gelişimi etkili olmuştur. Yerel yönetimlerin sosyal projelere ilave olarak, sosyal konut hizmetlerini tanımlamaları ve yerel refah devleti uygulamalarını benimsemeleri sosyal konut hizmetlerini geliştirmiştir.347

343

Michael Harloe, The People’s Home? Social Rented Housing in Europe and America, Blackwell, London,1995, s. 69.

344

Harloe, s. 7.

345 _{Dalton Conley ve Brian Gifford, “Home Ownership, Social Insurance, and the Welfare State”,}

Sociological Forum, Vol. 21, No. 1, March, 2006, s. 58.

346 _{Claire Lévy-Vroelant ve Christoph Reinprecht, Learning From The Past? Essay Of a}

Comparative Approach Of Social Housing History,

http://linux01.crystalgraphics.com/view/9a691ZTcyZ/Learning_from_the_past_Essay_of_a_compar ative_approach_of_social_housing_history_flash_ppt_presentation , (28.11.2011), ss. 1-5.

109

Tablo 11: Tarihi Süreçte Sosyal Konut Uygulamaları

Ülke Sosyal Konut

Programlarının Başlangıcı Belçika 1889 İngiltere 1890 Fransa 1894-1908-1912 Hollanda 1901 Avusturya 1910

Kaynak: Claire Lévy-Vroelant ve Christoph Reinprecht, Learning From The Past? Essay Of a Comparative Approach Of Social Housing History.

http://linux01.crystalgraphics.com/view/9a691ZTcyZ/Learning_from_the_past_Essay_of_a_c omparative_approach_of_social_housing_history_flash_ppt_presentation

(10.12.2011)’den derlenmiştir.

20. yüzyılda devletin genişlemesi ile birlikte konut hizmetleri giderek kamu politikası alanına girmiş ve sosyal konut hizmeti özellikle II. Dünya savaşından sonra yaşanan yeniden yapılanma ve refah devletinin gelişimi aşamasında genişlemiştir.348 II. Dünya savaşına kadar olan dönemde, sosyal konut hizmetlerinin gelir desteği ile bağlantısı söz konusu değildi ancak savaş sonrası dönemde gelir desteği ile bağlantılı bir hale gelmiş ve vergi düzenlemeleri yapılmıştır. Diğer yandan gelir eşitsizliğini önlemek konusunda konut hizmetlerinin birincil derecede önemli olduğu kanaati yaygınlaşmıştır. Bu dönemden sonra herkes için konut görüşü hâkim olmaya başlamıştır. 1950’lerden sonra 1990’lara gelinceye kadar olan süreçte avantajlı istihdam ve ekonomik şartlar dolayısıyla sosyal konut oranları ve sahipliği bütün batı Avrupa ülkelerinde büyümüştür.349

Sosyal konut hizmetleri açısından, 1990’lar ve sonraki süreç ise bireyselleşme ve parçalanma dönemi olarak adlandırılmaktadır. Refah devletinin bunalımı ve neo liberal politikalar ile sosyal konut hizmetlerinde parçalanma belirginleşmiştir. Burada diğer bir önemli faktör ise bireyselleşmedir. Bu da sosyo-

348

Tony Fahey ve Michelle Norris, Housing And the Welfare State: An Overview, http://www.ucd.ie/t4cms/wp9%2009%20fahey%20norris.pdf, (10.12.2011), s. 3. 349

Peter Malpass, Social Housing And Welfare State,

110 ekonomik değişimlerin sonucu olarak önemlidir. Bunlar sonuçta hayat standartları, iş istikrarı, fırsat eşitliği konusundaki eşitsizlikleri artırıcı bir rol oynamıştır.350

Ülkemizde ise konut alanında sosyal refah devleti anlayışı hayata geçirilememiştir. Bu alanda 1984 yılında Genel İdare dışında Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı (TOKİ) kurulmuştur. TOKİ'nin son yıllarda alt gelir gruplarına yönelik konut inşa etmesi bu alandaki olumlu gelişmelerden birisi olup gerek TOKİ gerekse belediyelerce yoksullara yönelik konut projeleri uygulanmaları yaygınlaştırılarak devam etmektedir.

Refah devleti uygulamalarında yer verilen sosyal konut hizmetlerini aşağıdaki gibi ifade edebiliriz:351

- Devlet eliyle konut yapılması: Refah devletinin gelişim dönemlerinde devlet mülkiyetinde konut temini birçok ülke tarafından uygulanmıştır (İsveç, Almanya, Avusturya vb.)

- Sübvansiyonlar: Devletin konut üretimi için çeşitli sübvansiyonlar uygulaması.

- Vergiler üzerinden destekler: Vergi indirimleri örnek gösterilebilir.

- Regülasyonlar: Özel veya kamu sosyal konutlarında uygulanan kira kontrolleri.

Sosyal konut hizmetleri için yapılan kamu harcamalarına bakıldığı zaman görülmektedir ki 1990’lı yıllardan 2000’li yılların ortalarına kadar bu harcamalarda ciddi anlamda bir değişiklik olmamıştır. Eurostat verilerine göre konut harcamalarının GSMH’ya oranı % 0,5 civarındadır.

350 _{Lévy-Vroelant ve Reinprecht, s. 24-30.} 351

111