I. BÖLÜM
1.2. Miloşeviç dönemi ve Kosova
1.2.7. Kosova Sorununun Uluslararası Nitelik Kazanması
1.2.7.1. Rambouillet Konferansı ve Geçici Hükümetin kurulması
Kosova’da olayların büyümesi ve sürece uluslararası toplumun dahil olması, taraflar arasındaki ateşkesin bir türlü sağlanamaması taraflar arasında görüşmelerin başlaması kararının alınmasına etki etmiştir. Bu çerçevede de 2 Şubat 1999 tarihinde Ramboullet şatosunda İngiliz ve Fransız dışişleri bakanları başkanlığında Sırp ve Arnavut taraflarının katılımıyla barış müzakere sürecinin yürütülmesi yönünde karar alınmıştır. Bu konferansın yapılmasının temel amacı, bölge ve ülke barışını tehdit eden bu çatışmalara son vererek, her iki tarafın da emellerinin bir kısmından feragat etmesi ve sorunun çözümü için aralarında bir anlaşma yapması olarak gösterilebilir.
G – 15 olarak adlandırılan Kosova heyetinin Başkanlığını büyük tartışmalar sonucunda UÇK temsilcisi Hashim Thaçi üstenirken, heyet bütün çevreleri
kucaklayan bir yapıdan oluşturulmuştur. Kosova Cumhurbaşkanı İbrahim Rugova’nın yanı sıra muhalefet lideri Recep Çosya, Medya patronu Veton Suroi’nin yanı sıra aydın, yazar ve siyasetçilerin oluşturduğu müzakere gurubun tek amacı Kosova’nın bağımsızlığına kavuşturulması çizgisinde olmuştur.110
Kosova tarafı görüşmeleri sorunun uluslararası toplum desteği çerçevesinde çözüme kavuşturulması için bir şans olarak görmüştür.111
Yugoslav delegasyonu ise Sırp yüksek yetkilileri ve hükümet temsilcilerinden oluşurken, onların temel amacı Yugoslavya’nın toprak bütünlüğünün korunması ve Kosova’nın Sırbistan denetimi altında kalmaya devam etmesi noktasında olmuştur. Sırplar ise görüşmelere katılım konusunda hevesli olmamalarına rağmen uluslararası toplum baskısından dolayı katılım göstermekle beraber, uzun zamandan beri öteledikleri sorunun uluslararası nitelik kazanmasından dolayı da tedirgin bir tutum içinde yer almışlardır.
Amerikan, İngiliz ve Rus diplomatlar tarafından yürütülen süreçte taraflara imzalamaları için üç noktadan oluşan bir anlaşma sunmuşlardır. Sunulan anlaşmanın birinci maddesi, Kosova’da güvenlik ve asayişin sağlanması için uluslararası bir askeri varlığının konuşlanmasını oluştururken, ikinci maddeyle bölgede bulunan sivillere yönelik her türlü baskı ve saldırının sonlandırılması ve uluslararası garanti altında bir ateşkesin imzalanması hedeflenirken, son maddeyle de Kosova’ya geniş özerklik verilmesi önerisi yer almıştır.
Her iki tarafta uluslararası toplum tarafından sunulan anlaşmayı beğenmeyerek, imzalamayı kabul etmemiştirler. Arnavutlar bağımsızlık beklentilerine cevap vermediğinden, Sırplar ise kendi topraklarına yabancı askerlerin konuşlanmasından duydukları memnuniyetsizliklerinden dolayı imzaya yanaşmamıştırlar. Tarafların bu yönde tavır takınmalarından dolayı, heyetlere düşünmeleri için 15 Marta kadar süre verilerek, taraflar üzerinde baskı politikası hayata geçirilmiştir.
Uluslararası toplumun bölgede var olan sorunun çözümü yönündeki önerisi, Arnavut tarafında da farklı algılanmaları beraberinde getirmiştir. Bir kesim
110 Shala, Vitet..., s.226. 111 Buxhovi, Kthesa..., s.784.
anlaşmanın imzalanmasının bağımsız Kosova hayallerini suya düşüreceği endişesini taşımasına neden olurken, diğer kesim ise uluslararası garanti altındaki dönemden sonra yapılacak olan referandumun bağımsızlığı müjdeleyici bir şans olarak görmüştür. Sırplar ise ülkeye Amerikan birliklerinin girişi ve referandum hakkının kabul edilemez olduğu yönünde fikir beyan ederek, bu hareketle Kosova’nın ülke kontrolünden çıkabilme ihtimali üzerinde durmuşlardır.
Taraflara verilen süreden sonra UÇK temsilcileri hemen yurda dönmeyerek, Avrupa’da belli çevrelerle bir araya gelerek, durum değerlendirmelerine ağırlık vermişlerdir. UÇK heyeti temsilcisi Rame Buja, konuyla ilgili yapmış olduğu değerlendirmesinde anlaşmanın kabulü konusunda verilen iki haftanın okuma, araştırma ve karar almak için yeterli olduğunu bu çerçevede de uluslararası dostlarla danışılacağı bilgisini paylaşırken, UÇK basın sözcüsü Jakup Krasniçi ise görüşmelere illa ki sadece bağımsızlık beklentisiyle gelinmediğini ve bağımsızlık dışında hiçbir olasılığın kabul edilmeyeceği beklentisini dışlarken, UÇK’nın Kosova’nın gelecekteki güçleri olacağından duyduğu inancını dile getirmiştir.112
Delegasyon Başkanı Hashim Thaçi ise sadece halkın kabul edip mühürleyeceği bir anlaşmayı imzalayacağını bildirmesi bu on beş günlük süreçte halkın nabzının yoklanacağını açıkça gözler önüne sermiştir.113
Almanya dönem başkanlığında AB yayınladığı bildirisinde, görüşmelere öncülük yapan Temas Artı Gurubu temsilcilerini yaptıkları çalışmalar ve çözüm odaklı önerisinden dolayı teşekkür edilirken, tarafları sorunun çözümü konusunda kendilerine sunulan anlaşmayı imzalamaya ve var olan çatışmalara son verme çağrısı yapılmıştır. Sunulan anlaşmanın Kosova’da yaşayan bütün toplulukların ortak bir platformda yaşama olasılığının sunulduğuna vurgu yapılırken, ayrıca hem Kosova hem de Yugoslavya için yeni bir sayfayı da beraberinde getireceğine dikkat çekilmiştir.114
NATO Genel Sekreteri Havier Solana tarafları uluslararası toplum tarafından hazırlanan planı kabul etmeye davet ettiği gibi ülkede yaşanan şiddet olaylarından
112 Perfaqesuesit e UÇK-se u larguan nga Rambujeja, Kosova Sot Gazetesi, 25 Şubat 1999, s.3. 113 İbrahim Rexhepi, Çka ka ne valixhe?, Kosova Sot Gazetesi, 25 Şubat 1999, s.9.
duyduğu memnuniyetsizliği de saklamayarak, olayların kontrol altına alınması adına bir müdahaleyi de dışlamamıştır.115
Sırp tarafına yönelik caydırıcılık olması ve uluslararası toplumun olası anlaşmazlık durumunda Kosova’ya müdahale edeceğini göstermek açısından NATO Yönetimi, Makedonya, Yunanistan ve diğer bölge ülkelerine asker göndermiştir.116
Uluslararası toplumun anlaşma yönünde baskıların artması ve UÇK’nın toplumun beklentileri paralelinde bir tutum takınacağını açıklamasından sonra delegasyonda yer alan parti temsilcileri Kosova’da bulunan diğer küçük partilerle bir istişare toplantısı gerçekleştirerek, anlaşma taslağını ele almıştırlar. Yapılan tartışmalardan sonra anlaşma taslağına “evet” diyen katılımcılar, Arnavut heyetine anlaşmayı imzalaması yönünde çağrıda bulunulmuştur.117
Bunun yanı sıra, ülkede yaşanan ağır şiddet ve insanlık suçu, Arnavut yazar, gazeteci ve diğer bütün çevreler de yayınladıkları bildiri ve çağrılarda, görüşmelere katılan Arnavut heyetinin uluslararası toplum temsilcileriyle istişarelerini sürdürmelerine ve ortaklaşa bir çözüm bulmaları yönde desteklerini açıkça bildirmiştirler. Anlaşmanın imzalanmamasını Sırpları haklı çıkma eğilimi taşıyacağının da dikkat çekilen uyarılarda, bu sürecin kaybedeninin kendileri olması konusunda heyete uyarılar da yapmayı ihmal etmemiştirler.
Anlaşma taslağına en büyük muhalefeti UÇK’nın siyasi temsilcisi Adem Demaçi yapmıştır. Taslağın Arnavutların beklentilerini karşılamaktan uzak olarak nitelendirirken, bu anlaşmayla Kosova’nın kapitülasyonlar altına sokulmak istendiğine bunun da ülkenin bağımsızlığı önünde en büyük engel olacağını savunmuştur. Anlaşma taslağıyla halkın beklentilerinin hiçe sayılmak bir yana, “hiçbir zaman helal edilemeyecek olan kanın helal edilmesinin istendiği”ni ve bu planın arka planında Sırpların olduğunu ileri sürerek, bu anlaşmanın tek amacının bağımsızlık ve özgürlüğün kazanılmaması olarak nitelendirmiştir.118
Miloşeviç tarafından feshedilen Kosova Meclisi de anlaşma taslağını görüşmek üzere hayatta
115 NATO kerkon marreveshje te plote, Rilindija Gazetesi, 25 Şubat 1999, s.2.
116 Daha detaylı bilgi için: Arriten ushtare İtaliane dhe Britanike, Trupat Britanike ne Greqi, Dy
miliarde dollare per kontingjentin Amerikan, Kosova Sot Gazetesi, 25 Şubat 1999, s.4.
117 “Po” Marveshjes se Rambujese, Kosova Sot Gazetesi, 4 Mart 1999, s.3. 118 Konference per shtyp Adem Demaçi, Kosova Sot Gazetesi, 3 Mart 1999, s.3.
olan üyelerin katılımıyla bir toplantı gerçekleştirerek, 83 evet, 1 hayır ve 4 çekimser oyla, anlaşmanın imzalanması kararı alınmıştır.119
Bu çağrılarda sonra Kosova heyetinin anlaşmayı imzalayıp imzalamayacağı da büyük merak uyandırmıştır. Heyette yer alan sivil kanat anlaşmanın imzalanması yönünde bir tavır takınması, UÇK kanadının ise tutumunu daha önemli kılmıştır. Financial Times gazetesi de yayınlamış olduğu bir haberinde Ramboulite konferansında taraflara sunulan öneriden sonra 25 kadar üst düzey UÇK yetkilisi Dreniça’da bir araya gelerek, anlaşmanın imzalanması için görüşmelerde kendilerini temsil eden Hashim Thaçi’yi yetkilendirdiğini bilgisini paylaşmıştır.120
Taraflara tanınan iki haftalık süreçten sonra Paris’e hareket etmeden önce Arnavut lider İbrahim Rugova kendisinin anlaşmaya imzalamak için Paris’e gittiğini ifade ederken, Rexhep Qosja ise UÇK’nin da tavrındaki yumuşa sonucunda anlaşmanın imzalanacağını bildirmiştir.121
UÇK temsilcisi Hashim Thaçi ise gazetecilere yapmış olduğu değerlendirmesinde UÇK’nın anlaşmayla ilgili tutumunu herkesin Paris’te göreceğini, Amerikan yetkililerin kendisinin süreci uzattığı yönündeki suçlamaları da yorumlayarak, tek başına bir konuda karar alamayacağını ve yaptıkları değerlendirmelerden sonra uluslararası dostların beklentilerini ve desteklerini boşa çıkarmayacaklarını sözlerine eklemiştir.122
Bu açıklama UÇK’nın da anlaşmayı kabul edeceği şeklinde bir düşüncenin doğmasına etki etmiştir.
Bu gelişmeleri takiben anlaşmayı ilk etapta kabul etmeyen UÇK temsilcisi Haşim Thaçi, Amerikan Dışişleri Bakanı Abright’in de sürece katılımıyla üç yıllık geçici yönetimden sonra referandum, UÇK’nın orduya dönüşümü ve ülkede özgür seçimlerin yapılacağı garantisinin verilmesi ve anlaşmasının imzalanmasından sonra oluşturulacak olan geçici yönetimi kurma yetkisinin UÇK’ya devredilmesi yönünde Rugova’nın kararı imzalamasının ardından anlaşmayı kabul etmiştir. 123
UÇK Basın sözcüsü Jakup Krasniçi de geçiş süreci olarak ifade ettiği bu üç yıllık süreçte ciddi bir çalışması ve mücadelenin verilmesinden sonra ülkenin hayali olan bağımsızlığa
119 Drita e gjelber per Marreveshjen e Rambujese, Kosova Sot Gazetesi, 7 Mart 1999, s.3. 120 UÇK-ja ka pranuar Marreveshjen e Rambujese, Kosova Sot, 14 Mart 1999, s.4. 121 Shkojme ta nenshkruajme Marreveshjen, Kosova Sot Gazetesi, 14 Mart 1999, s.3. 122 Thaçi; UÇK-ja merr vendim ne Paris, Kosova Sot Gazetesi, 14 Mart 1999, s.3. 123 Shala, Vitet..., s.260.
ulaşılacağına dikkat çekmiştir.124
UÇK’nın anlaşmayı kabul etmesinin ardından 18 Mart 1999 tarihinde Paris’te törenli bir toplantıda anlaşma imzalanmıştır. Anlaşmaya Kosova heyeti adına heyet Başkanı Hashim Thaçi, İbrahim Rugova, Recep Çosya ve Veton Suroi imza atarak, uluslararası toplumu temsilen ise garantör olarak Cristopher Hill, Wolfgan Petriç de imza atanlar arasında yer almıştır. Arnavut tarafının anlaşmayı imzalaması uluslararası toplumun takdirini kazanmış ve imzanın ardından ABD Dışişleri Bakanı Madeline Albright heyet başkanı Hashim Thaçi’yi arayarak, göstermiş olunan tutum ve işbirliğinden dolayı da teşekkürlerini iletmiştir.125
Kosova heyeti anlaşmanın imzalanmasından sonra yaptıkları diğer görüşmelerde Sırp tarafının da anlaşmayı imzalaması için baskı yapılmasını talep ederken, Kosova’da yaşanan soykırımın durdurulması çağrısı yinelenmiştir.
Arnavut lider İbrahim Rugova anlaşmanın imzalanmasından sonra Özgür Avrupa radyosuna bir değerlendirme yaparak, ülkede var olan olayların önüne geçilmesi adına ve Kosova’nın geleceğine açık kapı bırakan geçici bir anlaşma olarak nitelendirirken, Arnavut tarafı olarak temel hedefin her zaman olduğu gibi bölgenin bağımsız olması yönünde olduğu tutumunu tekrarlamıştır. Taraflar arasında artık görüşme faslının son bulduğunu, Sırp tarafının bundan sonra anlaşmanın değiştirilmesi yönündeki hiçbir talebinin gündeme bile alınmayacağını ifade ederken, uluslararası toplum ve arabulucuların işinin artık Sırpları ikna etme üzerinde yoğunlaştırması gerekliliğine işaret etmiştir.126
Ünlü Arnavut yazar İsmail Kadare anlaşmaya “evet” denilmesini önemli bir adım olarak yorumlarken, bugüne kadar Arnavutların ne istediklerini bilmedikleri yönünde var olan suçlamaların çürütülmesinin yanı sıra, anlaşmaya hem UÇK hem de siyasi partilerin de “evet” demesinin anlaşmanın önemine önem kattığı şeklinde yorumlamıştır.127
Kosova sorunun çözüme kavuşturulacak olması dünya kamuoyunda büyük yankı uyandırdığı gibi Arnavutluk’ta da bu büyük memnuniyet uyandırmıştır.
124 Nese organizohemi, pavaresine do ta realizojme pas tre vjetesh, Kosova Sot Gazetesi, 3 Mart 1999,
s.5.
125 Shqiptaret Neneshkruan Marreveshjen, Rilindija Gazetesi, 19 Mart 1999, s.1.
126 Rugova: Per ne Konferanca ka marre fund dhe me sukses, Rilindija Gazetesi, 19 Mart 1999, s.2. 127 Veprimi i Shqiptarve mbeshtetet ne arsye, Rilindija Gazetesi, 19 Mart 1999, s.2.
Cumhurbaşkanı Rexhep Meidani anlaşmanın imzalanmasını Arnavutlara yönelik yürütülen mezalimin durdurulması için büyük gelişme olarak nitelendirirken, süreci bugüne kadar getiren ve Arnavutların gerçek dostu olarak ifade ettiği ABD Başkanı Bill Clinton ve Fransa Cumhur Başkanı Zhak Chirac’a teşekkür mektubu kaleme alarak, özellikle anlaşmanın uygulanması için Amerikan askeri birliklerinin bölgeye girecek olmasını büyük bir garanti olduğunu ve her iki devletten de barışın tesisi, güvenlik ve kalkınma konularında da destek olması yönünde var olan beklentisini dile getirmiştir.128
Sırp tarafı ise başta uluslararası vesayet olmak üzere, Kosova’da yeni hükümetin UÇK siyasi temsilcisi Haşim Thaçi tarafından oluşturulması, Sırbistan’ın Kosova üzerindeki hakkını kısıtlayacağını düşündükleri referandum gibi temel konuların yanı sıra Miloşeviç’in de istemleri doğrultusunda anlaşmayı imzalamayı kabul etmemiştir. Sırp tarafının anlaşmayı imzalamaması üzerine toplantılarda yer alan Rus temsilci Boris Majorski de anlaşmaya karşı bir tutum takınarak, tek taraflı imzalanan bir metnin bir anlaşma olmayacağını ve tarafların ortak almayacağı bir çözüme garantörlük imzasını atamayacağını bildirmiştir. İngiltere ve Fransız diplomatların Sırp heyetiyle yapılan görüşmelerinin sonuç vermemesinden sonra, 19 Mart tarihinde Rambouillet barış müzakereleri sona erdirildiği kamuoyu ile paylaşılmıştır.