Kosova Cumhuriyeti Anayasası ve temsiliyet kazanımları

Uzun mücadelelerden sonra bağımsızlığına kavuşan Kosovalılar, bu yeni yapının korunması adına yeni bir anayasa yapım sürecine ağırlık verilmiştir. Yapılan uzun çalışma ve tartışmalardan sonra meclis onayından geçirilen bağımsız ve egemen Kosova, ilk anayasasına da kavuşmuştur. Kosova Cumhuriyeti Anayasası, çok etnikli ve çok kültürlüğü garanti altına aldığından dolayı, Türk tolumu da

topluluk230

hakları çerçevesinde geniş bir hak ve yükümlülüklere sahiptir. Türk toplumunun haklarının özellikle temsiliyet açısından en üst noktaya ulaştığı anayasa, sadece Türkçenin resmiyeti konusunda 1974 Anayasasına kıyasen bu konuda gerileme getirdiği sonucu çıkabilir. Ama genel itibariyle, Türk toplumu kurucu unsur statüsüne sahip olmakla birlikte, yaşadığı bölgelerde dilini ve yazısını kullanma, kendi diline eğitim görme, kendi yayın araçlarına sahip olma, kendi kültürel ve sanatsal faaliyetlerini icra gibi geniş bir hak yelpazesine sahip olmuştur.

Anayasayı maddelere göre ele alacak olursak Kosova, Arnavut ve sınırları içinde yaşayan toplulukların (Türkler, Boşnaklar, Goranlar, Romlar, Aşkaliler, Mısırlılar) Cumhuriyetidir. Anayasa, toplulukların hak ve çıkarları bağlamında demokratik bir anayasa hüviyetindedir. Anayasanın üçüncü bölümü Topluluk ve bireylerinin haklarını konu edinmektedir.

Kosova’nın çok uluslu bir toplumu temsil ettiğinin diğer bir yansımasını da bağımsız ilanı ile kabul edilen yeni Kosova Cumhuriyeti bayrağı oluşturmaktadır. Bayrak mavi bir zemin üzerinde sarı renkte altı yıldız ile sarı renkteki Kosova haritasından oluşan bayraktaki yıldızlar, Kosova’da yaşayan toplulukları temsil etmektedir. Bayraktaki bir yıldız Arnavutları, diğer bir yıldız Sırpları, diğeri Türkleri, bir diğeri Boşnakları, bir diğeri RAE adı verilen (Rom, Aşkali ve Mısırlı) toplumunu temsil ederken diğer yıldız da Kosova içinde yaşayan diğer toplulukları (Goralı, Karadağlı, Hırvat, Çerkez, Yahudi vs.) temsil etmektedir.

Toplulukların hak ve çıkarlarının konu edindiği üçüncü bölümde diğer toplulukların Anayasa tarafından bütün vatandaşların sahip olduğu temel hak ve özgürlüklerin yanında, özel haklara sahip olduklarına vurgu yapılmaktadır.231

Toplulukların kendi benliklerini, kimliklerini ve kültürlerini kullanma, geliştirme ve açık bir şekilde ifade etmeleri Anayasanın 57 maddesinin 3’ncü fıkrası ile garanti altına alınmıştır. Bunların yanı sıra Anayasada topluluklara; özel ve kamu hayatlarında dil ve alfabelerini serbestçe kullanabilmek; Belediye yetkilileriyle veya yasaya uygun olan belli bir sayıyı temsilen merkezi otoritelerin yerel birimleriyle dil ve alfabelerini kullanabilmeleri, tercümanlar için yapılan harcamaların yetkili

230 _{Kosova Cumhuriyeti Anayasasında azınlıklar yerine topluluklar ibaresi yer almaktadır.} 231 _{Kosova Anayasası 57. Maddesi.}

otoriteler tarafından karşılanması; Uluslararası standart ve yasalara uygun bir şekilde ulusal sembolleri gösterip kullanmak; İsimlerini orijinal şekliyle kendi öz dilinde kaydetmek; Bulundukları bölgenin farklı topluluklardan oluştuğunu yansıtmak; dükkân isimlerinin, yol veya diğer tomografik göstergelerin kendi dillerinde yazılması anayasal garanti altına alınmış bulunuyor.232

Anayasada ayrıca topluluklara medya konusunda da önemli hak ve yükümlülükler sağlanmaktadır. Anayasasının 59 maddesinin 10 fıkrası ile toplulukların devlet medyasına katılımın sağlanması garanti altına alınmakla birlikte kendi dillerinde devlet destekli programlar yapmaları da anayasal garanti altına alınmıştır. Devlet yayıncılığı dışında topluluklara özel medya merkezleri kurma, günlük gazete çıkarmak, devlet tarafından topluluğa sağlanmış frekanslarda yayın yapmalarının fırsatı Anayasanın 59 maddesinin 11 fıkrası ile verilmiştir.

Anayasa ile Topluluklar ayrıca kendi kültürlerine sahip çıkmak için kültürel, sanatsal, bilimsel ve eğitimsel sivil toplum kuruluşları kurmanın yanı sıra kimliğin geliştirilmesi için araştırmacı, kalkınmada ve gelişimde yardımcı olacak kuruluşları kurma hakkı tanınmıştır.233

Anayasada toplulukların yasama ve yürütmede de temsilliyetlerinde pozitif hakları içinde barındırmaktadır. Meclis Yapısını düzenleyen Anayasanın 64 maddesine göre; Toplulukların mecliste temsil edilmeleri için 120 milletvekili sandalyesinden 20’si topluluklara234

ayrılmıştır. Bu sandalyelerden 10’u Sırp toplumuna, 3 sandalye Boşnak Toplumuna, 2 sandalye Türk Toplumuna, 1 sandalye Gorani Toplumuna ayrılmış iken, Rom, Aşkali ve Mısırlı toplumuna 1’er ve aralarında en çok oyu alan topluluğa + 1 milletvekilliği ayrılmıştır.

Ayrıca Anayasanın 64 maddenin 4 fıkrası gereği, üç meclis başkan yardımcısından ikisinin topluk mensubu olması gerekmektedir. Başkan yardımcılarından birinin Kosova’nın Sırp toplumu mensubu olması gerekirken, diğer yardımcı ise diğer topluluk mensubunu temsil etmesi gerekmektedir.

232 _{Kosova Anayasası 59. Maddesi.} 233 _{Kosova Anayasası 57. Maddesi.}

234 _{Toplulukları temsil eden parti, koalisyon, yurttaş inisiyatifleri ve bağımsız adaylar arasında en fazla}

Yasamada olduğu gibi yürütmede de toplulukların temsiliyeti ile ilgili zorunlu koşullar bulunmaktadır. Anayasasının 96 maddesine göre; hükümette en azından Sırp topluluğun temsil eden bir (1) bakan ile diğer azınlık topluluklarını temsil eden bir (1) bakan olmalıdır. Eğer hükümet kabinesi on iki bakandan daha fazla ise hükümetin üçüncü bir bakanı da topluluklara tesis edilecektir.

Anayasa, toplulukların sadece yasama ve yürütmede değil de yerel yönetimlerde de temsil edilmelerini garanti altına alan maddeleri de içinde barındırmaktadır. Anayasanın 62 maddesine göre; Belediyelerde yaşayan nüfusun en azından yüzde 10’unu topluluklar oluşturuyorsun veya oluşturmasın, belediye meclisinde topluluklar için ayrılan özel bir başkan yardımcısı görevi toplulukların garanti altındadır. Belediye meclisi başkan yardımcısı görevine, yerel seçimlerde en çok oy alan topluluğun adayı atanacaktır.

Topluluklara kolektif ve bireysel bağlamda önemli haklar veren Anayasa, topluklara en büyük pozitif ayrımcılığı eğitim konusunda vermektedir. Topluluk dillerinde ana okuldan üniversiteye kadar topluluklara eğitim hakkı tanıyan yasa olan Eğitim Yasası235

da Anayasa ile garanti altına alınmıştır. Yasayla öngörüldüğü kadar devletin sağladığı ana okul, ilk ve orta eğitimi kendi anadilinde, bu amaçla yeni sınıf veya okulların oluşması için genel eğitim kurumları için aranan kriterlerden daha hafif olacaktır.236

Bugün Kosova’da topluklar devlet okullarında ana okuldan itibaren yüksek lisans eğitimine kadar gerekli kadroların olması durumunda kendi dillerinde eğitimlerini sürdürme hakkına sahipler.

Genel olarak bakılacak olursa bağımsız Kosova Cumhuriyeti anayasa Türk toplumunu kurucu unsur kabul ettiği gibi temsiliyet alanında önemli hak ve yükümlülükleri verdiğini gözlemleyebiliriz. Sürekli gündemde tutulan 1974 Anayasayla karşılaştırılınca sadece Türkçenin resmiyetinde bir kaybın; merkezden yerel yönetimlere gerilediği görülmektedir. Bu da uzun süre Türk toplumunun tepkisi başta olmak üzere iki Türk milletvekilinin anayasayı kabul etmemesine etki etmiştir.

235 _{Kosova Eğitim Yasası toplulukların eğitimi açısından en liberal yasa olarak kabul edilmektedir. Bu}

yasa ile topluluk bireylerine kendi anadillerinde ana okuldan üniversiteye kadar eğitim hakkı vermektedir.