RÜŞVET VE YOLSUZLUK İLE İLGİLİ KAYITLAR

Bir memurun herhangi bir kimseden şahsi menfaatleri doğrultusunda hediye ve benzeri bir karşılık alması yolsuzluk olarak adlandırılır. Yine bir memur görevini yapmak için herhangi bir kimseyi kendisine rüşvet vermeye zorlaması yolsuzluk olaylarına karıştığı anlamına gelir. Kamuya ait bulunan parayı memur kendi çıkarları doğrultusunda kullanıyorsa bu da yolsuzluğun bir parçası haline gelmiş demektir.

Yolsuzluk terimi 3 şeyi içerisinde barındırmaktadır: Rüşvet, zorbalık ve neopotizm. Bu üç olay eşdeğer olmamakla beraber bunları birbiriyle ilişkili kılan ortak bağlar mevcuttur.

303

Kılıç, Şifâhâneler, s.52-53

304 _{Konyalı, Konya Tarihi, s. 221-222.} 305 _{KSŞ 16 / 52-1.}

84

Şahsi çıkarların yanında toplum çıkarlarının ikinci planda kalması, görev anlayışının ve ortak menfaatlerin ihlâli, gizlilik, ihanet ve aldatmaca, üçünün de ortak özelliğidir.307

Osmanlı Devleti’nde rüşvet olaylarının başlaması bilindiği gibi son dönemlerinde olmamıştır. Kuruluş yıllarında da rüşvet olaylarına çok yabancı değildir. O dönemde devlet henüz tam teşekküllü olmadığından rüşvet çok yaygın değildir. Daha Orhan Bey zamanında dürüstlüğü ile şöhret yapmasına rağmen Bursa kadısı Çandarlı Kara Halil Paşa’nın askeri örgütün ilk adımı olan “Yaya” sınıfını kurduğu zamanda rüşvet aldığı söylenmektedir. Bu söylentinin doğruluk derecesi nedir bilinmez ama böyle bir söylentinin olması rüşvet kavramının ilk devirden beri bilindiğini gösterir.308

XVI. yy. sonlarından itibaren çok çeşitli sebeplerle rüşvet olaylarının arttığı görülmektedir. Genellikle Anadolu’da devlet otoritesine karşı ayaklanmalar eksik olmamıştır. Ayaklanmalar türlü cephelerden rüşvetin en geniş anlamda kullanılmasına yol açmıştır. Celâli ayaklanmalarında bazı isyancıların kendilerini takiple görevli olanlara rüşvet verdiği bilinmektedir.309

Defterde incelediğimiz rüşvet olayları tam da rüşvetin zirvede olduğu döneme denk gelmektedir.

Karaman hazînesi defterdârı olan Abdulkerîm Pâşâ Hazretlerinin vekîli Abdurrahman Ağa, defterdârın Konya’da kâ’im-makâmı olan Mehmed Ağa hakkında dava açarak Mehmed Ağa’nın kâ’im-makâm olduğu günden bu yana defterdarlığa ait el koyduğu malların ve paraların sorgulanmasını talep eder. Mehmed Ağa sorgulandığında, paraları Kureyş Kazâsı ahalisine dağıtmakla görevlendirilen nâ’ibden yirmisekiz esedî guruş, Konya’da misâfirken vefât eden Özbeg’in yüzonbeş esedî guruşluk eşyâsını, Belvîrân Kazâsı’nın, Aladağ Kazâsı’nın, İnsuyu Kazâsı’nın, Bayburd Kazâsı’nın, Kureyş Kazâsı’nın, Turgud Kazâsı’nın, Sa‘îd-ili Kazâsı’nın, Sudirhemi Nâhiyesi’nin, Hatunsarây Nâhiyesi’nin ve Sahrâ Nâhiyesi’nin mevkûfâtlarından dokuzyüzdoksanikibuçuk esedî guruş, İnsuyu Kazâsı’nda el-Hâc Sefer’den devlet malı onbeş guruş ve bir kara kılıç, bir sîm hançer, bir merkeb, Kır-ili Kazâsı dağılmakla kazâ mahsûlünü el-Hâc Mehmed Efendi’den yirmibeş guruş, Turgud Kazâsı dağılmakla kazâ mahsûlünü Mahmûd Efendi’den oniki guruş ve bir köhne kilim, Rûm Mehmed’in sarâyı temeli taşları için Ahmed Efendi’den yirmi guruş, Muslî Halîfe evinde Sultân Alâ’eddîn akçe bulmakla elinden yirmi guruş alıp zimmetine geçirdiğini itiraf etmiştir.310

Konya sâkinlerinden el-Hâc Osman hâlâ mîr-i âb emîni olan Yûsuf Ağa’dan

307 _{Seyyid Hüseyin el-Attas, Toplumların Çöküşünde Rüşvet, Konya 1975, s. 26-27.} 308

Ahmet Mumcu, Tarih İçindeki Genel Gelişimiyle Birlikte Osmanlı Devleti’nde Rüşvet, İstanbul 2005, s. 83- 84.

309 _{Mumcu, Rüşvet, s. 100.} 310 _{KŞS 16 / 85-1.}

85

davacı olarak yirmi dönüm ekinini sulamak için (su vermesi için) Yûsuf Ağa’ya üçbuçuk esedî guruş ödediğini, yirmi dönüm ekinini suladıktan sonra Yûsuf Ağa tekrâr onbuçuk guruş daha istediğini ve kendisinin de teslim ettiğini söyler. Bu paranın Yusuf Ağa’dan alınmasını talep eder. Yûsuf Ağa “yirmi dönüm ekinini sulaması için el-Hâc ‘Osmân’dan üçbuçuk guruş aldım lâkin ba‘zı kimseler yirmi dönümden fazla suladı demeleriyle onbuçuk guruşunu daha aldım” diyerek cevap verir. Mahkeme onbuçuk kuruşun el-Hâc Osman’a teslîmine karar verir.311 Bundan önce Karaman beylerbeyi olan İbrahîm Pâşâ ve sonrasında Karaman beglerbegi olan Ali Pâşâ Hazretleri’nin devr nâmıyla nâhiye köyleri ahâlisinden ve ordu bazar adı altında Konya sanâyi erbâbından aldıkları kuruştan i‘lâm olundukdan sonra vilâyet ahâlisi tarafından gönderilen Receb Çelebi ve Ahmed adlı kişilerce alınması ve erbâbına teslîm için gönderilen paraların listesidir.

el-îrâd ‘Alî Pâşâ hazretlerinden alınan kîse guruş 4 / İbrahîm Pâşâ’dan alınan guruş kîse 8 / Yekûn kîse 12 /

Mübâşir ‘Alî Ağa’ya ücret kîse 2 / İstanbul’da Çavuşbaşı Bektaş-zâde Mehmed Ağa aldığı guruş 212 / ve mezbûrân Receb Çelebi ve Ahmed kendi mesârif-i mühimmelerine ve İstanbul’da harc eyledim didiği guruş 183 / Yekûn guruş 1.395 / Receb Çelebi’nin defteri mûcibince tahrîr olunmuşdur.

Cemâ‘at-ı Bakkâllar ‘aded guruş 202 / Cemâ‘at-ı Ârâsta guruş 202 / Cemâ‘at-ı derziler ma‘a bezzâzistân guruş 202 / Cemâ‘at-ı debbâğlar guruş 202 / Cemâ‘at-ı bezzâzlar guruş 202 / Cemâ‘at-ı etmekçiler guruş 47, sülüs 2 /

Cemâ‘at-ı kasâblar ma‘a keresteciler ve tâcirler guruş 410 / Cemâ‘at-ı Sipâhi Bazarı ma‘a dellâllar guruş 47, sülüs 3 / Cemâ‘at-ı ‘attârlar ma‘a yaymacılar guruş 54 / Cemâ‘at-ı kuyumcular guruş 81,5 / Cemâ‘at-ı kalaycılar ma‘a kazgancılar guruş 61,5 / Cemâ‘at-ı keçeciler guruş 54 /

Cemâ‘at-ı berber ma‘a hamam guruş 41 / Cemâ‘at-ı cüllâhlar guruş 57, sülüs 3 / Cemâ‘at-ı değirmenciler guruş 37, sülüs 2 / Cemâ‘at-ı külahçılar guruş 44 / Cemâ‘at-ı yapucular guruş 47, sülüs 2 /

Cemâ‘at-ı demürcüler guruş 37, sülüs 2 / Cemâ‘at-ı mûtâflar ma‘a cerh guruş 34 / Cemâ‘at-ı gazzâzlar ma‘a kavukçular ve iplikçi guruş 34 / Cemâ‘at-ı sarrâclar guruş 41 / Cemâ‘at-ı eskiciler guruş 34 /

311 _{KŞS 16 / 128-2.}

86

Cemâ‘at-ı hallâclar guruş 31 / Cemâ‘at-ı na‘lbandlar guruş 21 / Cemâ‘at-ı semerciler guruş 21 / Cemâ‘at-ı kutucu ve çıkrıkçı guruş 17, sülüs 2 / Cemâ‘at-ı neccârlar guruş 14 /

Cemâ‘at-ı kahveci ma‘a duhâncı ve kârhâne guruş 24 / Cemâ‘at-ı na‘lçacı ma‘a çilingîr guruş 14, sülüs 1 / Cemâ‘at-ı arpacılar ma‘a hanlar guruş 10 / Cemâ‘at-ı kılıççı ma‘a bıçakçı guruş 7, sülüs 2 /

Cemâ‘at-ı çölmekçi guruş 10 / Cemâ‘at-ı ‘abâcılar guruş 47, sülüs 2 / Cemâ‘at-ı kürkçüler guruş 7, sülüs 1 / Yekûn guruş 2.032 /

Nâhiye-i Sudirhemi guruş 533 / Karye-i Sille guruş 393 / Nâhiye-i Sahrâ guruş 600 / Nâhiye-i Sa‘îd-ili guruş 333 / Nâhiye-i Hatunsarây guruş 533 / Yekûn esedî guruş 2.392 / Meblağ-ı mezbûrdan dört nâhiyenin Karaman beglerbegisi ‘Alî Pâşâ hazretlerinin mütesellimi el-Hâc Ebûbekir Ağa’ya arpa zahîresi için binüçyüz guruşu fazîletli Molla Efendi eliyle verilmiştir.

Toplam esedî guruş 442 / el-mesârif yekûn 5.819.312