PROJENİN KONUSU, KAPSAMI VE AMACI

Bilgiye dayalı yeni ekonominin en önemli iki yapı taşından biri girişimcilik ise diğer hiç kuşkusuz yenilikçilik ya da inovasyondur. Girişimcilik ve yenilikçilik üzerine yapılan birçok ampirik çalışmada, ekonomik büyüme ve istihdam artışının büyük bir bölümünün esasen “yenilikçi girişimler” tarafından sağlandığı belirtilmektedir (Cansız, 2013:1). Bu durum bize tek başına girişimciliğin değil, yenilikçi bir girişim faaliyetinin ülkelerin ve bölgelerin gelişmesinde hayati olduğunu göstermektedir. Girişimcilik ve yenilikçilik son yollarda, ülkelerin ve bölgelerin ekonomik kalkınmasını ve büyümesini sağlayan en önemli faktörlerden biri olarak kabul edilmektedir. Dünya genelinde küreselleşme ile birlikte entegrasyonun artması, rekabetin kızışması, yeni teknolojilerin gündeme gelmesi ve bununla birlikte giderek işsizliğin, yoksulluğun ve mekansal eşitsizliğin daha bariz bir biçimde görünür hale gelmesi kalkınmaya ilişkin stratejiler içerisinde girişimcilik ve yenilikçilik meselesinin giderek daha önemli hale

57

gelmesini sağlamıştır. Gerçekten de girişimcilik ve yenilik son yıllarda tüm dünyada en çok tartışılan ve üzerine araştırma yapılan konuların başında gelmektedir.

Özellikle ekonomik büyüme üzerine yapılan birçok teorik ve ampirik çalışmada girişimcilik ve yenilikçiliğin ekonomik kalkınmanın en önemli itici bir güçlerinden biri olduğu, girişimcilik ve yenilikçilik ile ekonomik büyüme, teknolojik gelişme, yenilikçi faaliyetlerin, rekabet edebilirliğin ve istihdamın artışı arasında pozitif bir ilişkinin olduğu yaygın bir biçimde ortaya konulmuştur. Gerçekten de girişimcilik süreci beraberinde inovasyonu getirmekte, bu da ekonomik büyümeyi sağlayarak kalkınma sürecini hızlandırmaktadır. Girişimcilik ve inovasyon, hem ülkeler hem de firmalar için ulusal ve uluslararası alanda rekabet gücü kazanmanın, verimlilik artışı sağlamanın, ekonomik büyüme ve gelişmenin, dolayısıyla da refah ve yaşam kalitesi artışının en temel unsurlarından biri olarak kabul edilmekte ve bu yönde politikalar geliştirilmektedir. Nitekim OECD’nin hesaplamalarına göre, son 20 yılda yani 1995-2013 döneminde gelişmiş ülkelerin ekonomik büyümesinin (toplam GSYİH büyümesi)

%50’sini inovasyon oluşturmaktadır (OECD, 2015:4). Bu durum girişimcilik ve inovasyonun yerel, bölgesel ve küresel rekabet gücünün artırılmasını sağlamada ülkeler, bölgeler ve firmalar için ne denli hayati bir önem arz etmekte olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Yukarıda kısaca belirtildiği gibi girişimcilik ve inovasyon konusu hem ulusal ekonomik kalkınma göstergelerindeki yeri hem de yerel ve bölgesel gelişme ve rekabet edebilirlik açısından taşıdığı önem bakımından Türkiye’de çok önemli bir ağırlığa sahiptir. Gerçekten de girişimcilik, Ar-Ge ve yenilik/inovasyon konusu Türkiye’nin gündemindeki en önemli politikaların başında gelmektedir.

Nitekim gerek Türkiye’nin 2023 yılı vizyonu kapsamında ortaya koyduğu 500 milyar dolarlık ihracat hedefi ile dünyanın en büyük ilk 10 ekonomisi arasına girme hedefi çerçevesinde hazırlanan 10.

Kalkınma Planı’nda (Kalkınma Bakanlığı, 2013a), gerekse kalkınmanın yerel ve bölgesel düzeyde sağlanması ve bölgelerarası dengesizliklerin azaltılıp bölgelerin rekabet gücünün artırılmasını hedefleyen Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (2014-2023)‘nde (Kalkınma Bakanlığı, 2014) ve de gerekse TÜBİTAK tarafından hazırlanana Ulusal Bilim Teknoloji ve Yenilik Stratejisi 2011-2016 belgesinde (TÜBİTAK, 2010), temel vurgu, ulusal ve bölgesel rekabet gücü için Ar-Ge, yenilik ve girişimciliğin desteklenmesi ve tüm bölgelere bu faaliyetlerin yayılması; ülke için stratejik olan sektör ve teknolojik alanlarda gerekli nitelikli işgücünün yetiştirilmesi ve bilimsel araştırmaların yapılması, Ar-Ge’ye kaynak ayrılması ve ihracatın ve sanayinin orta ve yüksek teknolojiye dönüştürülmesidir.

Dolayısıyla inovasyon, Ar-Ge, bilim ve teknoloji konusu Türkiye’nin öncelik verdiği temel amaç, hedef ve politikalarından biridir.

Türkiye’nin ulusal düzeyde izlemekte olduğu en önemli kalkınma politikalarından biri, ülke içindeki bölgesel farklılıkların azaltılması, yerel ve bölgesel düzeyde kalkınmanın sağlanması ve böylece bölgesel düzeyde rekabet edebilirliğin arttırılmasını amaçlayan dengeli bir bölgesel kalkınmanın başarılmasıdır. Bu kapsamda T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Konya Ovası Projesi (KOP) Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı tarafından KOP Bölgesi'nde “Girişimcilik ve Yenilik İhtiyaç Analizi Araştırma Projesi” konulu çalışma başlatılmıştır. KOP İdaresi tarafından yürütülen “Girişimcilik ve Yenilik İhtiyaç Analizi Araştırma Projesi”nin amacı, KOP Bölgesinde yer alan Aksaray, Karaman, Konya ve Niğde illeri ile Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir ve Yozgat illerinin sanayileşme, girişimcilik, Ar-Ge ve yenilikçilik ile üniversite-sanayi işbirliği alanlarındaki mevcut durumunu ve sorunlarını tespit etmek ve önümüzdeki dönemde KOP Bölgesi illerinin daha rekabetçi, yaratıcı, yüksek katma değer üreten, yenilikçi bir ekonomik yapıya kavuşabilmesini sağlamak için bölge illerindeki sanayileşmenin, girişimciliğin ve yenilikçilik ekosisteminin hızla gelişmesine katkı sağlamaktır. Bu bağlamda bölge illerindeki sanayi, girişimcilik, yenilik, Ar-Ge ve üniversite-sanayi işbirlikleri alanındaki potansiyelin belirlenmesi, yaşanan sorunların giderilmesine yönelik çözümlerin üretilmesi ve aynı zamanda bunlarla ilgili stratejiler ve yol haritasının oluşturulması ile politika tedbirlerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu bağlamda gerçekleştirilen "Girişimcilik ve Yenilik İhtiyaç Analizi Araştırma Projesi" üç önemli aşamadan oluşmaktadır. Bunlar, (1) Mevcut Durum Analizi, (2) Girişimcilik ve Yenilik İhtiyaç Analizi ve (3) Sonuç ve Değerlendirme bölümleridir.

58

Mevcut Durum Analizi stratejik planlama sürecinin ilk adımıdır. "Girişimcilik ve Yenilik İhtiyaç Analizi Araştırma Projesi" kapsamında Mevcut Durum Analizi, tüm verilerin elde edilmesi, projenin altlığının oluşturulması, bölge illerindeki durumun detaylı bir şekilde incelenmesi, çalışmaya girdi oluşturan farklı faaliyetlerin güçlü ve zayıf yanlarının, fırsat ve tehditlerinin belirlenmesi ve böylece daha sonra yapılacak çalışmaların bu durum analizleri ışığında ilerlemesi çerçevesinde en önemli aşamalardan ilkidir. Bu projede Mevcut Durum Analizi 5 bölümden oluşmaktadır. Bunlar;

• Bölgenin Genel Ekonomik Yapısı ve Gelişmişlik Düzeyi

• Sanayinin Mevcut Durum Analizi

• Girişimciliğin Mevcut Durum Analizi

• Yenilikçiliğin Mevcut Durum Analizi

• Teşvik ve Desteklerin Mevcut Durum Analizi

Yukarıda da belirtildiği gibi bu proje/çalışma bir bütün olarak bakıldığında esasında girişimcilik ve yenilikçilik konusuna odaklanmakla birlikte, mevcut durum analizi kapsamında projenin konusuyla hem doğrudan hem de dolaylı olan tüm faaliyetler (sanayileşme, girişimcilik, yenilikçilik, Ar-Ge ve üniversite-sanayi işbirliği ile teşvik ve destekler) ele alınarak analiz edilmektedir. Mevcut durum analizi yöntemsel bakımdan büyük ölçüde nicel bir bakış açısıyla ikincil istatistiksel verilere ve varolan literatüre dayalı olarak analiz edilmektedir. Mevcut Durum Analizi 5 bölümden oluşmaktadır. Mevcut durum analizinin ilk aşamasında bir nevi konuya giriş bölümü olarak adlandırabileceğimiz KOP Bölgesinin gelişmişlik düzeyi, ekonomik yapısı, beşeri sermaye ve istihdam durumu, tüketim harcamaları, rekabet gücü, kamu yatırımları ile iç ve dış ticaret durumu analiz edilmektedir. Bu giriş bölümünden sonra mevcut durum analizinin 4 ana bileşeni arasında ilk olarak KOP Bölgesindeki

“Sanayinin Mevcut Durum Analizi” incelenmekte ve bölgenin sahip olduğu sanayi potansiyeli ve kapasitesi ile son yıllarda göstermiş olduğu sanayileşme performansı ortaya konulmaktadır. Sanayi, bir bölgedeki gerek temel ekonomik faaliyeti oluşturması gerekse girişimcilik ve yenilikçilik faaliyetlerinin esas altyapısını meydana getirmesi bakımından mevcut durum analizlerinin ilk ve en önemli aşamasıdır. Bu çerçevede KOP Bölgesinde sanayi yapısının, sektörel ve mekansal dağılımının ve kümelenme eğiliminin incelenmesi ile bölgede sanayi alanında yapılan çalışmaların değerlendirilmesi yapılmıştır. Ayrıca sanayi alanında karşılaşılan temel sorunlar, yasal uygulamalar ve teşvikler konusunda belirlenen ana problemler ile bölge sanayisinin güçlü ve zayıf yönleri ile sahip olduğu fırsat ve tehditlerin tespit edilmiştir. Mevcut Durum Analizinin ikinci ve üçüncü basamağı olan

“Girişimcilik ve Yenilikçilik Mevcut Durum Analizi” kapsamında ise, KOP Bölgesinin girişimcilik ve yenilikçilik konusundaki mevcut düzeyi, kapasitesi ve performansını incelenmektedir. KOP Bölgesindeki girişimciliğin ve yenilikçiliğin mevcut durumu incelenmekte ve illerin sahip olduğu girişimcilik ve yenilik potansiyeli ve kapasitesi ile son yıllarda göstermiş olduğu performans ortaya konulmaktadır. Bu çerçevede 8 ilin girişimcilik düzeyi ve potansiyeli ile şirketleşme oranı, Ar-Ge harcamaları ve inovasyon faaliyetleri ile üniversitelerine ilişkin temel göstergeler (yayın sayısı, proje sayısı, akademisyen ve öğrenci sayıları ile fakülte, bölüm ve araştırma merkezi sayıları vb.) ve üniversite-sanayi işbirliği mekanizmaları (teknopark, TTO, kuluçka merkezi) analiz edilmiştir. Mevcut Durum Analizinin son ayağı olan “Teşvik ve Desteklerin Mevcut Durum Analizi” kapsamında ise, bir yandan KOP illerinde sanayiye giden yatırım teşvikleri ve genel kalkınmaya yönelik mali ve teknik destekler analiz edilirken, öbür yandan Ar-Ge ve inovasyona yönelik verilen tüm teşvik ve destek türleri yasal bakımdan, süreçler açısından ve illerin göstermiş olduğu performans bakımından analiz edilmiştir. Çalışmanın ikinci amacı, yukarıda da vurgulandığı gibi, KOP Bölgesinde yer alan Aksaray, Karaman, Konya ve Niğde illeri ile Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir ve Yozgat illerinin girişimcilik ve yenilik konusundaki ihtiyacını analiz etmektedir. Bu kapsamda 8 ilin Ar-Ge, yenilik, girişimcilik ve üniversite-sanayi işbirlikleri alanındaki varolan sorunları ve ihtiyaçları bizzat saha çalışması ile yerinde tespit edilerek bunlara yönelik çözüm önerileri ve stratejilerin oluşturulması amaçlanmaktadır. Girişimcilik ve Yenilikçilik İhtiyaç Analizi, 8 ilde saha çalışmalarına dayalı olarak yürütülen ve her bir ilde farklı aktörlerin görüş, düşünce, öneri ve yaklaşımlarını içeren yapılandırılmamış ve yarı yapılandırılmış mülakatlardan elde edilen veri ve bilgiler ışığında bölge illerinin girişimcilik ve yenilikçilik alanındaki ihtiyacı analiz edilmekte ve yorumlanmaktadır.

59

KOP Bölgesinin Girişimcilik Ve Yenilikçilik İhtiyaç Analizi üç ana bölümden oluşmaktadır. Raporun ilk bölümünde öncelikle olarak girişimcilik ekosisteminin kuramsal temelleri ve farklı ekosistem modelleri ortaya konulmaktadır. Proje boyunca kullanılan ve projenin temel çerçevesini oluşturan OECD çalışmasına dayalı girişimcilik ekosisteminin 6 unsuru veya belirleyicisi yaklaşımı bu bölümde detaylı şekilde açıklanmakta ve böylece girişimcilik konusuna projenin yaklaşımı hem girişimci/firma perspektifinden hem de bölge/ekosistem perspektifinden ortaya konulmaktadır. Burada ayrıca günümüzde dünyada ve Türkiye’deki izlenen girişimcilik politika ve uygulamaları da kısaca ele alınmaktadır. Takiben, KOP Bölgesi illerinin girişimcilik potansiyeli ve performansı analiz edilerek, bölgedeki girişimciliğin mevcut durumu ve günümüzdeki girişimcilik faaliyetleri incelenmektedir.

Daha sonra, girişimcilik analizi çerçevesinde girişimciliği geliştirmek için tasarlanmış bir araç/model olan “İŞGEM ve ABİGEM’ler” ile girişimcilik açısından genellikle dezavantajlı gruplar olarak tanımlanan

“kadın, genç ve yenilikçi girişimciler” ve büyüme, istihdam yaratma ve yenilikçilik olma hususunda son yıllarda KOBİ ve girişimcilik alanında en fazla ön plana çıkan “hızlı büyüyen işletmeler” konusu girişimcilik ekosisteminin unsurları perspektifinden, önce kuramsal düzeyde, sonra ampirik olarak istatistiksel verilerle ve saha araştırması yoluyla sırasıyla analiz edilmektedir. Dolayısıyla tüm çalışma boyunca ele alınan her temel konu ya da bir başka deyişle iş paketi, mesela “kadın girişimci” veya

“teknokent” 3 farklı ölçekte yani kuramsal düzeyde, ampirik istatistiksel düzeyde ve saha çalışması düzeyinde analiz edilmektedir.

Raporun ikinci bölümünde KOP Bölgesindeki yenilikçilik faaliyetleri analiz edilmektedir. Bu kapsamda yenilikçilik faaliyeti üç alt bölüm halinde, “Ar-Ge”, “İnovasyon” ve “Üniversite-Sanayi İşbirliği”

konularında ortaya konulmaktadır. Bu bölümde de öncelikle kuramsal düzeyde yenilik sistemi ve bölgesel yenilik sistemi yaklaşımının unsurları tartışılmakta, bunu takiben Türkiye’nin izlediği Ar-Ge ve yenilik politikaları ele alınmaktadır. Daha sonra sırasıyla Ar-Ge harcamaları, inovasyon göstergeleri ve üniversite-sanayi işbirliği mekanizmaları tıpkı girişimcilik konusunda olduğu gibi, girişimcilik/yenilikçilik (eko) sistemi perspektifinden, önce kuramsal düzeyde, sonra ampirik olarak istatistiksel göstergeler ışığında ve en son olarak da saha araştırması yoluyla sırasıyla analiz edilmektedir. Böylece KOP Bölgesinde Ar-Ge, inovasyon ve üniversite-sanayi işbirliğinin durumu farklı göstergeler yoluyla incelenmekte ve bölgenin yenilikçilik potansiyeli, sahip olduğu Ar-Ge altyapısı ve göstermiş olduğu performans ortaya konulmaktadır. Ayrıca her bir parametre saha araştırması yoluyla derinlemesine incelenerek Ar-Ge, inovasyon ve üniversite-sanayi işbirliği alanındaki ihtiyaçlar ve sorunlar bizzat yerinde belirlenmekte ve çözüm önerileri öne sürülmektedir. Öte yandan yenilikçilik analizi içerisinde üniversite-sanayi işbirliğinde öne çıkan 3 kurumsal mekanizma/arayüz olan “teknoparklar” ve “TTO’lar” ile bunların uzantısı “fikri-sınai mülkiyet hakları ve ticarileştirme süreçleri”ne özel bir yer verilmektedir. Bu kapsamda projenin temel hedeflerden biri olan ve Ar-Ge, inovasyon ve üniversite-sanayi işbirliğinin mekanını oluşturan söz konusu üç yapı, hem kuramsal hem de ampirik olarak, detaylı şekilde aktörlerin ve firmaların perspektifinden analiz edilmektedir.

Bu raporun üçüncü bölümünde ise, KOP illerinde sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalar ile devletten Ar-Ge ve yenilik alanında teşvik-destek alan KOBİ’lerin Ar-Ge ve inovasyon konusundaki yatırımları, faaliyetleri ve aldıkları desteklerin etkileri analiz edilmektedir. Bu kapsamda öncelikle KOP illerinde San-Tez ve TEYDEB projesi yürüten 14 firma ile yapılan mülakatlar yoluyla firmaların desteklerden yararlanma süreçleri ile destek alma süreçlerinde yaşanan zorluklar ve alınan desteklerin firmalara olan etkileri analiz edilmektedir. Daha sonra bölgede özel bir yere ve öneme sahip olan tarım ve gıda makinaları imalat sanayi hem girişimcilik ekosistemi çerçevesinde hem de sektöre verilen Ar-Ge ve yenilik desteklerinin etkileri bağlamında analiz edilerek bölgenin Ar-Ge desteklerine yönelik yol ve ihtiyaç haritası oluşturulmaktadır. Son bölümde ise, KOP Bölgesinde sanayi sektöründe faaliyet gösteren Ar-Ge birimi bulunan 100 firma ile Ar-Ge birimi bulunmayan 50 firmayla yapılan saha araştırması hem girişimcilik ekosistemi çerçevesinde hem de kamudan alınan Ar-Ge ve yenilik desteklerinin etki analizi bağlamında incelenmektedir. Bu amaç doğrultusunda, çalışmanın ilk bölümünde Ar-Ge birimi bulunan ve bulunmayan firmaların Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ve harcamaları girişimcilik ekosistemi unsurlarına göre ortaya konulmakta iken, ikinci bölümünde

Ar-60

Ge ve yenilik çalışmaları için yapılan harcamaların çıktıları ve bu çıktıların firmaların farklı göstergeleri üzerindeki etkileri analiz edilmektedir.