KOP BÖLGESİNİN EKONOMİK YAPISI

Bir bölgenin ekonomik yapısı temel olarak bölgedeki ana sektörlerin büyüklüğü, büyüme hızı ve istihdam dağılımı açısından ortaya konulur. Bu çerçevede bölgede tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinden sağlanan katma değer ve söz konusu katma değerin ana iktisadi faaliyet kollarına göre

144

milli hasıla (GSYİH veya GSKD) içindeki payı en önemli parametredir. Bunun yanı sıra bölgesel ekonominin yapısı aynı zamanda istihdam edilenlerin iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımı yoluyla da ölçülebilir. Dolayısıyla bir bölgenin ekonomik yapısını, sektörel büyüklüğünü ve potansiyelini analiz etmede iki temel gösterge kullanılır. Bunlardan ilki, “GSYİH’nin sektörel dağılımı” iken, ikincisi

“istihdamın sektörel dağılımı”dır.

4.3.1 Sektörlerin GSYİH İçindeki Payı

Her bir bölgenin ürettiği gayri safi yurtiçi hasıla veya gayri safi katma değer içinde tarım, sanayi¹¹ ve hizmetler sektörlerinin payı incelenerek bölgelerin ekonomik yapısı ortaya konulabilir. Buna göre,

“GSYİH’nin sektörel dağılımı” ele alındığında, bir bölgede üretilen tüm mal ve hizmetlerin GSYİH içindeki payının tarım, sanayi¹² ve hizmet sektörlerine dağılımı incelenerek illerin ekonomik yapısı analiz edilebilir.

Türkiye’de bölgelerin ürettiği katma değerlerin sektörel dağılımları incelendiğinde, hizmetler sektörünün %64 ile çok büyük bir paya sahip olduğu ve tüm bölgelerde toplam katma değer içindeki hakim sektör olduğu görülmektedir. Şekil 4.2 incelendiğinde genel olarak GSYİH’nin yüksek olduğu bölgelerinde tarımın payı düşükken, düşük olduğu bölgelerde sanayinin payının düşük olduğu dikkati çekmektedir. KOP Bölgesinde ise, tarım sektöründe üretilen hasıla %22 düzeyinde iken, bu oran Türkiye’de %8 düzeyindedir. Bu durum KOP Bölgesinde tarım sektörünün oldukça önemli olduğunu ve bölge ekonomisinde tarımın payının halen önemini koruduğunu göstermektedir. Sanayi sektöründe ise, Türkiye ortalaması %32 iken, bölge ekonomisinde sanayide yaratılan hasılanın payı yaklaşık %26 civarındadır ki, bu durum KOP Bölgesinin sanayi sektöründe de Türkiye ortalamasının altında kaldığını göstermektedir. Son olarak hizmetler sektörü Türkiye gayrisafi hasıla değerine ortalama %61 civarında katkı sağlamakta iken, KOP Bölgesinin toplam hasıla içindeki payı %52’dir.

Sonuç olarak, KOP Bölgesi ekonomisinde tarım sektörü oldukça güçlü bir yere (GSYİH’nin %22’si) sahip olmasına rağmen, son 10 yılda bölgenin ekonomik yapısı ciddi değişim içerisindedir. Bölgede tarımın ağırlığı düşmekte, buna karşın sanayi (%26) ve özellikle hizmet sektörünün (%52) ekonomi içindeki payı belirgin bir büyüme eğilimi göstermektedir.

Öte yandan GSYİH’nin sektörel dağılımı il düzeyinde incelendiğinde ise, Konya KOP Bölgesi içinde her bakımdan lider il durumundadır. En başta KOP illeri içinde ekonomik sektörlerin hasıla içinde yarattığı kıymet bakımından ülke ortalamasına en yakın il Konya’dır. Ancak Konya büyükşehirler içinde tarımda hasıla payının en fazla olduğu ildir (Harita 4.3). Türkiye’de GSYİH’nin %8’i tarımdan yaratılırken, Konya’da bu oran %20’dir. Ülke sanayisinde firma sayısı ve sektör çeşitliliği açısından önder illerden biri olmasına rağmen, sanayide GSYİH’nin ülke ortalamasının altında olması, Konya sanayisinin katma değerin görece düşük olduğunu ortaya koymaktadır. Hizmet sektöründe de il ülke ortalamasının altında ancak KOP ve İç Anadolu ortalamasının oldukça üzerindedir.

İl ekonomisi çok büyük ölçüde tarım ve sanayi sektörüne dayanan Karaman’da, hasılanın %35’i tarım sektöründe yaratılmıştır ki bu haliyle il proje kapsamında incelenen 4 il içinde tarım sektörünün en yüksek ve ağırlıklı olduğu ildir. Sanayi payı da Konya gibi oldukça yüksek olması ile dikkate çeken Karaman, öten yandan 4 KOP Bölgesi ili içinde hizmet sektörü hasılasının en düşük olduğu yerdir

11 Rapor boyunca “sanayi” sektörü ifadesi dar anlamıyla değil yani sadece “imalat sanayi”yi kapsamıyor, onun yanı sıra TÜİK ve Eurostat-OECD’nin ana sektör tanımına uygun olarak aynı zamanda madencilik, enerji ve inşaat faaliyetlerini kapsamaktadır. Buna göre Sanayi = madencilik+imalat sanayi+enerji+inşaat’dan oluşmaktadır. Rapor boyunca aksi belirtilmediği müddetçe sanayi ifadesi bu geniş ana sektöre atıf yapmaktadır. Dar anlamda sanayi kavramı ise “imalat sanayi”ye referans vermektedir ki, rapor boyunca özellikle imalat faaliyetlerine göndermek yapmak için “imalat sanayi”

ifadesi kullanılmıştır.

12 Rapor boyunca “sanayi” sektörü ifadesi dar anlamıyla değil yani sadece “imalat sanayi”yi kapsamıyor, onun yanı sıra TÜİK ve Eurostat-OECD’nin ana sektör tanımına uygun olarak aynı zamanda madencilik, enerji ve inşaat faaliyetlerini kapsamaktadır. Buna göre Sanayi = madencilik+imalat sanayi+enerji+inşaat’tan oluşmaktadır. Rapor boyunca aksi belirtilmediği müddetçe sanayi ifadesi bu geniş ana sektöre atıf yapmaktadır. Dar anlamda sanayi kavramı ise “imalat sanayi”ye referans vermektedir ki, rapor boyunca özellikle imalat faaliyetlerine göndermek yapmak için “imalat sanayi”

ifadesi kullanılmıştır.

145

(Harita 4.3). Aksaray ve Niğde ise, GSYİH’nin sektörel dağılımı bakımından oldukça benzer bir karaktere sahiptir. Diğer pek çok KOP ili gibi temelde tarıma dayalı bir ekonomiye sahip bu iller, aynı zamanda sanayi sektöründe KOP’un batısı kadar olmasa da ülkenin pek çok bölgesine göre azımsanmayacak yol kat etmişlerdir. Ayrıca ülke ortalamasının 12-14 puan altında olsa da bu illerde yaratılan GSYİH’nin yarısı da hizmet sektöründen gelmektedir.

Şekil 4.2. Düzey 2 Bölgelerine Göre Sektörlerin GSYİH İçindeki Payı, 2014

Kaynak: TÜİK, 2017’ye dayanarak yazar tarafından oluşturulmuştur.

GSYİH’nin sektörel dağılımı bakımından Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir, Yozgat illeri için incelendiğinde, Kırıkkale’nin %56 ile en çok hizmet sektöründen hasıla aldığı söylenebilir. Aynı zamanda il ekonomisinde sanayinin payı %34 iken tarımın payı ise %11’dir. Kırşehir’de hizmet sektörü %55, sanayi %24, tarım sektörü de %21 orana sahiptir. Yozgat’ta hizmet sektörü %56, sanayi sektörü %17 tarım sektöründe ise %27’lik pay bulunmaktadır. Son olarak Nevşehir de hizmet sektörünün payı %63, tarım sektörünün payı %20, sanayi sektörünün payı da %17’dir (Harita 4.3. ve Şekil 4.2). Sonuç olarak KOP Bölgesinin diğer illeri genel olarak değerlendirildiğinde, tarımın ekonomik payının Türkiye ortalamasında %7 olduğu düşünüldüğünde bu orana en yakın il Kırıkkale olmaktadır. Söz konusu ilde

%11’lik oranda tarım sektöründen hasıla alınmaktadır. Hizmet sektöründe ise bölgedeki en önde olan il Nevşehir’dir. %63’lük paya sahip il bu oranla Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bölgede ekonomide sanayiden en çok pay alan il ise Kırıkkale’dir. Kırıkkale ili %34’lük pay ile bu sektörde Türkiye ortalamasının üzerinde görülmektedir (Harita 4.3 ve Şekil 4.2).

146

Harita 4.3. İllere Göre GSYİH’nin Büyüklüğü ve Sektörlerin GSYİH İçindeki Payı, 2014

Kaynak: TÜİK, 2017’ye dayanarak yazar tarafından oluşturulmuştur.

Sonuç olarak, 2004-2011 yılları arasında sektörlere göre bölgelerin GSKD büyüme hızları karşılaştırıldığında, tarım, sanayi ve hizmetler sektörleri için Türkiye ile TR52 ve TR71 bölgelerinin büyüme performansları şöyle özetlenebilir (TÜİK, 2014): Tarım sektörü açısından, KOP Bölgesini oluşturan TR52 bölgesinde büyüme eğilimi Türkiye ortalamasına paralel seyrederken, TR71 bölgesinde ülke ortalamasının oldukça altında bir büyüme gerçekleşmiştir. Sanayi sektöründe ise, TR52 bölgesi yıllar içinde büyümekle birlikte, Türkiye ortalamasının altında bir hızla büyürken, TR71 bölgesi ülke ortalamasının üzerinde bir performans sergilemiştir. Hizmet sektöründe ise her iki bölgenin büyüme hızı Türkiye ortalamasının üzerinde gerçekleşmiştir ki bu durum son 8 yılda KOP Bölgesinde hizmet sektörünün önemli bir gelişme kaydettiğini ortaya koymaktadır.

4.3.2 İstihdamın Sektörel Dağılımı

Bir bölgede ekonomik yapıyı sektörel bakımdan analiz etmede GSYİH/GSKD göstergesinin yanı sıra kullanılan bir diğer önemli parametre de işgücü içinde istihdam edilenlerin iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımıdır. Kısaca “istihdamın sektörel dağılımı/yapısı” diye tanımlanabilecek bu gösterge bölgedeki ana sektörlerin büyüklüğünü ve potansiyelini göstermesi açısından önemli bir parametredir. Bir bölgedeki işgücü içinde istihdam edilenlerin iktisadi faaliyet kollarına göre dağılımını esas alan bu göstergeye göre, Türkiye’de 2015 yılında 15+ yaş grubunda toplam 26.621.000 kişi çalışmakta olup, istihdam edilenlerin %52’si hizmet, %27’si sanayi ve %21’i de tarım alanında istihdam edilmektedir (Şekil 4.3). KOP Bölgesi içinde TR52 bölgesinin %26’sı tarım, %27’si sanayi ve

%47’si hizmet sektöründe istihdam edilmekte iken, TR71 bölgesinde bu paylar sırasıyla, %33, %18 ve

%49’dur. Bu durum KOP Bölgesinde tıpkı GSYİH gibi istihdamın da hizmet sektöründe yoğunlaştığını ortaya koymakla birlikte, bölgenin esas öne çıkan özelliği tarım sektörünün halen ekonomik yapıda önemini korumasıdır. Diğer taraftan sanayi istihdamı oranı bakımından Konya-Karamanı kapsayan TR52 bölgesi Türkiye ortalaması etrafında bir örüntü gösterirken, Kırıkkale, Kırşehir, Aksaray, Niğde ve Nevşehir’i içine alan TR71 bölgesi düzey 2 bölgeleri arasında sondan 5. sıradadır. Ancak hangi açıdan bakılırsa bakılsın, bölge ekonomisi 2004-2015 döneminde istihdamın sektörel dağılımı bakımından tıpkı Türkiye gibi yapısal bir dönüşüm geçirmiştir. Nitekim 2004 yılında TR71 bölgesinde işgücünün yarısı (%52) tarımda çalışırken, 2015 yılında bu oran %33’e düşmüştür. Benzer şekilde hizmet sektörünün de payı %36’dan %49’a yükselmiştir (Şekil 4.4). Sonuç olarak, KOP Bölgesinde ekonomik yapıyı ortaya koymada istihdamın sektörel dağılımından elde edilen sonuçlarla GSYİH’nin sektörel dağılımının büyük ölçüde paralellikler taşıdığı görülmektedir.

147

Şekil 4.3. Düzey 2 Bölgelerine Göre Türkiye’de ve KOP Bölgesinde İstihdamın Sektörel Dağılımı, 2015

Kaynak: TÜİK, 2016c’ye dayanarak yazar tarafından oluşturulmuştur.

Şekil 4.4. KOP Bölgesinde 2004-2015 Döneminde İstihdamın Sektörel Dağılımında Yapısal Değişiklikler

Kaynak: TÜİK, 2016c’ye dayanarak yazar tarafından oluşturulmuştur.