4. PLÂTONCU ĐDEAL SĐTE DÜZENĐNĐN ÖZELLĐKLERĐ
4.4. Plâtoncu Đdeal Site Düzeninde Eğitim
Platon’a göre bilgi, eskiden bilinmiş bir şeyi anımsamadır (anamnesis). Çünkü o, ruhun ölümsüz olduğunu ve bu ruhun ölümlü bedene girmeden önce idealar âlemini görmüş olduğunu düşünmektedir. Đnsanlar bu bilgiyle doğmakta, unutmuş olduğu bu bilgileri eğitim aracılığıyla yeniden hatırlamaktadırlar.
Her insan ruhu, tabiatı gereği idealar âlemindeki gerçek varlıkları görmüştür, fakat insanların çoğu bunu hatırlayamaz. Đşte eğitim, ruhta bulunan bilgileri kötüden iyiye çevirmek için yapılır. Đnsan, çocukluktan itibaren bu şekilde yetiştirilirse doğruya çevrilir ve böylece eğrilikleri gördüğü açıklıkla, doğruyu da görebilecektir.110
Platon’un ideal site düzeninde eğitim, henüz anne karnında başlar. Doğan çocuklar devletçe görevlendirilmiş kişi ya da özel bir kuruma bırakılır.111 Bundan sonra bireyler, masallardan ve beden eğitimi çalışmalarından başlayarak, Đyi ideasının temaşasına dek yükselen bir eğitimden geçirilirler.112 Đyi'nin temaşasına ve bilgisine vardıran yüksek bilgi disiplinleri, pek az kişinin uğraşabileceği disiplinlerdir.
Platon’un eğitim sistemi öncelikle, ruhun eğitimi olarak gördüğü müzikle başlar
108 Uslu, Platon’da Düzen Sorunu, s. 195.
109 Platon, Yasalar, s. 165.
110 Hacıkadiroğlu, Platon’un Devlet Kuramı, s. 50.
111 Platon, Devlet, s. 554.
112 Platon, Devlet, s. 638.
O, müziği düzenle sıkı biçimde ilişkilendirmiş ve müzik eğitiminin amacını, aklı ve ruhu ölçülü ve düzenli kılmak şeklinde ifade etmiştir.113 Platon'a göre müzik eğitimi, çok geniş kapsamlı olup, söz sanatları da bunun içerisine girmektedir.
Platon, çocukların yaşlılardan çok daha iyi öğreneceğini, bu yüzden aritmetik, geometri ve diyalektiğe hazırlayıcı bütün bilimlerin daha çocukken öğretilmesi gerektiğini söyler.114 Bu üç bilim, insanı sürekli değişip duran şeyin deneyim yoluyla edinilen bilgisinden, görünmez olan, yüksek ya da tanrısal varlıklara ve bunlara ilişkin kanunlara vardıran bilimlerdir. Bu nedenle bu bilimler, ideanın bilgisine bir hazırlık ya da geçiş niteliği sergilerler.115
Platon, tasarladığı ideal site düzeninin kurulabilmesi için, iyi yaradılışlı ve doğuştan bilge yurttaşların yeterli olmadığını, bunların aynı zamanda bir eğitimden geçirilmeleri gerektiğini düşünmüştür. Đyi yaradılışta bir insan, gereğinden farklı eğitildiğinde orta yaradılışta bir insandan çok daha kötü olabilir.116 Bu yüzden Platon'un ideal devleti, büyük bir eğitim kurumudur ve gözettiği amaç, daima yurttaşların eğitimidir. "Đnsanları yetiştiren devlettir"117 diyen Platon’a göre, sitedeki tüm kanun ve düzenlemeler, bu eğitimin bir parçasıdır.
Plâtoncu ideal sitede tüm düzenlemeler, yurttaşı iyiliğe, doğruluğa, mutluluğa sevk eden eğitimin bir parçası olduğundan ve bu amaçtan saptıran her durum cezaî yaptırımlara konu edilmiştir. Đnsan yaşamıyla ilgili her tür faaliyet, düzenin devamlılığını gözeten bir eğitim aracı olarak görülmüştür. Bu durum, çocuk oyunlarına dahi yansımıştır. Şöyle ki, çocuklar daha küçük yaştan itibaren güzel oyunlar oynayıp, kanun düzenine bağlılığı müzik yoluyla içlerine sindirirlerse, kanuna bağlılık, her işte bunlara yoldaşlık eder, güç kazandırır, sitede yüzüstü bırakılmış şeyler varsa, onları yeniden canlandırır. Çocuklar oyun kurallarına uyarlarsa, düzen sevgisi içlerine işler.118 Platon, erdemin bilgisinin insan tabiatında bulunduğuna, bunun eğitimle açığa çıkarılacağına inanmıştır. Ona göre eğitim, düzenin başladığı yerdir. Đyi eğitim sonunda,
113 Đlk Çağ’da “müzik” deyimi, müzikten başka şiir, edebiyat, sanat, tarih, felsefe ve bilimlerin tümünü kapsıyordu. Bu sanat ve kültür ürünlerinin koruyucusu olan tanrıçalar da Musa’lardı. Müzik kelimesi de Musalardan gelmekteydi. Yunanca'da “Musike” sözcüğü, “Musaların yönetimi altındaki sanatları”, bugünkü anlamda “güzel sanatlar”ın bütününü kapsamaktaydı. Bk. Platon, Devlet, s. 457.
114 Platon, Devlet, s. 639.
115 Platon, Devlet, s. 621.
116 Platon, Devlet, s. 589.
117 Platon, Meneksenos, s. 241.
118 Platon, Devlet, s. 513.
zorunlulukla düzene varılır. Doğru eğitimin ulaşacağı nokta, eşyanın son amacı olan adaletin gerçekleşmesi, yani doğru ve adil site düzenidir. Doğru eğitim almış kişiler, kesinlikle iyi insanlar olurlar.119 Yurttaşların zihni iyi eğitimle aydınlanmışsa bütün sorunları çözerler.
Eğitimin, ideal düzene bir başlangıç olduğunu Platon, sudaki halkaların zorunlu bir tabiat kanunuyla ilk halkadan düzenle genişlediği örneğini vererek, “benzer şekilde, doğru eğitilmiş yurttaş da, sitenin diğer öğelerini bir düzen sarmalının içine çekecektir”
demektedir.120 Bu benzetme, onun düzen anlayışında eğitimin rolünü kavramak bakımından önemlidir.
Platon, düzenin tabiatta dolaysızca ve mümkün olan en yetkin tarzda gerçekleşmesine olan hayranlığından dolayı örneklerini hep tabiattan vermektedir.
Đnsanî yapılarda düzenin kendiliğinden değil, sıkı bir eğitimle gerçekleşeceği düşüncesiyle Platon, eğitimle ilgili konularda sürekli tabiata gönderme yapmakta, onun çok sık verdiği kökboyanın yüne işlemesi örneğinde olduğu gibi, eğitimin de insanın içine işlemesinden söz etmektedir.121
Platon'da eğitimin amacı, düzenin sağlanması için, insanda aklın doğru işlemesini sağlamaktır. Tabiattaki düzenle, ideal site düzeni arasındaki fark buradadır.
Tabiattaki düzen tanrısal aklın, sitedeki düzen insanî aklın ürünüdür. Platon, yurttaşın aklî eğitimini idealarla, özellikle Đyi ideasıyla ilişkili biçimde ele almıştır. Her ruhta bir öğrenme gücü ve bu işe yarayan bir yeti vardır. Gözün karanlıktan aydınlığa çevrilmesi için nasıl bütün bedenin birden dönmesi lazımsa, eğitimin amacı da geçici şeylere sırtını dönüp varlığa, varlığın en ışıklı yönüne, "Đyi" denen yönüne çevrilmelidir.122
Tanrıların doğru biçimde anlatılması da ideal düzende eğitimin esaslarından biridir. Platon, bu konuda iki temel ilkesinden ilki, Tanrı'dan ancak iyilik ve mutluluk gelir; kötülükse, insanın kendi edimlerinin bir sonucudur. Đkincisi ise, tanrılar asla aldatmaz. Bu iki ilkeye uygun olarak tanrıları suç işleyen, öfkelenen varlıklar olarak resmeden ya da ölümü korkunç biçimde anlatan eserler de düzen için tehdittirler.123
119 Platon, Yasalar, s. 65.
120 Platon, Devlet, s. 512.
121 Platon, Devlet, s. 519.
122 Platon, Devlet, s. 617.
123 Platon, Devlet, s. 460.