Petrol Fiyatlarının Hisse Senedi Piyasalarına Etkileri

Petrol piyasası ve diğer borsalar arasındaki yayılma; enerji politikası planlaması, portföy çeşitlemesi ve enerji risk yönetimi için oldukça önemlidir. Petrol fiyatlarındaki ani bir oynaklığın hem ekonomik aktivite hem makroekonomik

158

politika hem de finansal piyasalar üzerinde önemli etkilerinin olduğu kabul edilmektedir.

Petrol fiyatlarındaki değişimlerin özellikle de son on yıldaki dalgalanmaların şirket nakit akışları ve kazançlarına olan etkilerinden dolayı hisse senedi fiyatları üzerinde potansiyel etkileri bulunmaktadır. Hisse senedi piyasalarının petrol fiyatlarından ne ölçüde etkilendiği hisse senedi fiyatının gelecekteki tüm nakit akışlarının yatırımcının istenen getiri oranına indirgenmesiyle elde edilen hisse senedi değerleme teorisine atıfla açıklanabilmektedir. Kurumsal nakit akışları ve iskonto oranı, petrol şoklarından etkilenebilecek ekonomik koşulları (enflasyon, faiz oranları, üretim maliyetleri, gelir, ekonomik büyüme ve piyasa güveni vb.) yansıttığından dolayı hisse senedi fiyatları petrol fiyatlarındaki değişimlere önemli derecede tepki verebilmektedir.

Petrol fiyatlarındaki artış piyasalar tarafından olumsuz bir ortam olarak yorumlanmakta ve bu da hisse senedi fiyatlarının düşmesine neden olmaktadır. Petrol fiyatları ile finansal piyasalar arasında negatif bir korelasyon olduğuna inanılmaktadır. Bu da, petrol fiyatları arttıkça hisse senedi fiyatlarının düştüğü anlamına gelmektedir. Petrol fiyatları arttığında bir çok firma faaliyetlerini ve projelerini yönetebilmek için daha fazla para harcayacaktır. Bunun nedeni ise çoğu firmanın kara, hava ve deniz yoluyla iletilen nakliye ürünleri ve petrolün taşıma maliyetinde esas etken olmasıdır. Bu yüksek maliyet şirketin karını ve hissedarlara ödediği temettüleri azaltabilmektedir. Bunun sonucu olarak da hisse senedi fiyatı düşmektedir (Naifar ve Al Dohaiman, 2013: 417). Ekonomik genişleme dönemlerinde ise hem petrol hem de hisse senedi fiyatlarının artması beklenmektedir. Petrol üreticisi olan ülkelerde, özkaynakları olumlu etkileyecek olan petrol fiyatlarındaki artışa eşlik eden gelir ve refah artışı hisse senedi fiyatlarını da olumlu etkileyecektir. Bunun sonucunda ekonomik genişleme dönemlerinde petrol ve hisse senedi getirilerinin pozitif ilişkili olduğu söylenebilmektedir. Hisse senedi piyasaları ileri dönük piyasalardır ve yatırımcılar gelecekteki beklentilere göre hareket etmektedir. Bu nedenle ekonomik bunalımdan önce hisse senedi fiyatları düşmekte ve ekonomik iyileşmeden önce hisse senedi fiyatları artmaktadır. Fakat petrol

159

fiyatları diğer emtialarda da olduğu gibi arz ve talebe ve etkileyen faktörlere bağlı olarak değiştiğinden dolayı bu etkenlerdeki değişikliklerle eş zamanlı olarak değişmektedir. Bu ise petrol ve hisse senedi fiyatları arasında negatif korelasyona işaret etmektedir (Awartani ve Maghyereh, 2013: 28). Görüldüğü üzere petrol ve hisse senedi fiyatları arasında kesin bir negatif ya da pozitif korelasyon ilişkisi bulunduğu söylenememektedir. Nitekim bu ilişkinin yönü makroekonomik dalgalanmalardan etkilenebilmektedir.

Artan petrol fiyatları, üretim faktörleri arasında herhangi bir ikame olasılığı olmayan koşullar altında üretim maliyetlerini artırmaktadır (Gisser ve Goodwin, 1986: 103). Petrol fiyatları, gelecekteki nakit akışlarını doğrudan etkileyerek ya da gelecekteki nakit akışlarını bugünkü değere iskonto ederken kullanılan faiz oranlarına etki ederek dolaylı yoldan etkileyebilmektedir (Huang, Masulis ve Stoll, 1996: 4-5).

Yükselen petrol fiyatları, hisse senedi fiyatlandırmada kullanılan iskonto oranını etkilemektedir çünkü artan petrol fiyatları merkez bankalarının faiz oranlarını yükselterek kontrol edebilecekleri enflasyonist baskıların göstergesi niteliğindedir. Petrol fiyatlarındaki artış maliyetlerin de artmasına ve işletmelerin değerini yansıtan hisse senedi değerlerinin de düşmesine neden olabilmektedir.

Petrol fiyatlarındaki değişikliklerin genellikle hisse senedi fiyatlarındaki dalgalanmaların anlaşılmasında önemli bir faktör olduğunun düşünülmesine rağmen; ekonomistlere göre petrol fiyatları ve hisse senedi fiyatları arasında herhangi bir ilişki yoktur (Kilian ve Park, 2009: 1267) .

Petrol fiyatlarının belirli bir hisse senedi fiyatı üzerindeki etkisi firmanın net petrol üreticisi ya da tüketicisi olmasına bağlıdır. Tüm dünya ekonomisi için petrol bir girdidir ve petrol fiyatlarındaki artışlar tüm hisse senedi fiyatlarını azaltmaktadır. Beklenen petrol fiyatları da iskonto oranı üzerinden hisse senedi getirilerini etkilemektedir. Beklenen enflasyon oranı ve beklenen reel faiz oranından oluşan beklenen iskonto oranı, her iki durumda (üretici-tüketici) da beklenen petrol fiyatlarına bağlı olabilmektedir. Örneğin; net petrol ithalatçısı olan ABD, yüksek

160

petrol fiyatları ödemeler dengesinin olumsuz etkilenmesine neden olmakta, ABD dolarının döviz kuru oranları üzerinde aşağı yönlü ve yurtiçi enflasyon oranı üzerinde yukarı yönlü baskı oluşturmaktadır. Bu nedenle beklenen yüksek enflasyon oranı iskonto oranı ile pozitif ilişkili ve bunun sonucu olarak hisse senedi fiyatları ile negatif ilişkilidir. Aynı zamanda petrol bir emtia olduğundan dolayı petrol fiyatlarındaki değişiklikler, enflasyon oranını takip etmekte ve beklenen petrol fiyat değişiklikleri beklenen enflasyon oranı için gösterge olmaktadır. Bu nedenle beklenen enflasyon oranı petrolün fiziksel bir emtia olmasından ötürü petrol fiyatlarındaki artışın yanısıra hisse senedi fiyatlarının düşmesine neden oluyorsa; özellikle daha fazla verinin kullanıldığı ampirik çalışmalarda da olduğu gibi aralarında sahte bir negatif korelasyon bulunabilmektedir. Petrol ekonomi için önemli bir kaynak olduğundan dolayı reel faiz oranları da petrol fiyatlarından etkilenmektedir. Yüksek petrol fiyatları, reel faiz oranlarında artışa neden olabilen genel fiyat seviyesi ile ilgilidir ve şirket yatırımındaki kabul edilebilir en düşük oranının (hurdle rate) artışını güçlendirmektedir. Bu yüksek oran da hisse senedi fiyatlarında düşüşe neden olmaktadır (Huang vd., 1996: 5).

Piyasa katılımcılarının beklentilerini etkileyebilecek ortak bilgi değişiklikleri ve çapraz piyasa riskinden korunmak için petrol ve hisse senedi piyasaları arasında getiri ve volatilite şoklarının bulaşma etkisi gözlenebilmektedir. Bu sayede yatırımcıların portföylerinin risk ve değerlerinin petrol fiyatlarındaki dalgalanmalardan nasıl etkileneceklerini bilmeleri mümkün olabilmektedir. Genel olarak petrol fiyatlarındaki seyir ve hızlı dalgalanmalar petrol çeşitli finansal araçlar için fiyatlandırma ölçütü olarak kullanıldığından ve tüm dünyada, petrol yatırımcıları, petrol üreticileri ve tüketicileri gibi çeşitli piyasa aktörleri için uluslararası riskten korunma stratejilerinde önemli bir rol oynadığından dolayı enerji riski yönetiminde ve neredeyse tüm ülkelerin politikalarında önemli değişikliklere yol açmaktadır. Gelenekleşen bu gerçekler nihayetinde petrol fiyatının nasıl değiştiğini ve volatilitesinin finansal piyasaları nasıl etkilediğini sorgulamaktadır (Arouri, Lahiani ve Nguyen, 2011: 1815-1816).

161

Petrol şoklarının hisse senedi fiyatlarını çeşitli kanallardan etkilediği söylenebilmektedir. Fakat en dikkat çeken etkiler makroekonomik ve iş çevresi üzerindeki petrol etkileridir. Bunun gerekçesi ise hisse senedi fiyatlarının doğrudan makroekonomik faktörlerdeki değişimlere bağlı olarak işletmelerin gelecekte beklenen nakit akışlarının bugünkü değerleri olduğudur. Petrol fiyat hareketlerinin etkisinin petrol ile ilgili şirketler için pozitif, petrolden bağımsız şirketler için negatif olması beklenmektedir. Ayrıca petrol fiyatlarındaki keskin değişim, artan belirsizlikler nedeniyle yatırımları sekteye uğratması ya da yeniden maliyetli kaynak tahsisini teşvik etmesi nedeniyle toplam üretimi geçici olarak azaltabilmektedir.