Dünya Petrol Fiyatlarının Tarihi Seyri

Dünya ham petrol fiyatlarının tarih boyunca geçirmiş olduğu değişim ve dalgalanmalar Şekil 20’de sunulmuştur. Dünya ham petrol fiyatlarındaki dalgalanmalar sebebi olduğu düşünülen önemli jeopolitik ve ekonomik olaylar ile birlikte incelenmiştir.

149

Şekil 20. Ham Petrol Fiyatlarının Geçmişten Günümüze Seyri (1861-2018)

Kaynak: https://moneymorning.com/2015/07/22/chart-crude-oil-price-history-since- 1862 (06.12.2018).

1862 yılından bugüne ham petrol fiyatlarındaki değişimi ve bu değişimlere neden olan ve İç Savaş’a kadar uzanan küresel etkenleri değerlendirmek gerekirse

https://moneymorning.com/2015/07/22/chart-crude-oil-price-history-since-1862

(06.12.2018); (Noreng, 2006: 26).

*(A)-1862-1865: Amerikan İç Savaşı’nın hızla ilerlediği bu yıllarda, ham petrol talebi, petrolün aydınlanma ve tıbbi amaçlarla kullanımından dolayı oldukça fazla artmıştır. Emtia piyasası Titusville’de ilk üretim patlamasını yaşamıştır. Tüm bu gelişmeler petrol fiyatlarında ciddi bir düşüşe neden olmuştur.

*(B)-1865-1890: ABD sondajlamasındaki dalgalanmalar nedeniyle bu 25 yıl içinde petrol fiyatlarında patlama ve çöküşler yaşanmıştır. 1877 yılından itibaren ABD’de yeni petrol kuyuları açılmıştır ve John D. Rockefellers’ın ‘Standart Petrol Şirketi’, ABD’deki tüm petrol rafinerilerinin %95’inden fazlasını kontrol etmiştir.

*(C )-1890-1892: ABD bugüne kadarki en kötü resesyonunu yaşayarak petrol fiyatlarının düşmesine neden olmuştur. Bu süreç, bir dizi bankanın iflasına neden olan aşırı demiryolu finansmanı ile dikkat çekmiştir.

150

*(D)-1891-1894: ABD’de petrol endüstrisini başlatan Titusville petrol sahaları azalmaya başlamıştır. Bu gelişme 1895’teki yükselen petrol fiyatlarına ortam hazırlamıştır.

*(E )-1894: Uluslararası kolera salgını nedeniyle tüm Avrupa’daki petrol üretimini geriletmiş ve 1895’teki fiyat yükselişine katkıda bulunmuştur.

*(F)-1920: Otomobil sektörünün yaygınlaşması benzin dolayısıyla petrol talebini arttırmış, petrol tüketimi büyük ölçüde artmış ve bu gelişme petrol fiyatlarında yükselişe neden olmuştur.

*(G)-1931: Büyük Buhran petrol talebinin azalıp fiyatların önemli miktarda düşmesine (0.87$/varil) neden olmuştur.

*(H)-1947: Savaş sonrasında reklam harcamalarının artması ABD’de otomobil satışlarında patlama yaşanmasına ve bu da birçok ABD eyaletinde benzin sıkıntısı yaşanmasına neden olmuştur. Petrole olan talebin artışı petrol fiyatlarını yükseltmiştir.

*(I)-1956-1957: Küresel petrol fiyatları iki dengeleyici olay nedeniyle sabit kalmıştır. Süveyş Krizi nedeniyle Süveyş Kanalı’na erişimin engellenmesiyle dünya petrolünün %10’u piyasadan çıkarılırken Orta Doğu dışındaki petrol üretiminin artmasıyla bu açık telafi edilmeye başlanmıştır. Bu nedenle bu dönemde fiyatlarda dengeli bir seyir yaşanmıştır.

*(J)-1972: Toplam ABD petrol üretimi günde ortalama 9 milyon varil ile zirveye ulaşmıştır.

*(K)-1973-1974: Yom Kippur Savaşı sırasında Mısır, Ürdün ve Suriye’yi de kapsayan petrol ihraç eden Arap Ülkeleri (OAPEC), İsrail’i destekleyen batılı ülkelere karşı petrol ambargosu uygulamıştır. Mart 1974’te ambargonun sona ermesiyle petrol fiyatları 3$/varilden 12$/varile yükselmiştir. Bunda etkili olan temel sebep petrol talebindeki güçlü artıştır ve sonucu petrol fiyatlarındaki dört kat artış olmuştur.

151

*(L)-1978-1979: İran Devrimi, petrol üretim ve ihracatında önemli ölçüde azalmaya neden olmuştur. Bu gelişme petrol fiyatlarındaki yükselişin en önemli nedenidir.

Petrol fiyatlarındaki bu değişikliklere neden olan bahsedilen etkenlerin en önemlileri kuşkusuz 1970’li yıllarda yaşanan petrol fiyat şoklarıdır. Bu dönemde uluslararası ekonomi ‘stagflasyon’ ile tanışmıştır. Petrol fiyatları dörde ve ardından üçe katlanmıştır. Petrol fiyatlarında yaşanan bu şok enflasyonun yükselmesine ve sanayileşmiş ülkelerde ekonomik durgunluğa neden olmuştur.

*(M)-1980: İran-Irak Savaşı Orta Doğu’dan gelen ihracatı daha da azaltmıştır. Bu nedenle fiyatlarda bir miktar daha artış yaşanmıştır.

*(N)-1980’ler: Dünya çapındaki arz fazlası nedeniyle 35$/varil olan petrol fiyatları 12$/varile düşmüştür. 1980’lerin ortasında ABD ve SSCB dünyanın en önemli iki petrol üreticileri idi.

*(O)-1986: Suudi Arabistan ve Kuveyt’in değişen petrol politikaları neticesinde, petrol fiyatlarındaki sert düşüş karşısında üretimlerini arttırarak uluslararası petrol piyasasındaki paylarını yeniden kazanmaya karar vermişlerdir. OPEC lideri olan Suudi Arabistan 1985’te 3.8 milyon varil/gün olan üretimini 1986’da 10 milyon varil/güne çıkarmıştır. Özellikle Kuzey Denizi’nden yüksek miktarda petrol tedariği sağlanmıştır. Neticede petrol fiyatları birkaç yıl için düşük seyretmiştir.

*(P)-1988: İran-Irak Savaşı her iki ülkenin de üretimlerini artırmalarına imkan vererek sona ermiştir.

*(Q)-1990: Irak’ın pazar payını çalmakla suçlanan Kuveyt Saddam Hüseyin tarafından işgal edildi. Bunun altında yatan neden gelecekteki petrol arzı endişeleridir. Çatışma sırasında Irak 700’e yakın Kuveyt petrol kuyusunu ateşe vermiştir. Bunun üzerine Kuveyt 1994’e kadar petrol ihracatını durdurmuştur. Petrol fiyatları aniden yükselişe geçmiştir.

*1991: Suudi Arabistan ve diğer OPEC ülkelerinde petrol çıkarımının artmasıyla Irak’a karşı meydana gelen Körfez Savaşı’nın etkisiyle uzun süren düşük petrol fiyatları gerçekleşmiştir.

152

*1998: Irak’ın büyük bir ihracatçı olarak yeniden piyasaya girmesiyle petrol fiyatlarında %40 oranında düşüş gözlenmiştir. Bunun altında yatan esas neden ise Tayland’da 1997 yılında para biriminin çöküşünün neden olduğu finansal kriz olan Doğu Asya ekonomik krizidir.

*(R )-1999: Tayland’da 1997 yılında para biriminin çöküşünün neden olduğu finansal krizden sonra Tayland, Endonezya ve Güney Kore piyasaları toparlanmaya başlamış ve bölgedeki petrol talep oranı artmaya başlamıştır. Güçlü petrol talebi ana nedeni ve İran ile Suudi Arabistan arasındaki anlaşma tetikleyici nedeni ile petrol fiyatları ikiye katlanmıştır.

*(S)-2000’lerin Başı: ABD ve dünya ekonomisinin büyümesiyle petrol fiyatları da hız kazanmaya başlamıştır. Petrol fiyatları 1981’den beri en yüksek seviyeye ulaşmış ve dünya politika gündemine oturmuştur.

*(T)-2001-2003: 11 Eylül saldırıları ve Irak’ın işgali; Ortadoğu’nun üretim istikrarını koruyabilmesi konusunda endişelere neden olmuştur. Ortadoğu’daki karmaşa ortamı petrol fiyatlarında yükselişe neden olmuştur. ABD petrol ithalatına ciddi bir bütçe ayırmak zorunda kalmıştır.

*(U)-2000’lerin Ortaları: Petrol üretim miktarındaki azalma ve Asya petrol talebindeki dalgalanmanın birleşimi petrol fiyatlarını rekor seviyelere yükseltmiştir. *(V)-2007-2008: Küresel finansal kriz petrol satış hacminde patlama yaşanmasına neden olmuştur. Küresel kriz bir çok emtia piyasasında olduğu gibi petrol piyasasında da 2007’nin ikinci ve 2008’in ilk yarısında artan talep ve Çin ve Hindistan gibi gelişen ekonomilerin etkisiyle petrol fiyatları oldukça fazla artış göstermiştir. Temmuz 2008’de 147$/varil olan Brent ham petrol fiyatları Temmuz ayından Aralık ayına kadar %78.1 oranında düşmüş ve 40$ seviyesinde seyretmiştir (www.petder.org.tr). Küresel krizin etkilerinin zayıflamasıyla arz ve talebin etkisi ile 2009 sonuna doğru petrol fiyatları yeniden yükselişe geçmiş ve 80$ seviyesinde seyretmiştir.

153

*(W)-2011: Arap Baharı’ndan kaynaklanan protesto ve ayaklanmalar Orta Doğu’nun etkilenmesine neden olmuştur. Petrol fiyatları rekor seviyeye ulaşmıştır. Libya İç Savaşı da bölgenin ihracatına zarar vermiştir. 2011? yılı Haziran ayında petrol fiyatları 110 $/varilin üzerine çıkmış ve ulaşılabilecek zirve nokta görülmüştür. Bu tarihten sonra petrol fiyatları düşüşe geçmiştir.

*(X)-2014: ABD ve Rusya’daki güçlü üretim Temmuz ayından Aralık ayına kadar fiyatların çökmesine neden olmuştur. 2014 yılı ham petrol fiyat tarihinin en kötü çöküşlerinden biri gerçekleşmiştir. Ham petrol fiyatları Temmuz 2014’ten bu yana %47 oranında düşmüştür. Petrol sektörü 2008 küresel finansal krizinden bu yana bu denli kötü bir performans göstermemiştir. OPEC’in Kasım 2015’teki üretimi kotasını azaltmama kararları petrol piyasasına daha fazla zarar vermiş ve petrol fiyatlarındaki düşüş hızlanmıştır.

*(Y)-2015: ABD ihracatı 100 yılı aşkın bir süredir en yüksek seviyesine ulaşmıştır. 22 Temmuz itibariyle petrol fiyatları 50$/varil seviyelerinde seyretmiştir.

ABD petrol üretiminin 2010-2015 yılları arasında petrol üretimi %72 oranında artmıştır. Fakat üretimdeki bu artış piyasaya fazla arzın eklenmesi anlamına gelmektedir. Petrol talebi artmadan daha fazla arz eklenmesi petrol fiyatlarındaki düşüşün esas nedenidir https://moneymorning.com/tag/oil-prices/ (07.12.2018). Dolayısıyla güçlü bir petrol piyasası için arz-talep arasında denge sağlanması ve petrol fiyatları için uygun zeminin oluşturulması gerekmektedir.

Temmuz 2014’ten itibaren hızla düşen petrol fiyatları küresel ekonomiyi etkileyen en önemli makroekonomik değişken olmuştur. Petrol fiyatlarındaki düşüş 2015 yılından sonra da sürmüştür. 2014-2016 yılları arasında petrol fiyatlarında zirveden dip noktaya %74 oranında bir düşüş yaşanmıştır.

Şekil 21 ve 22’te ham petrol fiyatlarının yakın geçmişteki değerlerini de gösteren tarihi veriler sunulmaktadır.

154

Şekil 21. Ham Petrol Fiyatlarının Yakın Geçmiş Seyri

Kaynak: https://oilprice.com/oil-price-charts/45 (07.12.2018).

155

Kaynak: US Energy Information Administiration,

https://www.eia.gov/dnav/pet/pet_pri_spt_s1_d.htm (21.12.2018).

2017-2018 yılları arasında arz-talep arasında kısmen daha fazla istikrar sağlanmış ve bu da petrol fiyatlarının yavaş yavaş yükselmesine yardımcı olmuştur. Fakat Eylül-Kasım 2018’de fiyatlarda tekrar bir düşüş gözlenmiştir. 2016-2018 yılları arasında petrol fiyatlarındaki oynaklığın nedeni de petrol piyasasındaki uyumun bozulması, arz-talep dengesinin istikrarsızlığıdır.

OPEC’in üretim kesintisi anlaşmasını 2018 yılına kadar uzatması ve anlaşmaya bağlı kalınması ile Rusya da dahil olmak üzere diğer üye ülkelerin petrol üretimini 32.5 milyon varil/gün ile kısıtlaması da petrol fiyatları için uyarıcı bir etken olmuş, petrol fiyatlarının yükselmesine katkıda bulunmuştur. Bu yıllarda küresel petrol talebinde de artış gözlenmiştir. Talep artışı, arz istikrarlı kaldığı sürece daha yüksek fiyatlara yol açmaktadır. https://moneymorning.com/tag/oil-prices/ (07.12.2018).

II.2.7.Petrol Fiyatlarının Ekonomilere ve Hisse Senedi Piyasalarına