Hisse Senedi Fiyatlarını Etkileyen Faktörler

Yatırım araçlarının fiyatlarında meydana gelen dalgalanmaların temelinin arz- talep dengesindeki değişikliklere bağlı olduğu ifade edilebilir. Fakat arz ve talebi etkileyen faktörler yatırım araçlarının çeşidine göre farklılık gösterecektir. Hisse senedi piyasa fiyatları gün içinde değişiklik göstermektedir. Yatırımcılar hisse senedinin fiyatı yüksekken satma, fiyatı düştüğünde ise satın alma eğilimiyle borsadan kar elde etmektedirler.

Hisse senedi fiyatlarını etkileyen faktörler mikro ve makro faktörler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Hisse senedi fiyatlarını etkileyen makro faktörler dünya genelinde, mikro faktörler ise yurtiçinde meydana gelen olaylardan kaynaklanmaktadır.

I.2.2.1.Hisse Senedi Fiyatlarını Etkileyen Mikroekonomik Faktörler

Hisse senedi fiyatlarını etkileyen mikro faktörler; işletme içi faktörler, piyasa psikolojisi, siyasi etkenler ve mevsimsel değişkenlerdir. Tüm bu mikro faktörler ülke ekonomisi üzerinde etkili olmakta dolayısıyla bu etki hisse senedi fiyatlarına yansımaktadır. İşletme içi faktörlerden en önemli olanları; finansal yapı, sermaye artırımı, kâr dağıtım politikaları ve içerden öğrenenlerin ticareti ve manipülasyon olarak sıralanabilir (Demir, 2001: 110). Bu faktörlerin tümü hisse senedi fiyatlarının pozitif ya da negatif etkilenmesine yol açmaktadır.

İşletmelerin finansman ihtiyaçlarını gidermede ve yatırımlarını gerçekleştirmede yabancı kaynak kullanmaları finansal risk oluşturmaktadır. Kâr payı beklentisi olan yatırımcı, yatırımdan elde ettiği gelirin bir kısmını faiz ödemeleri için kullanacağından dolayı kârlılığı düşecek, hisse senedi fiyatları azalacaktır. Finansal yapısı güçlü olan yatırımcılar finansman ihtiyaçlarını karşılamak için yabancı kaynak kullandıklarında ise; kaldıraç etkisi ile karlılık artmakta ve hisse senedi fiyatlarında artış görülmektedir. Dolayısıyla işletmelerin yatırımlarını belli bir orana kadar yabancı kaynakla finanse etmelerinin öz sermeye kârlılığını pozitif etkilerken belli orandan sonra negatif etkileyeceği ifade edilebilmektedir.

11

Sermaye artırımı, işletme bilançosunda görünen sermayenin isteğe bağlı ya da zorunlu olarak bedelli ya da bedelsiz şekilde belirli bir miktar artırılmasını ifade etmektedir. İşletme kendisine yeni kaynaklar sağlayabilmek için piyasa değerini belli oranda artırmaktadır. Sermaye artırımı borsada işlem gören hisse senetlerinin fiyat hareketleri üzerinde etkili olan önemli faktörlerdendir. Özellikle bedelli sermaye artırımı ile işletme kasasına para girmekte ve ortaklara payları oranında yeni ihraç edilen hisse senetlerinden öncelikli olarak alma hakkı anlamına gelen rüçhan hakkı verilmektedir. Yeni hisse alım satımları ve sermaye artırımlarından dolayı hisse senedi fiyatlarında değişiklikler gözlenecektir. Sermaye artırımının hisse senetleri fiyatları üzerinde negatif etki oluşturduğu fakat bu etkinin uzun vadede ve zorunlu olmayan, isteğe bağlı sermaye artırımı ile pozitife dönüştüğü ifade edilebilmektedir.

Kâr payı dağıtımı yüksek ve düzenli olan işletmelerin hisse senetlerine olan talep fazlalığından dolayı hisse senedi fiyatları da pozitif etkilenmektedir. Kâr payı ödeme süresi yaklaşmakta olan işletmelerin hisse senetlerinin fiyatlarında artış görülmektedir.

İçeriden öğrenenlerin ticareti, hisse senedi fiyatları başta olmak üzere sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek, henüz kamuya açıklanmamış bilgileri menfaat sağlamak için kullanarak sermaye piyasalarında işlem yapanlar arasında fırsat eşitliğini bozucu haksız yarar sağlamak ya da zararın önüne geçmektir. Manipülasyon ise piyasanın aktif bir piyasa olduğu izlenimi vermek amacıyla finansal araçların fiyatının arz talep koşulları dışında yapay olarak değiştirilmesidir (Aypek, Ban, Güzel, Küçüközmen ve İltaş, 2009: 303).

Piyasa psikolojisi de hisse senedi fiyatlarına etki eden mikro faktörler arasındadır. Nitekim yatırımcıların psikolojisi de yatırım kararlarında en az ekonomik ve finansal göstergeler kadar önemlidir. Bu bağlamda davranışsal finansın etkisi yadsınamaz. Nitekim ekonominin canlı olduğu dönemlerde hisse senedi fiyatlarındaki düşüş ya da ekonomik durgunluk dönemlerinde hisse senedi fiyatlarındaki artış piyasa psikolojisiyle açıklanabilmektedir. Dolayısıyla

12

yatırımcıların piyasa ile ilgili iyimser ya da karamsar tutumlarının hisse senedi fiyatları üzerinde etkili olabildiği ifade edilebilir.

Hisse senedi fiyatlarını etkileyebilecek olan bir diğer mikro faktör de siyasi etkenlerdir. Ülkelerin politik istikrarsızlığı finansal piyasalarına da yansımaktadır. Bu dönemlerde riskli bir finansal araç olan hisse senetlerine olan talep azalmakta bu da hisse senedi fiyatlarını azaltmaktadır.

Hisse senedi fiyatlarını etkileyebilen mevsimsel değişkenler, mevsimsel anomaliler olarak ele alınabilir. Mevsimsel anomaliler, hisse senedi getirilerinin farklı zaman dilimlerinde normalden farklı bir davranış sergilemesini ifade etmektedir. Mevsimsel anomaliler günlere, aylara ve tatillere ilişkin anomalilerdir. Günlere ilişkin anomaliler; gün içi etkisi, haftanın günü etkisi, cuma günü etkisidir. Aylara ilişkin anomaliler; ocak ayı etkisi, yıl dönümü etkisi, ay içi etkisi ve ay dönümü etkisidir (Turaboğlu ve Topaloğlu, 2017: 218).

Gün içi etkisi, günün belli bir zaman diliminde diğer zaman dilimlerine kıyasla hisse senedi getirilerinin daha düşük ya da yüksek olduğudur. Haftanın günü etkisi, haftanın ilk işlem günü olan Pazartesi gününde hisse senedi getirilerinin negatif olduğu ve bunun sebebinin hafta sonu piyasa kapalı iken gelen olumsuz haberlerin pazartesi günü hissedilmesi olduğu savunulmaktadır. Cuma günü etkisinin Pazartesi günü etkisi ile etkileşim halinde olduğu ifade edilebilir. İşletmenin finansal durumu ile ilgili olumsuz haberler, yatırımcıların tepkilerini azaltmak amacıyla genellikle Cuma günü seans kapanışına yakın yapıldığından, Cuma günü hisse senedi fiyatları yüksek iken fiyat düşüşleri Pazartesi gününü bulmaktadır.

Aylara ilişkin anomalilerden hisse senedi piyasalarını etkileyen en önemli olanı Ocak ayı anomalisidir. Ocak ayında hisse senedi getirilerinin diğer aylara kıyasla çok daha yüksek olduğu ifade edilmektedir. Hisse senedi fiyatlarını etkileyebilecek olan bilgilerin Aralık ayında kamuya bildirimi, Aralık ayında hisse senetlerini satarak fiyatların düşmesine neden olunması bu kaybın vergiden düşülmesi ve Ocak ayında düşük fiyattan bu hisse senetlerinin tekrar satın alınmasıyla Ocak ayında anormal getiri elde edilmiş olmaktadır (Yiğiter ve Saka Ilgın, 2015: 174). Tatil anomalisi ise

13

hisse senedi getirilerinin tatil öncesi ve sonrasında farklı seyir izlediğini belirtmektedir. Yılbaşı tatili öncesinde hisse senedi getirilerinin normalden fazla olması tatil anomalisi ile açıklanabilmektedir.

I.2.2.2.Hisse Senedi Fiyatlarını Etkileyen Makroekonomik Faktörler

Hisse senedi piyasalarının durumu Dünya genelindeki ekonomi ve finans piyasalarındaki ve makroekonomik faktörlerdeki tüm gelişmelerin işareti niteliğindedir. Makroekonomik faktörlerin iyi bir şeklide analiz edilmesi ile ülkelerin hisse senedi piyasaları ve dolayısıyla ekonomilerinin yönü hakkında gerçekçi ve önemli veriler elde edilebilmektedir. Nitekim Etkin Piyasalar Hipotezi’nden de yola çıkılarak bütün bilgilerin hisse senedi piyasasında fiyatlandığı varsayımı kabul edilmektedir. Etkin Piyasalar Hipotezi’ne göre piyasada oluşan fiyatların tüm ekonomik gelişmelerin dikkate alınmasıyla oluşmaktadır. Bu nedenle yatırımcılar borsaları ekonominin anlık durumu ve gelecekteki yönünü tahmin edebilmek için izlemektedirler. Borsaların diğer makroekonomik faktörlerden etkilendiği ve onlara göre fiyatlandığı düşüncesinin savunulduğu Arbitraj Fiyatlama Modeli’nde de hisse senedi piyasalarını etkileyen makroekonomik faktörlerin varlığı savunulmaktadır. Sermaye varlıkları fiyatlama teorisi (CAPM) de makroekonomik faktörler ile ilgili yeni bilgilerin finansal varlık fiyatlarını etkilediğini savunmaktadır.

Finansal piyasaların gelişmesi yatırımcıların alacakları doğru kararlar ile sürdürülebilecektir. Yatırımcıların doğru kararlar alabilmeleri ise piyasalardaki hisse senedi fiyatlarındaki dalgalanmaları şekillendirmekte olan makroekonomik faktörlerin sağlıklı bir şekilde belirlenebilmesine bağlıdır. Nitekim yatırımcılar hisse senetlerine yapacakları yatırımın risk ve getirisi arasındaki tercihlerini fiyatlardaki dalgalanmalara bakarak şekillendirmektedirler. Hisse senedi fiyatları gelecekteki nakit akımlarının bugüne iskontolanması ile bulunmaktadır. Bu nedenle iskonto oranına ve gelecekteki beklenen nakit akımlarına etki eden makroekonomik faktörler hisse senetlerinin fiyatlarını ve getirilerini etkilemektedir.

Dünya genelinde gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan birçok ülkenin hisse senedi piyasalarında beklenmedik dalgalanmalar görülmüş ve görülmeye devam

14

etmektedir. Finans literatüründe piyasalardaki bu dalgalanmaların makroekonomik faktörlerden kaynaklanabileceği belirtilmiştir. Yapılmış olan çalışmalarda hisse senedi fiyatlarını etkileyen önemli makroekonomik faktörler; ekonomik faaliyetler, enflasyon, faiz oranı, döviz kuru, ihracat, para arzı, altın fiyatları ve petrol fiyatlarıdır. Yapılmış olan çalışmaların sonuçları ülkeden ülkeye ve incelenen döneme göre farklılık göstermektedir.

Aşağıda hisse senedi fiyatlarını etkilediği düşünülen önemli makroekonomik faktörlerin etkilerine yer verilmiştir.