PERFORM ANS KRİTERLERİ, GÖSTERGE DEĞERLER VE GERÇEKLEŞMELERİ

P ara T ab an ı Ü st L im it N et İç V arlık lar Ü st L im it N et U lu slararası R ezerv S eviyesi (T rilyon TL )_____________ (T rilyon TL )_________________ (M ilyon D olar)_________ H e d e f (1) G erçek leşm e H e d e f (1) G erçek leşm e H e d e f ® G erçek le şm e 3 0 N isan 2003 12.800<P) 11.883 32.800(O) 30.951 -6.500<P) -5.996

3 0 H aziran 2003 13.200(P) 13.039 34.100(G) 29.395 -7.000,P) -3.865

3 0 E vlül 2003 14.100(P) 13.877 33.800(G) 22.968 -6.000,P| 1.504

31 A ralık 2003 14.900(P) 14.657 28.400(G) 25.997 -2.000<P) -536

Kaynak: TCMB.

(1) Üst sınırlar, söz konusu tarihlerdeki ve bu tarihlerin her biri ile sona eren son beş iş günündeki stokların ortalaması üzerinden hesaplanacaktır.

(2) Alt sınır.

(P): Performans Kriteri, (G): Gösterge değer.

M erkez Bankası ’nın temel amacı, yasada belirtildiği üzere, fiy a t istikrarını sağlamaktır. IM F ile

yürütülm ekte olan Para program ı çerçevesinde belirlenen dönem sel ve yılsonuna ilişkin tüm kriter ve hedeflere ulaşılmıştır.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Merkez Bankası, 2003 yılında da temel politika aracı olan kısa vadeli fa iz oranlarını, gelecek dönem enflasyonuna ilişkin unsurları gözönünde bulundurarak belirlemeye devam etmiştir.

M e r k e z Bankası, 2003 y ılın d a tem el politika aracı olan kısa vadeli faiz

o ra n la rım g ele c e k d ö n e m e n fla s y o n u n u belirleyen unsurları g ö z ö n ü n d e

b u lu n d u ra ra k b e lirlem ey e d e v a m etm iştir. Bu çe rç e v ed e , d ö v iz k u rla rın d a ve petrol fiy atların d a Irak sav aşın d an sonra gözlen en d ü ş m e y e bağlı o la ra k m aliy et y önlü en fla sy o n ist baskının ortadan kalkm ası, e k o n o m ik p ro g ra m d a ö n g ö rü le n yapısal re fo rm la rla ilgili kararların ve bütçe d isiplinine ilişkin ö n le m le rin a lın a c a ğ ın a dair kararlılık, ve b u n lara bağlı olarak güven o rtam ın ın o lu ş m a s ıy la b irlikte e nflasyon b ek len tilerin in o lu m lu y a dö n m esi so n u c u n d a M e rk e z B ankası N is a n a yından itibaren H aziran, T e m m u z , A ğustos, Eylül ve Ekim a y la rın d a altı k ez faiz ind irim in d e b u lu n m u ştu r. Sonuç olarak, N is a n ayı b a şın d a y ü z d e 44 s e v iy esin d e b ulunan g ecelik b o rç la n m a faiz oranı, Ekim ay ın d a y ü z d e 26 sev iy esin e dü şü rü lm ü ştü r.

D iğ e r taraftan, M e r k e z B ankası Ş ubat 2001 krizi sonrası u y g u la m a y a başladığı dalgalı ku r rejim inin gereği olarak, 2003 y ılın d a d ö v iz kurlarının piyasa k o şu lların a gö re o lu ş m a s ın a b ü y ü k ö n em verm iştir. B u n u n la beraber, k u rlard a h e r iki y ö n d e aşırı d a lg a la n m a la r g ö r ü ld ü ğ ü n d e dö v iz piyasasına d o ğ ru d a n m ü d a h a le le rd e b u lu n u la b ile c e ğ in i ve d ö v iz kuru n u n u zu n d ö n em li eğilim ini ve doğal d en g e d eğerini e tk ile m e m e k şartıyla, d ö v iz rezervlerini g ü ç le n d irm e y e y ö n e lik olarak ihale y ö n te m iy le dö v iz alımları y a p ılab ileceğ in i pro g ram ın b aşla n g ıc ın d a n itibaren çeşitli y o lla rla k a m u o y u n a bildirilm iştir. Bu ç e rçev ed e, Irak savaşının ertesinde, ters p ara ikam esiyle de artan dö v iz arzı sonucu, u luslararası rezerv p o z isy o n u n u n g ü çlen d irilm esi hedefi ile u y u m lu olarak 6 M a y ıs 2003 ta rih in d e g ü n lü k d ö v iz alım ihalelerine y e n id e n başlanm ıştır. Eylül ayı s o n u n d an itibaren ise gerek d ö v iz arz fazlasındaki azalm a, g erek se bazı ban k aların yıl sonu n ed e n iy le hesaplarını

d ü z e n le m e y e y ö n e lik dö v iz talepleri n e d e n iy le b aşlay an ve R u s y a 'd a k i

gelişm elerin etkisiyle hızlanan d ö v iz k urlarındaki y ü k s e lm e y e bağlı olarak, 23 Ekim 2003 tarih in d e n b a şla m a k üzere d ö v iz alım ihalelerine ara verilm iştir. Y in e bu çerçev ed e. M ay ıs a yından itibaren aşırı oynaklığı ö n le m e y e y ö n e lik olarak M ayıs. Haziran ve T e m m u z a y la rın d a birer kez, ve Eylül a y ın d a iki k ez d o ğ ru d a n d ö v iz alım m ü d a h a le s in d e b u lu n u lm u ştu r. M a y ıs-E k im d ö n e m in d e M e rk e z B a n k a s ı'n c a alım ı yap ılan to p lam d ö v iz tutarı 9,9 m ilyar A B D d o la rın a ulaşm ıştır.

M e rk e z B ankası, fiyat istikrarına ilişkin politikaların etkin bir şekilde

y ü rü tü le b ilm e si için, fınansal p iyasalardaki istikran g ü ç le n d irm e y e y ö n e lik

u y g u la m a la rın a d e v a m etm iştir. Bu do ğ ru ltu d a, 2003 yılı b aşın d a P iy a sa Y apıcılığı Sistem inin d e ste k le n m e s in e y ö n e lik bir ad ım olarak D evlet İç B o rç la n m a Senedi (D İB S ) ö d ü n ç işlemleri piyasasını faaliyete geçirm iştir. B öylece, ö d ü n ç D İB S v e rm e k isteyen b an k a la ra d ü şü k risk ile ilave getiri elde e tm e im kanı y aratılırken, ö d ü n ç a lacak taraftaki P iy asa Y apıcısı ban k aların ikincil p iy asad a k o tasy o n v e rm e

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

yü k ü m lü lü k le ri kolaylaştırılm ıştır. Ayrıca, M art ayı s o n u n d a I ra k 'a y ö n e lik olarak b aşlatılan askeri o p erasy o n u n piyasalara o lu m s u z ya n sım a la rın ın en aza indirilm esi

am acıyla. D öviz ve E fe k tif piy asaların d a b an k alara ılımlı borç v e rm e

o p e ra sy o n la rın a imkan tan ım ak suretiyle piyasalar kısa sürede istikrara

k av u ştu ru lm u ştu r. B en zer şekilde. K asım ay ın d a İ s ta n b u l'd a m e y d a n a gelen terö r eylem leri sırasında b an k alara sınırsız b o rç la n m a imkanı tanım ış, geçici olarak borç

verm e faiz oranını d ü şü re re k piyasalardaki gerginliği ve y a şa n a b ile c ek

dalgalanm aları azaltm ış ve ö d e m e sistem lerinin s o ru n su z k ap an m asın ı sağlam ıştır. Bu no k talar dışın d a 2003 y ılın d a para politikası o p e ra sy o n e l y ap ısın d a ö n em li bir değişikliğe gidilm em iştir; yıl b o y u n c a 5 katrilyon T ü rk lirası ile 14 katrilyon Türk lirası aralığında dalgalanan likidite fazlası Baııkalararası Para piyasasındaki T ürk lirası d ep o işlemleri ve açık piyasa işlemleri ç e rç e v esin d e İM K B rep o -T ers repo p azarın d a gerçekleştirilen ters repo işlemleri ile ç e k ilm e y e d ev am edilm iştir. M erk ez Bankası, piy asad an çektiği fazla likiditenin vadesini u z atm ak ve likidite y ö n etim in i d a h a esnek hale getirm ek am acıyla, d ört haftalık T ürk lirası d e p o alım ihalelerine ilave olarak. Kasım a y ın d a iki haftalık T ü rk lirası d ep o ihalelerine başlam ış ve d ep o alım ihalelerinde alınacak tutarın piyasadaki likidite seviyesi dikkate alınarak esn ek biçim de belirlenm esini sağ lam ak üzere, ihale m iktar sınırlandırm asını kaldırm ıştır. A yrıca, M e rk e z Bankası, b a n k a c ılık sistem inin aracılık m aliyetlerinin azaltılm ası yolu ile fınansal piy asaların etkin ç a lışm a sın a ve de rin le şm e sin e katkıda b u lu n acak birtakım d ü z e n le m e lerd e bulu n m u ştu r. Bu çerçev ed e, T ü r k lirası zo ru n lu karşılıklara uygulanan faiz oran ın ın , bankacılık sistem indeki m ev d u atların ağırlıklı o rtalam a basit faiz oranlarının y ü z d e 7 5 ' i ile 8 0 ' i aralığında olm ası ö n g örülm üştür.

III.1.1. M erkez B ankası Bilançosu

Bir önceki b ö lü m d e değinildiği üzere, IMF ile y ap ılm ış olan Stand-by anlaşm ası çerç e v esin d e d ü z e n le n m iş M e rk e z Bankası bilanço k a lem lerin e ilişkin p erfo rm an s kriterlerinin ve g österge niteliğindeki d eğerlerin tesp it edilm esi u y g u lam asın a 2003 y ılın d a da d ev am edilm iştir. B u n a göre, Para T ab an ı ve N e t Uluslararası R ezervler (N U R ) için p erfo rm an s kriterleri. N e t İç V a rlık la r (N İV ) için de g österge niteliğinde hed efler ko n u lm u ştu r. A ralık ayı sonu itibarıyla, belirlenen bu h edeflere ulaşılm ıştır (T a b lo III. 1.1).

B ilan ço n u n tem el b ü yüklüklerinin 2003 yılı içinde g ö ste rm iş o lduğu

d eğ işim le r şu şekilde özetlenebilir:

M e rk e z Bankası y ü k ü m lü lü k le rin d e n olan Para T abanı bir önceki yıl so n u n a göre y ü zd e 42,6 o ra n ın d a artış gösterm iştir. Para T a b an ın ın düzeyi tem el olarak alt

Para Tabanının düzeyi temel olarak alt kalemlerinden emisyon hacmindeki gelişm eler

tarafından belirlenmektedir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

k a lem lerin d en e m isy o n h a c m in d e k i g e lişm e le r tarafın d an belirlen m ek ted ir. Yıl b o y u n c a Para T a b an ın ın o rta la m a y ü z d e 7 0 ' ini o lu ştu ran e m isy o n k alem i, 20 0 2 yılı so n u n a göre y ü z d e 39,8 o ra n ın d a artmıştır. E m is y o n u n genel o la ra k tu rizm sezonu, yılbaşı, bayram öncesi ve m aaş ö d e m e d ö n e m le rin d e m ev sim sel artışlar gösterdiği ve söz konusu d ö n e m so n ların d a e m isy o n d ö n ü ş le rin e bağlı olarak daraldığı bilinm ektedir. A yrıca, M e rk e z B a n k a s f n ı n g ü n lü k likidite y ö n e tim i ç e rç e v es in d e g erçekleştirdiği işlem ler e m isy o n hacm ini etk iley eb ilm ek ted ir. B u n u n la birlikte, özellikle yılın son ç e y reğ in d e, e m is y o n d a gözlen en hızlı artış eğ ilim in d e, reel para talebi artışının önem li bir rol oynadığı d ü şü n ü lm e k te d ir. 2003 yılı b o y u n ca, para talebindeki artışın tem el belirleyicileri, en fla sy o n ist bekleyişlerdeki iyileşm eyle birlikte yılın ikinci ç e y reğ in d en itibaren istikrarlı bir şekilde d ü ş m e k te olan yıllık e nflasyon o r a n la n olm u ştu r. A yrıca, İrak savaşının b ek le n e n d e n kısa sürm esi ve risk a lg ılam aların ın azalm ası sonucu istikrara kavuşan T ü r k lirası ve düşen faizler, para taleb in d ek i artışın d iğ e r önem li nedenleri a ra sın d a sayılabilir.

Para T a b a n ın ın d iğ e r alt kalem i olan S erb est T e v d ia t ise yapısı gereği dalgalı seyrini d ev am e ttirm ek le birlikte 2003 yılı s o n u n d a bir önceki yıl so n u n a göre y ü z d e 69.9 o ra n ın d a artış gösterm iştir. Bir d iğ e r alt kalem olan Z orunlu K arşılık lar ise, özellikle yılın ikinci y a rıs ın d a T ü rk lirası m e v d u a tla rd a m e y d a n a gelen hızlı artışın etkisiyle, y ü z d e 36,9 o ra n ın d a artm ıştır ( G rafik III.l .1).

GRAFİK III. 1.1

PARA TABANI VE A L T KALEM LERİ