BANKACILIK SEKTÖRÜNÜN KONSOLİDE GELİR-GİDER TABLOSU SEÇİLM İŞ KALEMLER

(Trilyon TL) A ralık 2002________________ Eylül 2003 Türk Lirası Y abancı Para T oplam T ürk Lirası Y abancı Para T oplam l.F A İ Z G E L İR L E R İ : 38.483 5.909 44 .3 9 2 25.658 3 .506 29 .1 6 4

K red ilerd en A lın an F aizler 8.142 2.240 10.382 6.005 1.173 7.178

B ankalardan A lınan F aizler 847 640 1.486 447 221 668

B ankalararası P ara P iy.İşl.A lm an F aizler 3 .360 75 3.435 2.076 58 2 .1 3 4

T M D 'lerd en A lm an F a iz le r1 24.716 2.822 27.539 15.843 1.862 17.705

D iğer F aiz v e Faiz B enzeri G elirler 1.007 97 1.104 1.012 184 1.197

2 .F A İZ G İD E R L E R İ : 28.058 3 .534 31.592 19.227 2.183 2 1 .4 0 9

M ev d u ata V erilen F aizler 24.090 2.223 26.313 16.267 1.396 17.663

B an k alara V erilen F aizler 1.365 982 2.348 732 476 1.208

B ankalararası P ara P iy .İşl.V erilen F aizler 171 97 268 159 60 2 1 9

N E T F A İZ G E L İR İ (G İD E R İ) 10.425 2.375 12.800 6.431 1.323 7.755

T akipteki A lacak lar Ö zel P rovizyonu 3.3 6 0 277 3.637 1.647 99 1.746

P R O .S O N R A S I N E T F A İZ G E L .(G İD .) 7.065 2.098 9.163 4 .7 8 4 1.224 6 .0 0 9

3 .F A İ Z D IŞI G E L İR L E R : 6.868 863 7.731 4 .7 8 0 556 5.3 3 6

B an k acılık H izm etleri G elirleri 2.260 207 2.468 1.963 153 2 .1 1 6

4 .F A İZ D IŞI G İD E R L E R : 11.691 454 12.145 8.780 219 8.998

P ersonel G iderleri 3.566 30 3.596 2 .8 3 6 21 2 .8 5 7

D iğer F aiz Dışı G id erler 4.635 124 4 .7 5 9 3.3 9 0 55 3 .4 4 4

5.D İĞ E R F A İZ D IŞI G E L .(G İD .) 1.380 -2.072 -692 1.849 2.078 3.9 2 7

S erm aye Piy. İşi. K ârları (Z ar.) (N et) 2.971 297 3 .269 3.008 212 3.2 2 0

K am biyo K ârları (Z ararları) (N et) 0 -2.371 -2.371 0 1.867 1.867

V E R G İ Ö N C E S İ K Â R (Z A R A R ) 3.623 435 4 .057 2.633 3.640 6.2 7 4

V ergi P rovizyonu 1.148 5 1.153 1.859 1 1.859

D Ö N E M N E T K Â R I (Z A R A R I) 2.475 430 2.905 775 3 .640 4 .4 1 4

(1 ) T M D: T oplam m enkul değerler, alım -satım am açlı, satılm aya hazır ve vadeye kadar elde tutulacak menkul değerler kalem lerinin toplam ından oluşm aktadır.

K a y n a k : T C M B .

2002 yılında 2,9 katrilyon Türk lirası kâr eden bankacılık sektörü, 2003 yılı Eylül ayı itibarı ile 4,4 katrilyon Türk lirası kâr etmiştir (Tablo IV.1.5). ABD doları cinsinden bakıldığında, bankacılık sektörü 2002 yılı Aralık ayında 1,8 milyar ABD dolan kâr ederken, 2003 yılı Eylül ayındaki bankacılık sektörü kân, 3,2 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. 2003 yılı Eylül ayında, TMSF kapsamındaki bankalar da dahil olmak üzere tüm banka grupları kâr etmişlerdir. Kamu bankalan, özel bankalar, kalkınma ve yatırım bankaları, TMSF kapsamındaki bankalar ve yabancı bankalar sırasıyla 1,5 katrilyon Türk lirası, 2 katrilyon Türk lirası, 381 trilyon Türk lirası, 321 trilyon Türk lirası ve 217 trilyon Türk lirası kâr etmişlerdir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Alt kalemler bazında incelendiğinde, 2003 yılı Eylül ayında bir önceki yıl sonuna göre gelir kalemlerinden olan kredilerden alman faizler, bankalardan alınan faizler, bankalararası para piyasalarındaki işlemlerden alman faizler, toplam menkul değerlerden alman faizler ve faizdışı gelirlerde azalış kaydedilmekte olduğu görülmektedir. Buna ek olarak, gider alt kalemleri incelendiğinde, 2003 yılı Eylül ayında, 2002 yılı Aralık ayı sonuna göre, mevduata verilen faizler, bankalara verilen faizler, bankalararası para piyasalarındaki işlemlere verilen faizler ve personel giderlerinde azalış gerçekleşmiştir. 2003 yılı Eylül ayı itibarıyla, bankacılık sektörü net kârındaki artış, temel olarak, kambiyo kârlarındaki belirgin artış ve giderlerde kaydedilen azalıştan kaynaklanmıştır.

2002 yılında 1,1 katrilyon Türk lirası kâr eden kamu bankaları, 2003 yılı Eylül ayında 1,5 katrilyon Türk lirası kâr etmişlerdir. Konjonktürel gelişmelerle birlikte düşen faiz oranları, kamu bankaları faiz gelirleri ve faiz giderlerini de etkilemiş; bu çerçevede, faiz gelir ve giderlerinde belirgin azalış gerçekleşmiştir. Gerek faiz gelirleri gerekse faiz dışı gelirlerde azalış kaydedildiği 2003 yılında, faiz giderlerindeki azalışla birlikte dönem net kârında, bir önceki yılın sonuna göre artışa yol açmıştır.

Özel bankalar 2002 yılında 2,4 katrilyon Türk lirası kâr ederken, 2003 yılı Eylül ayında 2 katrilyon Türk lirası kâr etmişlerdir. Özel banka kârlarında 2002 yılına oranla kaydedilen gerileme, toplam faiz gelirlerindeki belirgin düşüşten kaynaklanmıştır. Öte yandan, söz konusu dönemde, kambiyo kârlarında belirgin bir artış gözlenirken, menkul kıymetlerden alman faiz gelirlerinde ise kaydedeğer bir azalış gerçekleşmiştir.

2002 yılında TMSF kapsamındaki bankalar 1,1 katrilyon Türk lirası zarar ederken, 2003 yılı Eylül ayında söz konusu bankalar, 321 trilyon Türk lirası kâr etmişlerdir. TMSF kapsamındaki bankaların dönem kârındaki artı, temel olarak takipteki alacaklar özel provizyonundaki ve kambiyo zararlarındaki gerilemeden kaynaklanmıştır.

2002 yılında kalkınma ve yatırım bankalarının kârı 464 trilyon Türk lirası iken, 2003 yılı Eylül ayında, 381 trilyon Türk lirasına gerilemiştir. Kalkınma ve yatırım bankalarının kâr oranlarındaki düşüş, büyük ölçüde azalan faiz gelirleri ve faiz dışı gelirlerden kaynaklanmaktadır. Ancak, bu dönemde faiz giderleri ve faiz dışı giderlerin de azalmış olması ve net parasal pozisyon zararının büyük oranda gerilemesi, söz konusu bankaların elde ettiği kârdaki düşüşü bir miktar sınırlamıştır.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

2002 yılında yabancı bankaların kârları 83 trilyon Türk lirası olarak gerçekleşirken, 2003 yılı Eylül ayında 217 trilyon Türk lirası olarak gerçeklemiştir. Yabancı banka kârlarının, 2003 yılı Eylül ayında, bir önceki yılın sonuna göre artış kaydetmesinde faiz gelirleri ve faiz dışı gelirlerde gerçekleşen azalışa rağmen, faiz giderleri ve faiz dışı giderlerdeki azalış ve buna ek olarak, sermaye piyasası işlemleri kârlarındaki artış ve net parasal pozisyon zararındaki azalış etkili olmuştur.

IV .1.4. Y asal ve İdari D üzenlem eler

1 Mart 2003 tarih, 25035 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bankaların Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile 31 Ocak 2002 tarih ve 24657 sayılı Resmî G azete’de yayımlanan “Bankaların Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik”in 1 nci ve 2 nci Ek’lerinde “yüzde 0 ve yüzde 50 Risk Ağırlıklı Aktifler, Gayrinakdi Krediler ve Yükümlülükler” başlığı altında yer alan krediler grubuna eklemeler yapılmıştır.

8 M art 2003 tarih, 25042 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4814 sayılı “Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun” ile 3167 sayılı “Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun”un bazı maddeleri değiştirilmiştir. Ayrıca, 9 Mart 2003 tarih ve 25074 sayılı Resmi Gazete’de Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanuna İlişkin 2003/1 sıra numaralı Bankamız Tebliği yayımlanmıştır.

5 Nisan 2003 tarih ve 25070 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2003/1 sıra no.lu Zorunlu Karşılıklar ve Umumi Disponibilite Hakkında Tebliğlerle; bankaların DİBS Ödünç İşlemleri Piyasası’nda yapılan işlemlerden kaynaklanan yükümlülükleri, Bankamız bünyesinde kurulan söz konusu piyasanın işleyişinin teşvik edilmesi amacıyla, zorunlu karşılık ve disponibilite yükümlülüklerinden m uaf tutulmuştur. Zorunlu karşılık ve umumi disponibilite yükümlülüklerinin hesaplanmasında dikkate alman pasiften indirilecek kalemler, BD DK’nm M uhasebe Uygulama Yönetmeliği eki Tek Düzen Hesap Planı (THP) ve İzahnamesi Hakkında Tebliğde yaptığı değişiklikler dikkate alınarak T H P’deki ana hesap isimleri itibarıyla düzenlenmiştir.

24 Nisan 2003 tarih, 25088 sayılı Resmi Gazete’de 4842 sayılı “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile 4389 sayılı Bankalar K anunu’nun 20 nci maddesinin (2) numaralı fıkrası değiştirilirken, 6 nci maddesinin (c) bendine ilave bir hüküm getirilmiştir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

10 Haziran 2003 tarih, 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik” ile konsolidasyon kapsamında gözetim ve denetime tabi olan bağlı ortaklık, iştirak ve birlikte kontrol edilen ortaklıklar, kredi sınırlarının uygulanmasında yüzde 150 oranında dikkate alınacak işlemlerin dışında tutulmuştur.

20 Haziran 2003 tarih, 25144 sayılı Resmi G azete’de yayımlanan “Özel Finans K urum lannın Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik” ile özel finans kurumlan ile bankaların tabi oldukları hükümlerin uygulanmasında paralellik sağlanmış, özel finans kumrularının fon toplama yöntemlerinde çeşitlilik arttırılırken, fon kullandırabilecekleri alanlar genişletilmiştir.

3 Temmuz 2003 tarih ve 25157 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 1083 sayılı BDDK Kararı ile Bakanlar Kurulunca 31 Mayıs 2000 tarihinde kararlaştırılan 2000/682 sayılı Sigortaya Tabi Tasarruf Mevduatı ile Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Tarafından Tahsil Olunacak Primler Hakkında Kararın l ’inci maddesinde tanımlanan hesapların anapara ve faiz tutarları toplamının, 3 Temmuz 2003 tarihinden itibaren uygulanmak üzere tamamı, 5 Temmuz 2004 tarihinden itibaren uygulanmak üzere 50 milyar Türk Lirasına kadar olan kısmı sigorta kapsamında olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, söz konusu K arar’da TM SF’den yapılacak Türk lirası karşılığı ödemeler için izlenecek yol da belirlenmiştir. Aynı tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 1084 sayılı BDDK Kararı ise, kayıtlı bilanço dışı yükümlülükler de dahil olmak üzere Türkiye'de kurulmuş mevduat bankalarının ve bu bankaların bilançolarında hesapları konsolide edilen yurt dışı şubelerinin yükümlülüklerinin tamamının garanti kapsamında olması uygulamasının 5 Temmuz 2004 tarihinden geçerli olmak üzere kaldırılması hükmünü içermektedir.

4 Temmuz 2003 tarih ve 25158 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2003/2 sıra no.lu Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliğle, özel finans kurum lannca tesis edilen zorunlu karşılıklara faiz ödenmemesinden kaynaklanan maliyet farkını ortadan kaldırmak amacıyla bu kurumlara indirimli Türk lirası zorunlu karşılık oranı uygulanmaya başlanmış ve söz konusu oran 4 Temmuz 2003 tarihinden itibaren yüzde 6 ’dan yüzde 5,7’ye düşürülmüştür. Ancak Özel Finans K urum lan B irliği’nin, kurumlannın zorunlu karşılıklarına Bankamız K anunu’nun 40-II’nci maddesi çerçevesinde ödeme yapılması yönündeki talebi dikkate alınarak hazırlanan ve 15 Ocak 2004 tarih ve 25347 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2004/1 sıra no.lu Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliğle, özel finans kurum lannca

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

tesis edilen zorunlu karşılıklara da bankalarla aynı düzeyde faiz ödenmesi öngörülmüş ve buna paralel olarak bu kurumların Türk lirası zorunlu karşılık yükümlülüklerine indirimli zorunlu karşılık oranı uygulanmasına son verilerek, 2 Ocak 2004 tarihli yükümlülük cetvelinden geçerli olmak üzere özel fınans kurumlarının Türk lirası yükümlülükleri için uygulanan zorunlu karşılık oranı yüzde 5,7’den yüzde 6 ’ya (bankalarla aynı düzeye) yükseltilmiştir.

25 Temmuz 2003 tarih, 25179 sayılı Resmi Gazete’de “Finansal Yeniden Yapılandırma Çerçeve Anlaşmalarının Onaylanması, Kabulü ve Uygulanmasına İlişkin Genel Şartlar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik” ile 11 Nisan 2002 tarihli Finansal Yeniden Yapılandırma Çerçeve Anlaşmalarının Onaylanması, Kabulü ve Uygulanmasına İlişkin Genel Şartlar Hakkında Yönetmeliğin 9'uncu maddesi değiştirilmiştir.

30 Temmuz 2003 tarih, 25184 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4949 sayılı “ İcra ve İflas Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile tarafların haklarını zedelemeden icra takip sürecinin hızlandırılmasına ilişkin tedbirler alınmıştır.

12 Ağustos 2003 tarih, 25197 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 4969 sayılı “Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme izni kaldırılan bankalarda bulunan ve doğruluğu kanıtlanan tasarruf niteliğini haiz hesapların, Hazine Müsteşarlığı ve TM SF’nin ortaklaşa önerisi üzerine Bakanlar K urulu’nun belirleyeceği esaslar çerçevesinde TMSF tarafından ödeneceği belirlenmiştir. Ayrıca, yetkili mercilere bildirimi yapılan ve tespit edilen tasarruf mevduatı arasında fark bulunması hallerinde tahsilatın hızlandırılması ve mudilere ödeme yapılabilmesine ilişkin esas ve usuller düzenlenerek, usulsüz işlemlerin önlenmesine ilişkin bir takım müeyyideler getirilmiştir.

Bankacılık sisteminin aracılık maliyetlerinin azaltılması yolu ile bankaların daha etkin ve verimli çalışmasına katkıda bulunmak amacıyla bankaların Bankamız nezdinde tesis ettikleri zorunlu karşılıklara faiz ödenmektedir. Türk lirası zorunlu karşılıklara uygulanacak faiz oranının, bankaların Türk lirası mevduatlara uyguladığı ağırlıklı ortalama basit faiz oranının yüzde 75 ’i ile yüzde 80’i aralığında belirlenmesi ilkesi benimsenmiş olup, bu çerçevede 9 Temmuz 2002’de yüzde 25 olarak belirlenmiş olan söz konusu oran, bankaların Türk lirası mevduat faiz oranlarındaki düşüş eğilimine paralel olarak 19 Ağustos 2003 tarihinde yüzde 23’e, 19 Eylül 2003 tarihinde yüzde 21’e, 15 Ekim 2003 tarihinde yüzde 19’a ve 26 Aralık 2003 tarihinden geçerli olmak üzere de yüzde 16’ya

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

düşürülmüştür. Yabancı para zorunlu karşılık faiz oranları ise, bankaların Bankamızda serbest olarak bulundurdukları 2 gün ihbarlı döviz tevdiat hesabı faiz oranları ile aynı düzeyde ve haftalık olarak belirlenmekte olup, söz konusu oranlar, 12-18 Ocak 2004 haftasında, ABD doları cinsinden karşılıklar için yüzde 0,400, Euro cinsinden karşılıklar için yüzde 0,985 olarak belirlenmiştir.

20 Eylül 2003 tarih, 25235 sayılı Resmi G azete’de yayımlanan “Bankaların Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik” ile, Türkiye’de faaliyette bulunan bankalarca ihraç edilen veya bu bankaların kefaletleri ile verilen ve Yönetmeliğin (b) bendi kapsamında olmayan gayrinakdi krediler ile kredi kartı ya da çek defteri verilmek suretiyle verilen gayri nakdi kredilerin, kredi sınırı uygulamasında yüzde 25 oranında dikkate alınacağı hükme bağlanmıştır.

28 Ekim 2003 tarih ve 25273 sayılı Resmi G azete’de Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna Devredilen Bankalar ile BD DK’nm Faaliyetlerinin ve Bunlara İlişkin İddiaların Araştırılarak Bankacılık ve Finans Sektörünün Sağlıklı Bir Yapı ve İşleyişe Kavuşturulması İçin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Bir M eclis Araştırması Komisyonu Kurulmasına İlişkin Karar yayımlanmıştır.

31 Ekim 2003 tarih ve 1143 sayılı BDDK K aran uyarınca sigortaya tabi tasarruf mevduatı ile TMSF tarafından tahsil olunacak primlere ilişkin esaslar yeniden belirlenmiştir.

26 Aralık 2003 tarih ve 25328 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5020 sayılı '‘Bankalar Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun” ile 4389 sayılı Bankalar Kanunu’nda bazı değişiklikler ve eklemeler yapılmıştır.

27 Aralık 2003 tarih ve 25329 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5021 sayılı “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Bankalar Kanunu Hükümlerine istinaden Bankacılık İşlemleri Yapma ve Mevduat Kabul Etme İzni Kaldırılan Türkiye İmar Bankası Türk Anonim Şirketi Hakkında Tesis Edilecek Bazı İşlemler Hakkında Kanun” ile 31 Temmuz 2003 tarihli 4969 sayılı “Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un geçici 2 nci maddesi değiştirilirken, BD DK’nm 3 Temmuz 2003 tarihli ve 1085 sayılı K aran ile bankacılık işlemleri yapma ve mevduat kabul etme izni kaldınlan T. İmar Bankası T .A .Ş.’de bulunan m evduatlann ödenmesine ilişkin izlenecek usul ve esaslar belirlenmiştir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

31 Aralık 2003 tarih, 25333 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5033 sayılı “Karşılıksız Çek ve Protestolu Senetler ile Kredi ve Kredi Kartlan Borçlanna İlişkin Kayıtların Dikkate Alınmaması Hakkında Kanun” ile söz konusu Kanunda belirtilen şartlan yerine getiren gerçek ve tüzel kişiler için Merkez Bankası kayıtlarından silme işlemi yapılacağına ilişkin düzenleme yapılmıştır.

31 Aralık 2003 tarih ve 25333 sayılı Resmi Gazete’de Tek Düzen Hesap Planı ve İzahnamesi Hakkında Tebliğde Değişiklik yapılmasına Dair Tebliğ yayımlanmıştır. Söz konusu tebliğle bazı hesapların isimleri değiştirilmiş, bazı yeni hesaplar açılmıştır.

IV.2. M E N K U L K IY M E T PİY A SA L A R I

2003 yılı Ocak-Ekim döneminde Sermaye Piyasası Kurulu kaydına alınan menkul kıymet ihraçları, ,2002 yılı aynı dönemine göre piyasa fiyatlarıyla yüzde 25,3 oranında artarak 4,5 katrilyon Türk lirası tutarında gerçekleşmiştir.

2003 yılı Ekim ayı itibarıyla, Kurul kaydına alman hisse senedi ve menkul kıymet yatınm fonu (MKYF) toplam değeri, sırasıyla, 894 trilyon ve 3,4 katrilyon Türk lirası olarak gerçekleşmiştir. Yıl içinde hisse senetlerin ihraçlarının en yoğun olduğu aylar Mart ve Ağustos ayları iken, menkul kıymet yatırım fonu ihraçlannın en yoğun olduğu aylar Ocak ve Mayıs ayları olmuştur (Grafik IV.2.1).

GRAFİK IV.2.1

2003 YILINDA SPK KA YDINA ALINAN H İSSE SENED İ VE