DÖVİZ KURLARINDAKİ OYNAKLIK (ABD (lokın ve Euro Değişim Katsayısı, Yüzde)

■ Değişim Katsayısı-ABD Dolar □ Değişim Katsayısı-Euro

Kaynak: TCMB.

G rafik 111.2.1 'd e g ö rüldüğü gibi yıl içinde kur oynaklığı dalgalı bir seyir izlemiştir. H em Euro hem de A B D doları için en y ü k s e k d a lg a la n m a E kim ay n ıd a gözlem len irk en , yılın ilk iki ve son iki ay ların d a oy n ak lık dü şü k seviyelerde kalmıştır.

Merkez Bankası kurlarda ohışan aşağı yönlü aşırı oynaklık nedeniyle, 12 ve 21 Mayıs tarihlerinde gerçekleştirilen doğrudan alım müdahaleleri ite toplam 579 milyon A BD doları döviz almıştır.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

Kuzey Irak 'ta Türk askerlerinin göz altına alınmasıyla oluşan gerginlik ve TMSF ’nin devraldığı bir bankadaki garanti edilen toplam mevduat tutarının tahmin edilenden çok daha büyük olduğunun anlaşılmasına rağmen dövizdeki arz fa zla sı Temmuz avında da devam etmiştir.

Döviz piyasasında gözlenen talep eksikliği yanı sıra, piyasadaki Türk lirası likiditenin göreceli olarak azalması ve bu durumun Hazine ihale sonuçlarına bağlı olarak devam edebileceği beklentisi, döviz satışlarını artırmış ve döviz kurunda oynaklığa neden olmuştur. Bu nedenle, 9 Haziran tarihinde doğrudan alım yönünde müdahalede bulunulmuş ve piyasadan 566 milyon ABD doları alınmıştır. Haziran ayında döviz alım ihaleleri ile 630 milyon ABD dolan alınmıştır. Temmuz ayında oluşan arz fazlasının mevsimsel faktörlerin de etkisiyle artarak devam edeceği öngörüldüğünden, günlük ihale tutarı 40 milyon ABD dolan olarak belirlenmiştir. Ancak, döviz fazlasındaki artışın öngörülenin üstünde gerçekleşmesi nedeniyle 17 Temmuz tarihinden itibaren günlük ihale tutan 50 milyon ABD dolanna çıkanlmıştır. Türk lirasının özellikle ABD dolan karşısındaki değerinin oynaklığı, ABD dolannm uluslararası piyasalarda kazandığı değer de dikkate alındığında daha belirgin hale geldiğinden 18 Temmuz tarihinde döviz piyasasına doğrudan müdahalede bulunulmuş ve piyasadan 938 milyon ABD dolan alınmıştır.

Kuzey Irak’ta Türk askerlerinin göz altına alınmasıyla oluşan gerginliğe ve TM SF’nin devraldığı İmar Bankası’nda garanti edilen toplam mevduat tutannın tahmin edilenden çok daha büyük olduğunun anlaşılmasına rağmen dövizdeki arz fazlası Temmuz ayında da devam etmiştir. Söz konusu arz fazlasını piyasadan çekmek üzere düzenlenen ihalelerle Temmuz ayında toplam 990 milyon ABD dolan alınmıştır. Temmuz ayında da Merkez Bankası dışında piyasada ciddi alıcı olmadığı görülmüştür. Haziran’dan sonra Temmuz ayı enflasyonunun da beklentilerin altında gerçekleşmesi, IM F’ye yapılacak borç ödemelerinin ötelenmesi, 7. uyum paketinin Cumhurbaşkanı tarafından onaylanması ve Temmuz ayında olduğu gibi Merkez Bankası dışında ciddi alıcı olmaması nedeniyle Ağustos ayında da döviz alım ihalelerine aynı şekilde devam edilmiş, bu ay içinde düzenlenen ihalelerle toplam 1,05 milyar ABD dolan alınmıştır. Yukanda sıralanan olumlu gelişmeler, piyasalarda sonbaharda kurlann sıçrayacağına ilişkin beklentiyi önemli ölçüde kırmıştır.

Yaz aylannda gözlenen arz fazlasının Eylül döneminde de devam etmesinin beklenmesi nedeniyle döviz alım ihalelerine opsiyon ilavesi yapılmıştır. Buna göre, ihalede döviz satmaya hak kazanan kuruluşlara ihalede gerçekleşen ortalama fiyat üzerinden ek satım opsiyonu tanınmıştır. Böylelikle, 40 milyon ABD dolan ihale ve 20 milyon ABD dolan opsiyon hakkı kullanım lanyla olmak üzere günlük olarak alınabilecek en fazla tutar 60 milyon ABD dolanna çıkanlm ıştır. Ancak, yapılan ihalelerde gerek ortalama günlük alım tutan, gerekse ihalelere gelen ortalama günlük teklif tutannm Ağustos ayındaki tutarlardan yüksek olması nedeniyle 11 Eylül 2003 tarihinden başlamak üzere, 50 milyon ABD dolan ihale ve

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

25 milyon ABD dolan opsiyon hakkı olmak üzere, günlük en fazla alım tutan 75 milyon ABD dolanna yükseltilmiştir.

Eylül ayında gözlenen arz fazlasına neden olan hususlar arasında, Ağustos ayı enflasyonunun da beklentilerin altında gerçekleşmesi, A B D ’den gelecek 8,5 milyar dolarlık krediye ilişkin anlaşmanın sağlanması, Bütçe rakam lannın olumlu karşılanması sayılabilir. Ay içinde, döviz piyasasında gözlemlenen oynaklık üzerine, döviz piyasasına ilki 10 Eylül, İkincisi 25 Eylül tarihlerinde olmak üzere iki kez alım yönünde müdahale edilmiş ve 2,15 milyar ABD dolan alınmıştır.

Türk Lirasının Nisan ayından itibaren başlayan değer kazanma eğilimi, enflasyondaki düşüş, bütçe disiplini, IMF ile görüşmelerin olumlu gitmesi ve ABD kredisi beklentisiyle Ekim ayı başına kadar devam etmiştir (Grafik III.2.2). Oluşan seçim ihtimalinin 6 Ekim ’de Y SK’mn başvuruları reddetmesiyle ortadan kalkması döviz arzını daha da artırmıştır. Bu nedenle döviz alım ihalelerine gelen teklif m iktan hızla yükselmiş ve ihale miktarı 7 Ekim’de 80 milyona çıkarılmıştır. Ancak, Ekim ayının ikinci haftasından itibaren gözlenen pozisyon kapamalan nedeniyle döviz alım ihalelerine gelen teklif miktarı azalmaya başlamıştır. Bu nedenle, 21 Ekim 2003 tarihinden itibaren ihale miktarı 40 milyon ABD dolarına indirilmiştir.

GRAFİK III.2.2 D Ö VİZ KURLARI (ABD doları ve Euro)

Satış (USD) ... Satış (EURO)

K aynak: T C M B . Eylül ayında gözlenen arz fazlasına neden olan hususlar arasında, Ağustos ayı enflasyonunun beklentilerin altında gerçekleşmesi, ABD 'den gelecek 8,5 m ilyar dolarlık krediye ilişkin anlaşmanın sağlanması, Biitçe rakam larının olumlu karşılanması sayılabilir.

Türkiye Cumhuriyet M erkez Bankası

Ekim ayının ikinci varışında döviz piyasasında gözlemlenen arz noksanlığı nedeniyle Merkez Bankası, 23 Ekim tarihinden itibaren döviz alım ihalelerine ara vermiştir.

Döviz kurları, Ekim ayı boyunca artış eğilimini korumuştur. Mevsimsel faktörler dışında bu durumu destekleyen gelişmeleri sıralamak gerekirse; A m erika'd an gelecek 8,5 milyar ABD dolarlık kredi ile ilgili anlaşmanın sağlanmasına rağmen ayrıntıların netleşmemesi, 32 Sayılı Kararın değiştirileceği söylentileri, Irak’tan döviz çıkışının 10.000 ABD doları ile sınırlandırılması, İmar Bankası mudilerine yapılacak ödemenin dövize önemli talep yaratabileceği beklentisi ve kamu kuruluşlarının yoğun alımları. Ekim ayının ikinci yarısında döviz piyasasında gözlemlenen arz noksanlığı nedeniyle Merkez Bankası, 23 Ekim tarihinden itibaren döviz alını ihalelerine ara vermiştir.

5 K a sım 'da açıklanan AB İlerleme Raporunda, özellikle Kıbrıs konusunda çözümsüzlüğün Türkiye'nin AB üyeliğini etkileyebileceği yolunda bazı yorumlara yer verilmiş olması döviz kurunu etkilemiş, daha sonra gelen yabancı satışları ve kamu kurumlarının alımlarındaki azalma nedeniyle, Tekel'in özelleştirilmesindeki başarısızlığa rağmen, ABD dolar kuru 5 Kasım seviyesinin dahi altına inmiştir. Bunun nedeni, bazı yerli ve yabancı piyasa oyuncularının bu seviyeyi yeni Türk lirası pozisyonu almak için uygun görmeleridir. K asım 'da İstanbul'da yaşanan terörist saldırılar kuru sıçratınışsa da. Merkez B a n k a s f n c a alman tedbirler ile piyasaların normal işleyişine dönmesi sağlanmıştır.

Yüklü kamu alımları, Kıbrıs seçimleri ve Avrupa Birliği ile ilişkilerdeki belirsizliğe rağmen Aralık ayı boyunca Türk lirası ABD dolarına karşı değer kazanmaya devam etmiştir. ABD dolarının Euroya karşı değer kaybederek paritenin 1,20'nin üstüne çıkması ve yabancı yatırımcıların bilanço düzenlemelerini Kasım ayında tamamlayıp tekrar pozisyon almaya başlamaları söz konusu durumun temel nedenleri olmuştur. 2003 yılının son ayında döviz kurları, ABD doları ve Eurodan oluşan sepet bazında yatay bir seyir izlemiş, döviz piyasası göreli olarak sakin bir dönem geçirmiştir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

IV