Pakistan’da Lisansüstü Burs Politikası

2002 yılında kurulan Yükseköğretim Komisyonu (HEC) aynı yıl Pakistan yükseköğretiminden ve yurtdışı burslarından sorumlu olmaya başlamıştır. HEC, Pakistan yükseköğretiminde gelişim ve ilerlemenin sağlanması, araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin daha sistematik ele alınması için çalışmaktadır. Ülkeler arası rekabetin arttığı küresel dünyada, ekonomi ve toplum gelişiminin sürdürülebilir olması için birçok ülkede yükseköğretim kurumlarının kalitesi geliştirilmektedir (HEC, 2003: 9). Pakistan

83 Devleti, çeşitli alanlarda binlerce öğrenciyi burslu olarak yurtdışına göndermektedir. Genel olarak yurtdışı bursları; %90 bursu, %10 bursu ve Cambridge Üniversitesiyle yapılan anlaşma çerçevesinde sağlanan burs şeklinde sıralanmaktadır. Genç mühendisler ve araştırmacılar belirli ülkelere burslu olarak gönderilmektedir. Doktora eğitimine Pakistan yükseköğretim kurumlarında devam eden ve öğrenimlerinin son yıllarında bulunan öğrenciler de kısmi yurtdışı burslarından faydalanmaktadır.

%90 yurtdışı burs programı daha çok kontenjana sahip olup öğrenciler HEC’in protokol imzaladığı teknolojik bakımdan gelişmiş ülkelere gönderilmektedir. Söz konusu ülkelerle yapılan anlaşmalar kapsamında, Pakistan Devleti tarafından finanse edilerek yurtdışına gönderilen öğrenciler için çok düşük seviyelerde okul ücreti ödenmekte ya da hiç ödenmemektedir. %90 bursu başvurularında HEC tarafından belirlenen birtakım şartlar bulunmaktadır. Yaş, okul ortalaması gibi şartlara uyan adaylar, eğitim görmek istedikleri sadece bir ülke için mülakata girme hakkına sahiptirler. Fakat HEC, tercih edilen ülkeleri değiştirme yetkisine sahip olup bu doğrultuda mülakat sınavını düzenleyebilmektedir. Yurtdışı bursunu almaya hak kazanan öğrencilere yüksek lisans ve doktora eğitimi için toplamda 4,5 yıl, sadece doktora eğitimi için ise üç yıl süre verilmektedir. Öğrenciler, lisansüstü eğitimlerini tamamlamalarının ardından beş yıl süreyle Pakistan’da tercihen bir yükseköğretim kurumunda çalışmaları gerekmektedir. %90 burs programı kapsamında sırasıyla mühendislik ve teknoloji, fizik, tarım ve veterinerlik alanında en yüksek sayıda öğrenci yurtdışına gönderilirken; sanat ve beşeri bilimler alanında ise en az sayıda öğrenci bu burstan yararlandırılmaktadır. Avusturya, Çin, Fransa, Almanya, Hollanda, Norveç, İsveç, Tayland, İtalya ve Yeni Zelanda gibi ülkelere de %90 burs programı kapsamında önemli sayıda bursiyer öğrenci gönderilmektedir (www.hec.gov.pk).

Pakistan yurtdışı eğitim burslarının bir diğer kategorisini oluşturan %10 burs programı, daha sınırlı sayıda bursiyer öğrenciyi dünya sıralamasında en üstlerde yer alan üniversitelere göndermek amacıyla oluşturulmuştur. Bursiyerler, sözü edilen burs programı kapsamında ABD, Birleşik Krallık, Kanada, Japonya, Avustralya ve Singapur gibi ülkelerin en iyi üniversitelerine gönderilmektedir. Tıp bilimleri, sosyal bilimler, mühendislik ve teknoloji, biyoloji bilimleri ve veteriner bilimleri gibi alanlarda öğrencilere yurtdışında lisansüstü öğrenim görme hakkı tanınmaktadır. %10 burs programı vasıtasıyla ulaşılmak istenen birtakım hedefler bulunmaktadır. İleri teknoloji alanlarında; yüksek nitelikli mühendisler, teknologlar ve bilim adamları kitlesine sahip

84 olmak, öncelikli doktora alanlarında: üniversite, Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) kuruluşları ve sanayi kapasitesini inşa etmek ve ekonomik getirileri olan bir dizi yeni AR-GE projesini başlatmak gibi hedefler %10 yurtdışı burs programı için belirlenmiştir. Pakistan’da %90 ve %10 yurtdışı burslarının yanı sıra, öğrencilerin faydalandığı diğer bir burs ise, HEC ile Cambridge Commonwealth Trust (CCT) tarafından ortaklaşa finanse edilen ve bursiyerlerin öğrenimlerini İngiltere’nin Cambridge Üniversitesinde gördüğü burs programıdır. Burs kapsamında öğrenciler yüksek lisans ve doktora öğrenimlerini birçok akademik disiplin alanında tamamlamaktadır. Böylece, bursiyerler dünyanın sayılı üniversitelerinden biri olan Cambridge Üniversitesinde lisansüstü öğrenim görme şansına sahip olmaktadır (www.hec.gov.pk).

Pakistan’da yurtdışı burslarla ilgili tüm işlemlerin yürütülmesinde önemli rol oynayan ve ilgili birçok düzenlemeye imza atan HEC, hazırladığı yıllık raporlarla da burs politikasına dair nitel ve nicel verileri sunmaktadır. Öğrencilerin yanı sıra çalışan Pakistanlı bireyler; doğa ve temel bilimlerde Fransa’ya, ekonomi ve finans alanında ABD’ye, Birleşik Krallık ve Avustralya’ya, mühendislik ve temel bilimlerde Çin’e, bilim teknoloji ve mühendislik alanında ise Avusturya’ya gönderilmektedir (HEC, 2006: 9-20). Dolayısıyla, genç mühendisler ve araştırmacılar da yurtdışında burslu olarak lisansüstü eğitim alarak mesleki gelişimleri noktasında önemli adımlar atmaktadır. Pakistan’da doktora derecesini almasına sadece bir yıl kalan öğrencilerden ise seçilenler, bir sene boyunca yurtdışına kısmı burslu statüde eğitim almaktadır. Söz edilen öğrencilere, belirli bir miktarda burs verilerek, eğitimlerini tamamlamaları sağlanmaktadır (www.hec.gov.pk).

2002 yılında HEC’in kurulmasıyla birlikte büyük bir ivme kazanan Pakistan yurtdışı lisansüstü burs politikası bağlamında 2003-2011 arası dönemde 4.986 kişi tam burslu olarak ve 2005-2011 arası ise 500 kişi kısmi burslu olarak yurtdışına gönderilmiştir. Senelik bazda %90 burs kapsamında ortalama olarak 450 kişinin, %10 burs kapsamında ise 50 kişinin yurtdışı burslarından faydalanması öngörülmektedir (HEC, 2011: 2). Pakistan’ın, yurtdışı lisansüstü burs politikasının önemli bir aşamasını oluşturan ve daha uygun şartlarda yurtdışına öğrenci gönderilmesine olanak sağlayan çeşitli ülkelerle yapılan ikili anlaşmalar çerçevesinde, Türkiye ile Pakistan arasında da bir anlaşma yapılmıştır. Bu bağlamda, Pakistanlı bursiyer öğrencilere, Türkiye’de İstanbul Teknik Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ), Sabancı Üniversitesi ve İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesinde lisansüstü öğrenim görme

85 fırsatı sunulmuştur (HEC, 2012: 7). Pakistan, 2002 yılından itibaren yükseköğretimde yoğun şekilde gerçekleştirdiği reform niteliğindeki politikalarla birlikte, yükseköğretim kurumları daha etkin ve verimli kamu hizmeti sunar hale gelmiştir. Önceki yıllarda bölgesel sıralamalarda dahi yer almayan Pakistan üniversitelerinin altısı günümüzde en iyi 300 Asya üniversitesi sıralamasındadır. Bu başarıda, her ne kadar üniversitelerin fiziki imkânlarının ve sanayi işbirliğinin geliştirilmesinin büyük bir payı olsa da, yurtdışı lisansüstü burs politikasında stratejik adımların atılması da önemlidir (HEC, 2013: 1).

Politika karar alma sürecinde verilen rasyonel kararlar ve bu çerçevede alternatiflerin net olarak ortaya konulması (Gosling, 2004), politika hedeflerine ulaşmada işlevsel tercihler yapılmasına olanak sağlamaktadır (Howlett ve Ramesh, 1995: 140). Nitekim Pakistan burs politikasında da, ülkelerle yapılan karşılıklı protokoller sayesinde, bursiyer öğrencilerin Pakistan devletine olan maliyeti azaltılmıştır. Senelik olarak yayımlanan raporlarda da, akademik başarı elde etmiş bursiyerlere yer verilerek, gelecekte burslu olarak yurtdışında lisansüstü öğrenim görecek öğrenciler teşvik edilmektedir. Böylece, yurtdışı burs politikasının her aşaması şeffaf şekilde ortaya konularak, politika çıktılarının tüm paydaşlar tarafından sağlıklı biçimde çözümlenebilmesine olanak verilmektedir.