Fransa’da Yükseköğretim Sistemi

Fransa, yükseköğretim kalitesi ve geçmişi bakımından dünyanın önemli ülkelerinden biridir. Öyle ki, Paris ortaçağ üniversitelerine ev sahipliği yapmış ilk şehirlerdendir. Fransız yükseköğretim sisteminin çeşitli ve karmaşık bir yapıya sahip olduğu (Kaiser, 2007: 10-11) belirtilmektedir. Fransa’da yükseköğretim hizmet sunumu altı farklı tip kurum tarafından gerçekleştirilmektedir. İlk olarak, lise düzeyindeki okullarda özel sınıflar vasıtasıyla bazı yükseköğretim programları açılmaktadır. Devlet üniversiteleri ise bilimsel, kültürel ve profesyonel eğitim verildiği çok disiplinli kurumlardır. Devlet üniversiteleri; 1966 yılında kurulmuş olan teknoloji enstitüleri, 1989’da kurulan öğretmen yetiştirme okulları ve son olarak 1991’de kurulan profesyonel üniversite kurumları olarak üç kategoride ele alınmaktadır. Mühendislik programları ağırlıklı üniversiteler, büyük ölçüde kamu tarafından finanse edilen özel kurumlar, diğer çok çeşitli yükseköğretim kurumları ve özel yükseköğretim kurumları30

Fransız yükseköğretiminde hizmet sunumunu sağlayan başlıca kurumlar olarak ifade edilmektedir (Chevaillier, 2001: 50-51; Kaiser, 2007: 12-14).

Fransız yükseköğretiminde görev yapan iki farklı türde akademik personel bulunmaktadır. Eğitim hizmeti, yükseköğretim ve ortaöğretim statülü olmak üzere ikiye ayrılan akademik personel tarafından sunulmaktadır. Profesörler ve öğretim görevlileri, yükseköğretim statülü akademik personel sınıfına girmektedir. Akademik kariyerin ilk basamağı olarak görülen asistanlık kadrolarına ise 1984 yılından itibaren istihdam

30 _{Fransa’da özel yükseköğretim kurumları, devlet tarafından tanındığı takdirde mali yardım} alabilmektedir. Diplomanın uzunluğu ve amacı, yükseköğretim kurumuna giriş koşulları, müfredat, öğretim teknikleri, akademisyen kalitesi, fiziki imkânlar, yasal durum ve finansal durum gibi faktörler özel yükseköğretim kurumlarının devlet tarafından tanınmasında etkilidir (Kaiser, 2007).

69 yapılmamaktadır. Fransız yükseköğretim kurumlarında, kadrolu personelin yanı sıra sözleşme usulüyle görev yapan akademisyenler de bulunmaktadır. Bu koşul altında çalışan akademisyenler; tam ve yarı zamanlı çalışanlardan, misafir öğretim üyelerinden, geçici asistanlardan, okutmanlardan, yabancı dil asistanlarından ve ücretli saatli görev yapan personelden oluşmaktadır (Chevaillier, 2001: 52-56; Kaiser, 2007: 29-30).

Merkezi bir sistemin ve otoritenin hâkim olduğu Fransa yükseköğretiminde; personel istihdamı, eğitim programlarının içeriği ve üniversite bütçesinin belirlenmesi gibi önem arz eden konulara ilişkin karar verme sürecinde çeşitli aktörlerin yer aldığını söylemek kolay değildir. Fakat 1982 yılındaki yerelleşme reformlarıyla birlikte, merkezi otorite ya da ilgili bakanlığın dışındaki diğer kurumlar da söz konusu süreçte yer almaktadır (Kaiser, 2007: 56). Fransız yükseköğretiminde ilgili bakanlıklar, üniversite yönetimlerinin belirlenmesinden doktora tezlerinin onayına kadar birçok yetkiyle donatılmıştır. Örneğin, üniversite yönetiminin en üstü olan, ilköğretimden yükseköğretime tüm eğitim faaliyetlerini koordine eden, bölgedeki tüm yükseköğretim kurumlarından sorumlu olan akademi rektörünün atanmasından, doktora tezlerinin onaylanmasına kadar birçok yetki bakanlıklara verilmiştir. Öyle ki, ilgili bakanlık, doktora tezini yazmış bir öğrencinin tezini onaylamayarak, öğrencinin doktor unvanını almasına engel olabilmektedir (Doğramacı, 2007: 5, 36, 37).

Üniversitenin tüm yönetiminden sorumlu olan ve sistemin düzenli şekilde yürütülmesini sağlayan Başkan, konsey üyeleri tarafından seçilmekte ve Eğitim Bakanlığı tarafından atanmaktadır. Başkan beş yıllık bir görev süresi için seçilmekte olup başkan olacak adaylarda profesörlük şartı aranmamaktadır (Gürüz, 2003: 255). Fransız yükseköğretim kurumlarının işleyişinde temel olarak üç adet konsey bulunmaktadır. Söz konusu konseyler vasıtasıyla, yükseköğretim kurumlarına dair tüm politikalar oluşturulmaktadır. Üniversite başkanı tarafından yapılmış anlaşmaların ve hesapların onaylandığı, bütçenin oylandığı ve kuruma dair politikaların belirlendiği yönetim konseyinin (Kaiser, 2007: 57); %40-45’i öğretim üyeleri ve araştırmacılardan, %20-30’u üniversite dışı temsilcilerden, %20-25’i öğrencilerden, %10-15’i idari ve teknik personelden oluşmaktadır Fransız yükseköğretiminde önemli bir yere sahip olan bir diğer konsey ise bilimsel konseydir. %60-80’i öğretim üyeleri ve araştırıcılardan, %10-30’u üniversite dışı temsilcilerden ve %2,5-7,5’u lisansüstü öğrencilerden meydana gelen bilimsel konsey (Gürüz, 2003: 253), yönetim konseyine araştırma politikaları hakkında kılavuzluk etmektedir. Öğrenim, araştırma ve üniversite yaşamı

70 konseyi ise üniversitedeki sosyal hayat, öğrencilerin yaşam ve çalışma koşulları ve kütüphaneler gibi konularda yeni fikirlerin ortaya konulmasında rol oynamaktadır (Kaiser, 2007: 57). Öğrenim, araştırma ve üniversite yaşamı konseyini; öğretim elemanları ve öğrenciler, üniversite dışı temsilciler, idari ve teknik personel oluşturmakta olup oranları sırasıyla %75-80, %10-15 ve %10-15 şeklindedir (Gürüz, 2003: 253).

Fransa’da ortaöğretimde öğrenim gören öğrenciler, son sınıfa geldikleri sene üniversiteye giriş sınavı olarak bilinen olgunluk sınavına girmektedirler. Söz konusu sınavda başarılı olan öğrenciler, olgunluk sertifikasına sahip olarak yükseköğretim kurumlarına kayıt hakkı kazanmaktadır. Fakat bazı öne çıkmış ve kaliteli üniversitelerde, öğrenci kabul sürecinde olgunluk sertifikasının yanı sıra, kendi yaptıkları sınavlar da değerlendirmeye alınmaktadır. Öğrencilerin Fransa’da aldıkları olgunluk sertifikaları, diğer Avrupa ülkeler ve ABD’deki üniversiteler için de geçerli olmaktadır (Küçükcan ve Gür, 2009: 104). Bu bağlamda, Fransız öğrenciler yükseköğretime geçişte önemli bir avantaj elde ederek, kendi ülkeleri dışında da eğitim alma şansını yakalamaktadır. Fransa’da çeşitli nedenlerle örgün yükseköğretime devam edemeyen bireyler, uzaktan eğitim programlarına kayıt olabilmektedir.

Uzaktan Öğrenim Merkezi (CNED); yazılı medya, dinleme kasetleri ve videolar gibi materyallerle uzaktan öğrenim programlarını yürütmektedir. Ayrıca Fransız üniversiteleri de, yazılı belgeler, kasetler, televizyon ve radyo vasıtasıyla uzaktan eğitim hizmeti sunmaktadır (Kaiser, 2007: 14). Böylece Fransa’daki bireyler, istedikleri kurumdan uzaktan eğitim hizmeti alarak, kişisel ve mesleki gelişimleri tamamlama fırsatına sahip olmaktadır.

Fransız yükseköğretim sisteminde, burslu öğrenciler haricindeki tüm öğrenciler eğitim ücreti ödemek durumundadır. Ücretler, yükseköğretim kurumuna ve programına göre farklılık göstermekte olup devlet üniversitelerindeki harç ücretleri ilgili bakanlık tarafından belirlenmektedir. Özel üniversitelerin ise yükseköğretim harç ücretlerini kendilerinin belirlediği (Kaiser, 2007: 49) belirtilmektedir. Bu nedenle, ülke genelinde devlet üniversitelerinde dahi sabit bir eğitim ücretinden bahsetmek kolay olmamakta ve öğrenciler kayıt yaptırdıkları üniversite ve programa göre harç ücretlerini ödemektedir.

71