Trabzon Devleti’nin Osmanlı Yükselişine Karşı İttifak Girişimleri: Juhannes’in Osmanlı ilerleyişine karşı ittifak girişimleri çerçevesinde

elçilerini Uzun Hasan’a göndermesi ile başlayan yeni sürecin devamı, şu zamana kadar Akkoyunlu – Komnenos ilişkilerinde olmazsa olmaz bir hal alan siyasi evlilikler ile devam edecektir. Komnenos hanedanının bu eski taktiği, bu ittifak ilişkilerini güçlendirme ve yeni ittifaklar kurma sürecinde Uzun Hasan ile Trabzon İmparatoru Kalo Juhannes’in kızı Katherina’nın evlenmesi ile taçlanacaktır598.

Osmanlı’nın Doğu Karadeniz’de iyice kendisine yer edinmesi ve Trabzon üzerindeki baskısını artırması, Komnenos hanedanını yeni önlemler almaya itmiştir. Her zaman kullandıkları taktik ile beraber Trabzon Hükümdarı Kalo Juhannes kızı Katherina ile Uzun Hasan’ın evlendirmesine karar verir. Bu evliliğin siyasi bir amaçla yapıldığını düşünmek boşuna olmayacaktır. Çünkü Trabzon Devleti’nin mevcut gücü ile beraber Bizans’ı tarihe gömmüş Osmanlı Devleti’nin ilerleyişine karşı koyabilmesi pek mümkün görünmemektedir. Bu durumdaki bir devletin mantıklı bir çözüm yolu olarak ittifak arayışlarına girişmesi son derece doğaldır. Pek tabi olarak Anadolu’daki Osmanlı önderliğindeki Türk hakimiyetine alternatif oluşturabilecek dinamik bir güç olarak Akkoyunlu Devleti, IV. Juhannes Komnenos için eşi bulunmaz bir müttefik vazifesi görebilirdi. Anadolu’nun kuzeydoğusunda Bizans kökenli küçük çapta bir devlet için, büyük çapta Bizans oyunları sahneye koymak şaşılacak bir şey olmasa gerek.

Bu noktada Trabzon Devleti ile Akkoyunlu Devleti arasında ki ittifak ilişkisi dikkat çekicidir. Komnenoslar Akkoyunlular ile ittifakın yenilenmesi maksadıyla hanedanlarından bir prensesin Akkoyunlu hanedanından bir kişi ile evlenmesine izin vermekle, ittifak ilişkilerini son derece güçlü hale getirmiş olmaktadırlar.

Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’un fethinden öncede tahmin edilen bu şehri ele geçirme planları da Akkoyunlu Devleti ile Trabzon Devleti’ni birbirlerine yaklaştırmış olmalıdır. İstanbul’da Osmanlı hakimiyeti tesis edildikten sonra ise

598

bu şehirde yaşayan pek çok Bizanslı Trabzon’a göç etti ve Komnenoslar Bizans yıkıldıktan sonra Yunanlıların koruyuculuğunu görevini üstlenmeye gayret ediyorlardı599. Bu amaçla olsa gerek İstanbul’dan göç eden çok sayıdaki Bizanslıyı Trabzon’da kabul etmişlerdir. Aynı zamanda burada Bizans kökenli iki hanedanın durumunu da göz önünde bulundurmak icap eder. Palaegos hanedanının İstanbul’un Osmanlılarca ele geçirilmesi ile son bulması ile Komnenoslar Bizans Devleti’nin son varisleri olarak, Osmanlı Devleti için Trabzon’da kendiliğinden bir hedef haline geliyorlardı. Bizanslı göçmenleri Trabzon’a kabul etmenin altında yatana etmen bu olmalıdır600. Bu zamanlarda Trabzon Devleti’nin başında IV. Juhannes (Kalo) Komnenos bulunmaktadır. IV. Juhannes iyice belirginleşen Osmanlı tehlikesine karşı ittifak arayışlarında Fransisken Rahip Ludovico da Bologna ile daha sonraki Kral David döneminde de devam edecek olan temaslarda bulunmaya başlayacaktır601. Bu rahip ilk olarak Papa V. Nikolaus ve daha sonra III. Calaxus zamanlarında İran ve Gürcistan’ı da içine alan bir doğu seferine gönderilmiştir602. Ludovico, daha sonraki dönemin Papa’sı II. Pius tarafından Osmanlılara karşı bir Haçlı ittifakı meydana getirebilmek için 1458 yılında yeniden doğuya, özellikle Gürcistan’da faaliyette bulunmak üzere gönderilmiştir603_{. Komnenos Hanedanı Bizans}

tebaasının yeni hamisi, Bizans Devleti’nin varisleri ve Trabzon Devleti’nin de Anadolu’daki Bizans kökenli son devlet olması iddiası ile İstanbul’dan gelen göçleri kabul etmektedir. IV. Juhannes döneminde Trabzon Devleti’nin yıkılıncaya kadar geçen döneminin politikaları netleşmektedir. Bu süreçte Papalık Kurumunun aklında ise Anadolu topraklarında bir haçlı ittifakı oluşturabilmek vardır.

Müttefik kazanma çabalarında IV. Kalo Juhannes, daha Katherina ile Uzun Hasan’ın evlenmeleri mevzu bahis değilken dahi Diyarbakır’daki

599 _{Baykal, B. S., “Fatih Sultan Mehmet – Uzun Hasan Rekabetinde Trabzon Meselesi”, Tarih}

Araştırmaları Dergisi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Cilt:2, Sayı:2-3, Ankara, 1964, s. 71-72;

Şahin, İ., a.g.m., s. 155.

600

Yücel, Y., A.B.H.A., s. 210.

601 _{Tekindağ, Ş., a.g.m., s. 460, Aşan, M. B., a.g.m., s. 129; Baykal, B. S., “FSMUHRTM”, s. 71-}

72.

602

Yücel, Y., A.B.H.A., s. 215.

603

Akkoyunlu sarayı ile irtibat halinde olduğunu kaydetmiştik604_{. Tabi burada}

mevzunun sadece Trabzon Devleti tarafına eğilemeyiz. Keza Akkoyunlu Devleti’nin de bu mevcut ittifak ilişkisinin kurulması ve geliştirilmesi için nedenleri vardır.

Akkoyunlu Devleti’nin Trabzon üzerine yönelmesinde Anadolu Selçuklu Devleti’nin varlığının sona ermesinin büyük etkisi olmuştur. Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılışına müteakip hareket serbestisi kazanan Türkmen Beyleri ile beraber Akkoyunlular Anadolu’nun çeşitli yerlerinde yurt edinme faaliyetlerinde bulundular. Trabzon üzerine seferler düzenlemelerinde bu gayenin büyük etkisi olmuştur605. Bunun haricinde Akkoyunlu Devleti’nin Trabzon’a ilgi duymasında hiç şüphe yok ki ticaretin etkisi vardır. Her dönemde çeşitli güç odakları ticaretin işleyişi açısından vazife üstlenmişlerdir. Akkoyunlular’dan evvel doğu yollarından gelen ticaretin işlerliğinde Timur Devleti’nin etkin konumda olduğunu öğreniyoruz. Bunun için Timur çeşitli ülkelerde doğu ile batı arasında ticari bağlar kurabilecek görevlileri Türkistan’a, Çin’e, Hindistan’a, Mısır’a ve Frenk ülkelerine göndermiştir. Timur, ticaretin gelişebilmesi için önlemler almıştır. Lakin Timur Devleti’nin zayıflamaya başlaması ile beraber doğudan batıya,

kuzey İran ve Orta Asya boyunca ticaretin tam akışı, yerel ticaretin güney batı Asya ve Hindistan ile devam etmesine rağmen, azalmaya başladı606.

Timur’dan sonra bu ticari miras Akkoyunlular tarafından devralınmıştır. Uzun Hasan ticaretin gelişmesi için önlemler almıştır. Ticaretin işlerliğini ve gelişmesini devam ettirebilmek maksadıyla olduğunu neticesini çıkarabileceğimiz bir şekilde 20 dirhem olan ticaret vergisini 1 dirheme indirmiştir607. Bu hamle ile Trabzon üzerinden işleyen ticarette de bir canlanma meydana geldiği muhakkaktır.

Her iki taraf için de hangi gerekçeler ile olursa olsun Uzun Hasan ile Katherina arasında bir evlilik meydana geleceği kararına varılmıştır. Bu evliliğin çeyizi Kapadokya bölgesi Trabzon Devleti tarafından Uzun Hasan’a

604 _{Tekindağ, Ş., a.g.m., s. 461; Yücel, Y., A.B.H.A., s. 212.} 605

Yücel, Y., A.B.H.A., s. 206.

606

Paydaş, K., a.g.m., s. 214.

607

bırakılmıştır608_{. Trabzon Devleti halen daha Kapadokya bölgesini kendi sınırları}

dahilinde görmektedir. Belki de Osmanlı Devletinin ilerlediği bu bölge üzerinde daha erken zamanlarda bir Osmanlı – Akkoyunlu mücadelesinin fitilini ateşlemek maksadı Trabzon Hanedanı tarafından düşünülmüş olabilir.

Kalo Juhannes sadece Akkoyunlular ile ittifak kurma girişiminde bulunmayacaktır. 1458 yılında Gürcüler ile de Osmanlı Devletine karşı birlik oluşturulması hususunda anlaşmaya varılmıştır609. Diğer bir girişim olarak, Osmanlı’nın yayılmasından rahatsız olan Anadolu Beylikleri ile de ittifak için zemin aranmaya başlanmıştır610_.

Ancak Katherina ile Uzun Hasan’ın evliliği gerçekleşmeden IV. Kalo Juhannes 1458 yılında ölecektir611. Daha dört yaşında olan oğlu Aleksius yerine kardeşi David Komnenos tahta oturacaktır612 ve yeğeni Katherina’yı Akkoyunlu sarayına bu kral gönderilecektir613.

David’in imparatorluğu ile beraber Trabzon Devleti uluslar arası platformda da kendisini dahada hissettirmeye başlayacaktır. Çünkü İstanbul’u fethederek Hıristiyan dünyasının sinirlerini geren Osmanlı, doğu yönünde de ilerleyerek Anadolu’daki son Bizans kalıntısı olarak gördüğü Trabzon’u tehdit etmektedir.

5. Avrupa ile Haçlı Birliği Oluşturulması İçin Kurulan Temaslar: