Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti (OHAC) Bingazi Sağlık Heyeti’nin

30 Kasım tarihinde İstanbul’dan yola çıkan Bingazi Sağlık Heyeti, Kahire ve İskenderiye’de gerçekleştirdiği tedarikat sonrasında hazırlıklarını tamamlayarak Bingazi’ye gitmek üzere yola çıkmış ve 14 Ocak tarihinde sınıra ulaşmıştır. Defne’de 10 yataklı bir hastane şubesi kurulması yönünde alınan emir doğrultusunda burada bir hastane kurularak idaresine Dr. İhsan Bey getirilmiştir.⁸⁶² Defne’den hareket ederek yolculuğuna devam eden Heyet Tobruk’a ulaşmıştır.⁸⁶³

Tobruk Komutanı Ethem Paşa ile yapılan görüşme sonrasında yapılacak işler kararlaştırılmış ve ordugâha yarım saat mesafede bulunan bir kuyu başında konuşlanılmasına karar verilmiştir.⁸⁶⁴ Komutanlıktan alınan emir doğrultusunda hastanenin kurulduğu yer, Tobruk’taki El-Hadura’dir(?).⁸⁶⁵ Bu yolculuk sırasında bir takım sıkıntılar yaşandığı anlaşılmaktadır. Heyetteki doktorlardan Aziz Bey, Tobruk’a varıldığında sinir krizi geçirmiş ve kendilerini Tobruk’a getiren kafile ile birlikte geri⁸⁶⁶ dönmüştür.⁸⁶⁷ Hastanenin kuruluşundan sonraki gün OHAC Heyeti ordugâha davet edilmiş ve kendileri için yemek düzenlenmiştir. Yemekten sonra Heyetle birlikte El- Hadura’ye gelen Ethem Paşa, hastaneyi ziyaret etmiştir.⁸⁶⁸ Burada yaralı bulunmadığı için ayaktan müracaat eden hastaların tedavisi ile meşgul olunmuştur.⁸⁶⁹

28 Ocak 1911’de Ethem Paşa,⁸⁷⁰ Enver Bey’e bir telgraf çekerek OHAC heyeti hakkında bilgi vermiştir. Heyette Dr. Arif Bey, Dr. Aziz Bey, Dr. Nihad Bey,

861 ATASE Arşivi, OİH Kol., Kls. 59, Ds. 285, Fhr. 2-74.

862 Türk Kızılayı Arşivi, Kutu No. 148, Ds .48

863 Türk Kızılayı Arşivi, Kutu No. 148, Ds .48.; İzgöer. Tuğ, a.g.e., s.84.; Koloğlu, Trablusgarp Savaşı ve Türk Subayları, s.96.

864 Koloğlu, Trablusgarp Savaşı ve Türk Subayları, s.96.

865 Türk Kızılayı Arşivi, Kutu No. 148, Ds .48.; İzgöer. Tuğ, a.g.e., s.84.

866 Türk Kızılayı Arşivinden alınan belgede: Dr. Aziz Bey’in Defne ‘de kalmış olan Dr. İhsan Bey tarafından konsültasyon için Defne’ye çağrıldığı yazılmıştır.(B.k.z., Türk Kızılayı Arşivi, Kutu No.

148, Belge No.33.4.)

867 Güran, Aynı Yer.

868 Koloğlu, Trablusgarp Savaşı ve Türk Subayları, s.96.

869 Türk Kızılayı Arşivi, Kutu No. 148, Ds .33-4 .

870 Ethem Paşa, savaşın ilerleyen günlerinde hastalanmış, hastalığı Paşanın Trablusgarp’tan ayrılmasını gerektirecek hale gelmiştir. Buna rağmen inatla görevinin başında kalmak isteyen Paşa,

164

Dr Fikret Bey,⁸⁷¹ Dr. İhsan Bey⁸⁷², Eczacı Nasib Bey ile Cerrah Ali Beyler bulunmaktadır. OHAC Sağlık Heyeti, Tobruk Komutanlığına bir saat mesafede bulunan ve Tobruk Komutanlığının eski mevkisi olan El-Hadura noktasına yerleştirilmiştir. Ayrıca kendilerine Enver Bey’in talimatları da tebliğ edilmiştir.⁸⁷³

31 Ocak 1912’de Mısır Olağanüstü Komiserliğine bir telgraf çeken Enver Bey, OHAC Sağlık Heyetinin bölgeye ulaşmasından duyduğu memnuniyeti dile getirmiştir. Mısır Olağanüstü Komiserliği, bu telgrafa istinaden 16 Şubat 1912’de OHAC Genel Merkezine bir telgraf çekmiş ve bilgi vermiştir.⁸⁷⁴

Bingazi Sağlık Heyeti tarafından El-Hadura mevkiinde kurulan hastane bölgesinde Romalılardan kalma bir sarnıç bulunmaktaydı. Bu sarnıçtan elde edilen su filtre edilerek kahve ve çay yapımı ile ekmek yoğurmada kullanılmıştır. İlk iki ay boyunca hastaneye çok fazla müracaat olmamış, özellikle kadınlar uzun süre hastaneye gelmemişlerdir. Doğuramayan bir kadına yapılan müdahale sonrasında kadının kolayca doğum yapması hastaneye ve doktorlara duyulan güven artmış ve kadınlar da hastaneye gelmeye başlamışlardır. Çadırlarda faaliyet gösteren bu hastanede karın boşluğunun açıldığı ameliyatlar da dâhil olmak üzere pek çok cerrahi işlem gerçekleştirilmiştir. Halk verilen ilaçları kullanmak istemeyerek tatlı olan şurupları çocuklarına içirmişlerdir. Frengi tedavisinde kullanılan kininin faydasını gören hastalar 2-3 tablet almadan doktorların yanından ayrılmamışlardır. En sık görülen rahatsızlıklar trahom, blefarit, konjonktivit gibi göz hastalıkları ile sıtma ve frengi olmuştur.⁸⁷⁵

Dr. Nihat Sezai Bey’in refakatinde İstanbul’a dönmeye mecbur olmuştur. (B.k.z., Orhan Koloğlu, Trablusgarp Savaşı ve Türk Subayları 1911-12, Basın Yayın Gen. Müd. Yay., Ankara, 1979, s.102)

871 Dr. Takiyüddin Fikret Tahir (Onuralp) Tıp Fakültesinde asistan iken Dr. Nihat Sezai Bey ile birlikte OHAC Bingazi Sağlık Heyetine katılmıştı. TBMM’nin 1. Döneminde milletvekilliği yapmıştır. (B.k.z., Metin Özata, Atatürk ve Hekimler, 1. Bas., Demkar Yay., İstanbul, 2015, s. 74.)

872 Kızılay Arşivinden alınan belgelerde Dr İhsan Bey’in Defne’de kurulan hastane şubesinde görevlendirildiği belirtilmektedir. Tobruk’a giden doktorlar arasında anılması ATASE Arşivinden alınan belgelerle çelişkili bir durum yaratmaktadır. Bununla beraber Dr İhsan Bey’in Heyet’in diğer üyeleri ile Tobruk’a gitmesi ve sonrasında tekrardan Defne’ye dönmüş olması muhtemeldir.

873 ATASE Arşivi, OİH Kol., Kls. 58, Ds. 274, Fhr. 3-37.

874 Türk Kızılayı Arşivi, Kutu No.107, Belge No.1

875 Güran, a.g.m., s.39-41.

165

1 Mart 1912’de Enver Bey’in talimatıyla sünnet şölenleri başlatılmıştır.

Sünnet olacak çocuk sayısına göre her gün bir veya iki kabilenin çocukları sünnet edilmiştir. Altı gün süren bu şölenler kapsamında 199 çocuk sünnet edilmiştir.⁸⁷⁶

Defne’de bulunan Dr. Aziz Bey, sağlık problemleri sebebiyle istifa etmek zorunda kalmıştır. Dr. İhsan Bey, Beyincik Kanaması (Nezf-i Dimagiye) olan bir hastayla top mermisindeki barutu çıkarırken yaralanan iki hastanın tedavileri için Dr.

Aziz Bey’i Defne’ye çağırmıştır.⁸⁷⁷ Defne’de rahatsızlanan Dr. Aziz Bey, 1.5 ay zarfında Defne’de iki yaralıdan başka hasta görmediğini beyan etmiş ve muzdarip olduğu hastalıkları sebebiyle görevinden istifa ettiğini beyan etmiştir.⁸⁷⁸ Dr Aziz Bey, OHAC Bingazi Sağlık Heyeti Reisliğine hitaben yazdığı dilekçesinde: Baş ağrısı ve burun kanamasından muzdarip olduğunu, psikolojik gerginlik yaşadığını, mevcut halinin görev yapmasına engel olduğunu belirtmiştir.⁸⁷⁹

Dr. Aziz Bey hakkında sağlık raporu düzenlenmiştir. Raporunda; epilepsi hastası olduğu, ara sıra yaşadığı burun kanamasından muzdarip bulunduğu, yapılan muayenesi neticesinde psikolojik gerginlik yaşadığı ve beyincik tarafında kan toplanması görüldüğü belirtilmiştir. Dr. İhsan Bey ile 124. Alay 2. Tabur Doktoru Yüzbaşı Mehmet Zeytori(?) tarafından imzalanan raporda: Dr. Aziz Bey’in mevcut haliyle çok sıcak olan iklim şartlarında ve mahrumiyet altında çalışmasının tıbbi açıdan uygun olmadığı belirtilmiştir.⁸⁸⁰ Yurda dönüşü sırasında kullanmak üzere harcırah talebinde bulunan Dr. Aziz Bey, müstafi sayılmış ve kendisine harcırah verilmemiştir.⁸⁸¹

OHAC Sağlık Heyetinin muhasebecisi de olan Dr. Aziz Bey’in istifası üzerine Dr. Arif Bey, OHAC Genel Merkezine bir yazı yazarak bilgi vermiştir. Bu yazıyla mevcut malzeme durumuna ilişkin düzenlenen belge arz edilmiştir. Aziz Bey’in giderken bütün evrakı beraberinde götürdüğünü belirten Dr Arif Bey, son duruma ilişkin değerlendirmelerde bulunmuştur. Heyetin 800 İngiliz lirasından fazla parasının olduğu, 2-3 ay idare edecek miktarda malzemenin bulunduğu, 20 civarında yatan hasta ile polikliniğe başvuran hastaların tedavisiyle uğraşıldığı beyan

876 Tanin, 6 Nisan 1912, s.2.

877 Daha önce Dr. Aziz Bey’in Tobruk’a ilk geldiği an sinir krizi geçirerek kendisini getiren kafile ile birlikte Defne’ye döndüğü yazılmıştı. Belgeler arasında tutarsızlık olduğu görülmektedir.

878 Türk Kızılayı Arşivi, Kutu No. 148, Belge No.33.4.

879 Türk Kızılayı Arşivi, Kutu No. 148, Belge No.33.7.

880 Türk Kızılayı Arşivi, Kutu No. 148, Belge No.33.5.

881 Türk Kızılayı Arşivi, Kutu No. 148, Belge No.33.7.

166

edilmiştir. Mart ayı sonu itibariyle görev süresini dolduran Heyet’ten geri dönmek isteyenlerin bulunduğunu da belirten Dr. Arif Bey, luzum görülmesi halinde kalabileceğini bildirmiştir.⁸⁸²

28 Mart 1912 tarihine kadar 75 yaralı⁸⁸³ ve 200’den fazla hastayı tedavi eden Bingazi Sağlık Heyeti, 250 çocuğun da sünnetini gerçekleştirmiştir.⁸⁸⁴ Dr. Arif Bey, heyetin 4 ay süre ile görevlendirildiğini ve belirlenen süre sonunda geri döneceğini bildirmiştir.⁸⁸⁵ Ethem Paşa’da bu gelişmeyi 21 Mart 1912’de Enver Bey’e iletmiştir.⁸⁸⁶

BKGK, hastanenin orduya devri sonrasında Bingazi Sağlık Heyetinin dönebileceğini, istekli olanların ise gönüllü olarak kalabileceklerini bildirmiştir. Dr.

Fikret Tahir Bey haricindeki personel, 28 Mart 1912’de hastane ve malzemeyi orduya⁸⁸⁷ teslim ederek geri dönmüştür.⁸⁸⁸ 21 Mart 1912’de Tobruk Komutanlığı, Bingazi Sağlık Heyetince düzenlenen istatistikler ile hesap özetlerini talep etmiştir.

Dr. Arif Bey, istenen istatistiklerin ve hesap özetinin postayla İstanbul’a gönderildiği bildirmiştir. Mevcut malzemeyi gelecek olan heyete devretmek için kalacağını beyan eden Arif Bey, maiyetindeki personeli 10 güne kadar yolcu edeceğini ve mevcut talimata göre hareket edileceğini bildirmiştir. Bu gelişme sonrasında Bingazi Sağlık Heyetinden kalan malzemenin, İTC TMMŞ Manastır Sağlık Heyetine devredilmesi için BKGK nezdinde girişimde bulunulmuştur.⁸⁸⁹

2.2.3. Bingazi Bölgesindeki Birliklerin Kolordu Suretinde Tanzimi