1. BÖLÜM
1.3. Mısır Hilal-i Ahmer Cemiyeti Sağlık Heyetleri
81
hazırladıkları hediyeleri405 takdim ederek bu hediyelerin Cagliyari Hatırası olarak kabulünü istemişlerdir.406
OHAC Heyeti’nin bulunduğu gemi, iki saat limanda kaldıktan sonra Sfaks şehrine doğru hareket etmiştir.407 5 Şubat 1912’de Sfaks şehrine ulaşılmıştır.408 Tunus’ta olduğu gibi Sfaks’ta da halkın galeyan halinde olması sebebiyle Heyet’in şehirde uzun süre kalması sakıncalı görülmüş ve yetkili Kontrolör Sivil(?) tarafından uyarıda bulunulmuştur. Bunun üzerine Dr. Rıfkı Bey’in başkanlığında 20 personel409 hastane eşyasıyla yola çıkmıştır. Trablusgarp’a ulaşan Heyet üyeleri, Dr. Kerim Sebati Bey’in emrine girerek uygun görülen yerlerde göreve başlamışlardır410 Heyet Ben-i Karden’den Rigdalin, Uceylat, Zaviye yoluyla Aziziye’ye ulaşmıştır.411 Dr.
Mehmet Emin Bey, Muhasebe Memuru olarak heyete katıldığı anlaşılan Ali Haydar Bey ve diğer dört görevliyle Sfaks’ta kalmıştır. Burada Marsilya’dan banka kanalıyla gelecek olan paranın gelmesi beklenmiştir. 16 Şubat’ta paranın tamamını alan Heyet üyeleri Ben-i Karden’e gitmek üzere otomobil ile Sfaks’dan ayrılmışlardır.412 Trablusgarp sınırına geldiklerinde bir subayın komutası altında bulunan 20 kadar süvari tarafından karşılanan Heyet, sorunsuz şekilde Aziziye’ye ulaşmıştır. Bu sırada Aziziye’de çadır sıkıntısı çekildiğinden getirilen çadırlar yaşanan sıkıntıların aşılmasında faydalı olmuştur.413
82
1500 yaralının 4 aylık tedavi masrafını üstlenmiştir. Bu doğrultuda Osmanlı kuvvetlerinin sağlık ihtiyaçlarının karşılanması için MHAC’ye mensup 4 doktor ile 10 hastabakıcıdan oluşan bir sağlık heyeti414 oluşturulmuş ve gerekli tıbbi malzemeler 64 deveye yüklenerek 3 Kasım 1911’de yola çıkarılmıştır.415 Bu sağlık heyeti 6 Aralık 1911’de Derne’deki Ayn’e-l Mansur Karargahına ulaşarak göreve başlamıştır.416 Bu girişim sonrasında Yardım Komisyonları vasıtasıyla çalışmalar devam ettirilmiştir. Faaliyetleri yakından takip eden Mısır Fevkalade Komiseri Rauf Bey, çalışmalarla ilgili Sadaret Dairesine bilgi vermiştir. Yapılan bu çalışmalardan dolayı, Osmanlı Devleti adına duyulan memnuniyeti bildirerek teşekkür etmenin Mısır kamuoyunda olumlu yankı bulacağını belirten Rauf Bey, kendisine bu hususta müsaade edilmesini istemiştir.417
Mısır’da sürdürülen yardım kampanyaları iki farklı koldan sürdürülmüştür.
Bunlardan birincisi İane-yi Harbiye’dir. Bu yardım faaliyeti, Donanma İane Cemiyetine bağlı olarak köylere kadar şubeler kuran bir teşkilatlanma ile gerçekleştirilmiş ve önemli miktarda yardım toplanmıştır. İkinci yardım cemiyeti ise Hilal-i Ahmer İane Cemiyeti olup El Müeyyid gazetesinin sahibi olan Şeyh Ali Yusuf Bey’in idaresinde faaliyet göstermiştir. Yakın zamanda oluşturulan bu yardım kurumu, kısa zamanda 4000 İngiliz Sterlini yardım toplamıştır. Yardımlar oluşturulan komisyonlar vasıtasıyla alınmış ve komisyonlar bir üst komisyona bağlı olarak çalışmışlardır. 5000 İngiliz Sterlini yardımda bulunan Ömer Tosun Paşa, bu üst komisyonun başkanlığını üstlenmiştir.418
Yardım kampanyaları, para desteği sağlanmasında çok önemli rol oynamıştır.
Mısır Fevkalade Komiser Vekili Hasan Fehmi Bey 25 Kasım 1911’de çektiği telgrafında, HA yardımı olarak toplanan para miktarının 6.000 liradan fazla olduğunu bildirmiştir. Savaş yardımı olarak toplanan paranın miktarı ise 60.000 liradan fazladır.419 Maliye Nazırı tarafından Sadrazamlığa gönderilen yazıda yapılan yardımlara ilişkin bilgiler görülmektedir. Buna göre Mısır Yardım Cemiyetinin
414 Bu sağlık heyetine ilişkin bir görsel Ek.16’da görülebilir.
415 BOA., Fon Kodu: A. MTZ., Ds. 8Ç, Gömlek No: 292.2.
416 Koloğlu, Trablusgarp Savaşı ve Türk Subayları, s. 29.
417 BOA., Fon Kodu: A. MTZ., Ds. 8Ç, Gömlek No: 292.2.
418 Tanin, 25 Kasım 1911, s.2-3.
419 BOA., Fon Kodu: A. MTZ., Ds. 8Ç, Gömlek No: 292.33.
83
kasasında toplanan 28.000 İngiliz Sterlini paradan 6.000 İngiliz Sterlinlik bölümü, Bingazi bölgesine Enver Bey’e gönderilmiştir. Trablusgarp’a para göndermenin güçlüğü sebebiyle 4.000 İngiliz Sterlinlik yardımın da Paris Büyükelçiliğince gönderilmesi düşünülmüştür. Bu amaçla 4.000 Sterlin telgraf poliçesiyle Paris Büyükelçiliğine gönderilmiştir. Konuyu değerlendiren Maliye Nazırı, Trablusgarp’a para göndermek için Hazine tarafından gerekli önlemlerin alındığını belirterek sonraki dönemlerde yapılacak yardımların Osmanlı Bankası vasıtasıyla Maliye Bakanlığına gönderilmesini istemiştir.420
Yardım toplanması ve sağlık heyeti oluşturulması amacıyla sürdürülen faaliyetler devam ettirilmiştir. 19 Kasım 1911’de Mısır Fevkalade Komiser Vekili Hasan Fehmi Bey, Sadrazamlığa bir telgraf çekerek yeni gelişmeler hakkında bilgi vermiştir. Bu telgrafla, MHAC tarafından 70 çadır ve yeterli malzemeyle birlikte 4 doktor, 6 eczacı ve 30 hastabakıcıdan oluşacak ikinci bir sağlık heyetinin421 hazırlandığı bildirilmiştir. Bu sağlık heyetinin iki kısma ayrılarak deniz yoluyla Bingazi ve Trablusgarp’a422 gönderilmesi planlanmaktadır. Bununla beraber hangi tarafta daha fazla ihtiyaç olduğunun MHAC’ye bildirilmesi gerekmektedir.423 Telgraf alındıktan bir gün sonra Sadrazamlık makamından Harbiye Nezaretine bu konuyla ilgili bir tezkire424 yazılarak görüş sorulmuştur.425
Harbiye Nazırı, hangi tarafta daha fazla ihtiyaç olduğunun kesin olarak bilinemediği belirterek tezkireyi cevaplamıştır. Bununla beraber, İstanbul’dan Trablusgarp’a bir sağlık heyetinin gönderildiği, MHAC tarafından teşkil edilen ilk sağlık heyetinin de Bingazi’ye gitmekte olduğu hatırlatılmıştır. Trablusgarp bölgesine gönderilmesi planlanan Adana HA Sağlık Heyeti’nin hareketine ilişkin henüz haber alınamadığını belirten Harbiye Nazırı, durumun bu hususlar
420 BOA., Fon Kodu: A. MTZ., Ds. 8Ç, Gömlek No:292.15.
421 Hazırlanan ikinci sağlık heyetine ilişkin görsel Ek. 17’de görülebilir.
422 Bu planlamalar sırasında Roma basınında MHAC Sağlık Heyetinin Trablusgarp’a çıkışına İtalya tarafından izin verildiği yazılmıştır. (B.k.z., Tanin, 7 Kasım 1911,s.6.) İngiltere’nin girişimleri sonrasında HA bayrağı taşıyan gemilerin Trablusgarp, Bingazi, Derne ve Tobruk sahillerine emniyetle çıkabileceğini duyuran İtalya sonradan bu karardan vazgeçmiş gemilerde yakalanacak eşyaya el koyacağını açıklamıştır. Sağlık heyetleri karayolunu kullanarak bölgeye gitmişler (B.k.z., Tercüman-ı Hakikat, 23 Aralık 1911, s.2.)
423 BOA., Fon Kodu: A. MTZ., Ds. 8Ç, Gömlek No: 292.24.
424Tezkire: Bir şehrin içinde bulunan resmi daireler arasındaki yazışma. (B.k.z., Parlatır, a.g.e., s.1719).
425 BOA., Fon Kodu: A. MTZ., Ds. 8Ç, Gömlek No: 292.23.
84
kapsamında değerlendirilmesine dikkat çekmiştir. Mevcut şartlarda Mısır’da teşkil edilmiş olan ikinci sağlık heyetinin planlandığı gibi ikiye taksim edilerek gönderilmesi uygun bulunmuştur.426 Bu karar Sadaret Dairesi Tahrirat Kalemi tarafından 22 Kasım 1911’de Mısır Fevkalade Komiserliğine bildirilmiştir. Buna göre, Mısır’dan gönderilecek sağlık heyeti ikiye taksim edilerek Bingazi’ye ve Trablusgarp’a gönderilecektir.427
Tanin gazetesi 13 Aralık 1911 tarihli sayısında MHAC tarafından sürdürülen faaliyetleri haber yapmıştır. Bingazi’ye gönderilen birinci sağlık heyeti bir ay önce göreve başlamıştır. Tüm levazımı ile birlikte Derne, Tobruk ve Bingazi’de görev yapmak üzere hazırlanan ikinci, üçüncü ve dördüncü sağlık heyetleri de Kahire İstasyonu’nda yapılan tören sonrasında yola çıkarılmışlardır. 150 kişiden oluşan bu kafilenin beraberinde 550 deve yükü malzeme bulunmaktadır.428
İncelenen arşiv belgelerinde, Trablusgarp bölgesine Mısır’dan gönderilen herhangi bir sağlık heyetine rastlanmamıştır. Bingazi bölgesinde ise MHAC personeli tarafından kurulan üç adet Hilal-i Ahmer Hastanesi faaliyete geçirilmiştir.
Konuyla ilgili kaleme alınmış eserlerde de MHAC’nin üç ayrı sağlık ekibi oluşturarak bölgeye gönderdiği belirtilmiştir. Bu çalışmaya göre ekiplerde dokuz doktor, altı eczacı ve çok miktarda hastabakıcı ile ilaç ve ameliyat malzemeleri bulunmaktaydı. Heyetler kendilerine tahsis edilen özel bir trenle İskenderiye’ye gitmişler, burada temin edilen 500 deveye malzemelerini yükleyerek yolculuğa devam etmişlerdir. Bu seyahatin tüm masrafları Mısır Hıdivi Abbas Hilmi Paşa tarafından karşılanmıştır. Bu sağlık ekipleri Tobruk, Bingazi ve Derne’ye giderek görev yapmışlardır.429 Enver Bey’in bu gelişmelerden duyduğu memnuniyeti MHAC’ye mektup yazarak dile getirmiştir.430
Düzenlenen yardım kampanyaları gönderilen heyetlerin masraflarının karşılanmasında önemli rol oynamıştır. İlk kafilenin masrafları için 50.000 Mark’lık bir yardım parası kullanılırken ikinci kafile için toplanan yardım parası bu tutarın
426 BOA., Fon Kodu: A. MTZ., Ds. 8Ç, Gömlek No: 292.26.
427 BOA., Fon Kodu: A. MTZ., Ds. 8Ç, Gömlek No: 292.25.
428 Tanin, 13 Aralık 1911, s.5.
429 Tanin, 23 Aralık 1911, s.2. ; Kurtcephe, a.g.e., s.144-145.
430 Kurtcephe, a.g.e., s.144-145.
85
üzerindedir.431 Bu sağlık heyetlerinin bölgeye ulaşması büyük bir rahatlama sağlamıştır. MHAC’nin faaliyetleri ve heyet üyelerine ilişkin veriler Bingazi Bölgesinde Sağlık Hizmetleri başlığı altında ayrıntılı olarak ele alınmıştır.
Mısır kamuoyunun savaşa gösterdiği yakın ilgi, Mısır’da yaşayan duyarlı bazı kimselerin Bingazi’ye yaptıkları ziyaretleri beraberinde getirmiştir. 20 Nisan 1912’de Tobruk Komutanı Nazım Bey’in çektiği telgraf ile iki misafirin Mısır Fevkalade Komiserliğinin tavsiyesiyle Defne’ye gitmek üzere yola çıkarılacakları BKGK’ya bildirilmiştir. Bu iki misafir Mısır’da yayın yapan Nil Gazetesinin sahibi Mösyö Kolera(?) ile eşidir. Bu misafirler 21 Nisan sabahı Defne’ye gitmek üzere yola çıkarılacakları Sellum Müfreze Komutanı İsmet Efendi tarafından haber verilmiştir.432