Onarıcı adaletin amaçları ve süreç boyunca üretilecek sonuçlar sürece yansıyan bir dizi değerler bütününün ortaya çıkmasını sağlamaktadır.54 Onarıcı programlar, birbirinden farklı şekillerde tasarlanmış uygulamalar olarak ortaya çıkmış olmasına rağmen önceki bölümlerde üzerinde durulduğu gibi ortak amaçlar ve temel ilkeler etrafında birleşmektedirler. Temel ilkelerin ve ortak amaçların esas alındığı programlar uygulamalarında farklılıklar bulunsa bile süreç içerisinde bir dizi ortak değerin yaratılmasına aracılık etmektedir. Çalışmanın bu bölümünde sürecin ortaya çıkardığı ortak değerler üzerinde durulacaktır. Onarıcı programların çok farklı şekillerde esnek ve yaratıcı çözümlerle tasarlanmış ve farklı şekillerde ortaya çıkmış olması nedeniyle programların değerlendirilmesi şekil şartlardan ziyade programların tasarlanmasında esas alınan ve uygulamalara yansıtılan temel ilkelere, amaçlarına ulaşabilirliklerine ve süreç içerisinde ortaya çıkan değerler bütününe göre yapılabilecektir.
Pranis’e göre “İnsanoğlu değer ve itibar sahibidir, ilişkiler güçten daha
önemlidir ve kişisel olan politiktir” düşüncesi onarıcı adalet anlayışının
merkezinde yer almaktadır. Onarıcı bakış, bir kişinin görmüş olduğu zarar ve o zararı meydana getirenle ilişkisinden çok daha içinde yaşadıkları ilişkileri de kapsayan daha geniş bir alana odaklanmaktadır. Onarıcı adalet için önemli olan zarar kişisel zararla birlikte toplumsal zarardır. Onarıcı adalet sürecinin değerleri sürecin niteliğine bağlı olarak ortaya çıkartacaktır. Onarıcı sürecin nitelikleri bir taraftan katılımcıları beslerken diğer taraftan katılımcıların kişisel değerlerini ortaya koyabilmesi için fırsatlar tanıyacak ve katılımcılar bu yolla cesaretlendirilecektir. Onarıcı sürecin nitelikleri ile katılımcıların kişisel
54Dandurand, Yvon Griffiths, Curt Taylor, ve Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Bürosu (United Nations Office on Drugs and Crime/UNODC), 2006, s. 8.
değerlerinin etkileşimine dayalı bir süreç nihayetinde dönüştürücü bir süreç özelliliği kazanacaktır.55
Onarıcı adaletin değerleri özünde çatışmalara karşı barış yapma yaklaşımını içermektedir. Bu yaklaşımın nasıl uygulanacağı konusunda belirlenmiş kurallar bulunmamaktadır. Esnek ve yaratıcılık barındıran fikirlerle farklı uygulamaların üretilmesi mümkündür. Yaklaşımın onarıcı adalet uygulaması olarak kabul edilebilmesi için aranan barış yapma yaklaşımının uygulanması ve desteklenmesi gerekmektedir. Onarıcı süreçte tarafların korunması, süreçteki güvenliklerinin sağlanması ve desteklenmesi, huzurlu bir sosyal hayatı oluşturmaya yardım etmektedir. Süreç içerisinde tarafların karşı karşıya gelmesi her birine duyulan saygıyla desteklenmekte ve kaybettikleri gücün yeniden kazandırılması ile sağlanmaktadır. Süreçte beraberlik, birlik, kapsayıcılık, destek olmak gibi ahlaki değerler desteklenirken işbirliği ile onarımın gerçekleştirilmesi aracılığıyla tarafların aktif sorumluluk almaları sağlanmaktadır.56
Pranis, Stuart ve Wedge tarafından saygı, dürüstlük, alçakgönüllülük, paylaşım, cesaret, empati, affetme, sevme, güven ve kapsayıcılık onarıcı adalet sürecinin ortaya çıkaracağı değerler olarak sıralanmıştır.57 Hadley, onarıcı değerler kişisel sorumluluğu, korumayı, iyileşmeyi, uzlaşmayı, affetmeyi ve insani dönüşümü içermektedir diyerek bu dönüşümü insan ruhunun zor yolculuğu olarak tarif etmiştir.58
55Pranis, Kay, “Restorative Justice, Social Justice and The Empowerment of Marginalized Populations”, Johnstone, Gerry ve Van Ness, Daniel W. (Derleyenler), Handbook of Restorative
Justice. Cullompton, UK: Willan Publishing, 2007, s. 297-300.
56Pranis, Kay, “Restorative Values”, 2007, s. 62.
57Stuart, Barry, “Circle Sentencing: Turning Swords into Ploughshares”, Galaway, Burt ve Hudson, Joe (Derleyenler), Restorative Justice: International Perspectives, Monsey, NY: Criminal Justice Press, 1996, s. 200.
58Hadley, Michael L., The Spiritual Roots of Restorative Justice. Albany, NY: Albany State University of New York Press, 2001, s. 10.
Bazemore ve Umbreit Florida Atlantik Üniversitesi ve Minnesota Üniversitesi ile birlikte onarıcı adalet sürecinde ortaya çıkması beklenen değerler hakkında "Dengeli Onarıcı Adalet Projesi" adı altında bir araştırma yürütmüşlerdir. Araştırma kapsamında sürecin ortaya çıkaracağı varsayılan değerlerinin hangilerinin daha öncelikli olduğu ve aralarındaki hiyerarşik ilişkinin değerlendirilmesi yapılmıştır. Suçlunun cezalandırılmasının mağdurun ve toplumun onarılmasının üzerinde olmadığı, mağdur ve zarar görmüş toplum için suçlunun doğrudan hesap istenebilir halde tutulması gerektiği, suçlu tarafından sorumluluğun kabul edilmesinin cezalandırılmasından daha önemli olduğu sonuçlarına erişilmiştir.59
Sonuç olarak; araştırmaların sonuçlarının da ortaya koyduğu gibi onarıcı adalet sürecinde öncelik insan ihtiyaçlarındadır. Süreç insani ve toplumsal değerlerin yeniden olumlanmasını sağlayarak barışı sağlamaya yönelik işlemektedir. Süreç taraflara katılımcı ve etkin bir rol biçerken taraflara kendi duygu ve düşüncelerini dürüst bir şekilde açıklama fırsatı vermektedir. Suçluyu sorumluluk almak için teşvik ederken mağdurun zararının giderilmesi için en uygun yolun bulunmasında işbirliğini desteklemektedir. Failin davranışının insani boyutları ile yüzleşmesinin davranışlarını değiştirmesini sağlayacağı ve ıslah edici olduğu kabul edilmektedir. Mağdurun suç ile ilgili sorularına cevap bulmasını sağlayacak süreç öfke ve korku gibi duyguların ifade edilmesine olanak sağlarken; failin pişmanlık duymasına, utanmasına ve özür dilmesine neden olacaktır. Onarıcı süreç sonunda mağdur ve fail arasındaki denge sağlanacak ve mağdura suç nedeniyle kaybettiği güç yeniden kazandırılacaktır. Süreç sorumluluk duygusunun kazandırılmasına, özür dilenmenin ve affetmenin öğrenilmesine yarayacaktır. Barış, eşitlik ve adalet duyguları güçlenecek saygı, merhamet ve sevgi hissetmek yeniden olumlanacaktır.
59Bazemore, Gordon ve Umbreit, Mark, Balanced and Restorative Justice for Juveniles: A
Framework for Juvenile Justice in the 21st Century. Washington, DC: Office of Juvenile Justice