Okul Öncesi Dönem Çocuğunu ve Çevresini Destekleyen Eğitim Modelleri

Okul öncesi dönem çocuğunu ve ailesini çocuk bakımı ve eğitimi açısından destekleyen, kurum içi ve/veya dışı ortamlarda gerçekleştirilebilen her türlü bakım ve eğitim modelleri bu gruba girmektedir.

Anne-Çocuk Eğitim Programı (AÇEP)

Sosyal ve ekonomik yönden olumsuz koşullarda yaşayan, anasınıfına gitmeyen 6 yaşındaki çocuk ve annelerine yönelik bir program olan AÇEP, Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü tarafından Halk Eğitim Merkezleri’nde haftalık 3 saat süreyle 25 hafta olarak gerçekleştirilmektedir. Program üç bölümden oluşmaktadır: Anne Destek Programı, Zihinsel Destek Programı, Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması (Bekman ve Gürlesel, 2005).

Aile-Çocuk Eğitim Programı

Program, sosyoekonomik yönden elverişsiz koşullarda yaşayan 0-6 yaş çocukları ve ailelerine yönelik olarak Milli Eğitim Bakanlığı koordinatörlüğünde Tarım Bakanlığı, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü ve Eğitim-Sen tarafından UNICEF desteğiyle uygulanmaktadır. Program iki bölümden oluşmaktadır: Aile Eğitim Programı (AEP) ve Gelişimsel Eğitim Programı (GEP) (Bekman ve Gürlesel, 2005).

Anne-Baba-Çocuk Eğitim Projesi

Genç kızları, anne adaylarını, diğer kadın ve erkekleri yetiştirmeyi amaçlayan bu program, 1997-98 öğretim yılında Mili Eğitim Bakanlığı Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü tarafından başlatılmıştır. 81 ilde devam eden projede 5 yılda toplam 1.399.741 kişiye ulaşılmıştır (Bekman ve Gürlesel, 2005).

Ana-Baba Okulu

İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi tarafından yürütülen Ana-Baba Okulu’nda bebeklik dönemi, okul öncesi dönem, temel ihtiyaçların kazandırılmasında ailenin rolü, son çocukluk dönemi, ergenlik dönemi, çocuğun cinsel eğitimi, yaygın anne-baba tutumları, çocuklarla olumlu iletişim kurma yolları, çocuklarda uyum ve davranış bozuklukları, eğitim başarısını yükseltmede, sağlıklı ve mutlu insanlar yetiştirmede ailenin rolü, eşler arasındaki ilişkilerden doğan sorunlar, çalışan anne ve çocuğu, baba-çocuk

ilişkisi konularını kapsayan 33 saatlik bir eğitim programı uygulanmaktadır. İstanbul’dan sonra 23 ilde daha uygulanan bu programa 16.000 anne-baba katılmıştır (Yavuzer, 1989; Oktay, 2005; Bekman ve Gürlesel, 2005).

Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği’nin (ÇYDD) Okul Öncesi Eğitim Çalışmaları

Derneğin 1999 yılından beri erken çocukluk eğitimi ile ilgili çalışmalarını şu başlıklar altında özetleyebiliriz (Bekman ve Gürlesel, 2005):

Anasınıflarının Donatılması: İlköğretim okullarındaki anasınıflarının kitap, eğitim malzemesi, oyuncak, araç-gereç vb. gereksinimlerinin karşılanması; okul bahçelerineoyun parkı yapılması; bakanlığa ait boş ve uygun bir binanın donatılarak 4-5 derslikli bir anaokulu oluşturulması.

Okul Öncesi Eğitim Programlarına Destek Verilmesi: Çocuklara eğitim verme, öğreticileri hizmetiçi eğitimden geçirme, anne-babaları bilgilendirme.

Erken Çocukluğu Geliştirme Projesi: Bu proje, SHÇEK’in öncülüğü ve fon desteğiyle yürütülmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın tahsis ettiği yaz aylarında boş olan okullarda Kız Meslek Lisesi mezunu öğreticilerle çocuklara okul öncesi eğitim sağlanmaktadır. 1999 yılından beri bu yolla 8.500 çocuğa ulaşılmıştır.

Yine bu proje kapsamında, İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Okul Öncesi Öğretmenliği Anabilim Dalı işbirliği ile Batman’da 2 ay süreyle 100 çocuğa tam gün eğitim verilmiştir. 1999 Gölcük depreminin ardından kurulan çadır okullarda üniversitelerin işbirliği ile çocuklara katkıda bulunmak için programlar uygulanmıştır.

Anne-Baba Eğitimi: Üniversitelerden uzman desteği alınarak Erken Çocukluğu Geliştirme Projesi’ne katılan çocukların aileleriyle aile planlaması, çocuk gelişimi ve çocuk sağlığı konularında bilgilendirme toplantıları yapılmıştır.

Anne Çocuk Eğitim Vakfı’nın (AÇEV) Okul Öncesi Eğitim Çalışmaları

Vakfın çalışmaları daha çok erken çocukluk programları geliştirme ve uygulama alanındadır.

Anne-Çocuk Eğitim Programı: Okul öncesi dönemde çocukları bulunan

annelerin annelik rollerini güçlendirerek çocuklarının bilişsel gelişimine destek vermelerini sağlamaktadır. Bugüne kadar 180.000 anne ve çocuğa ulaşılmıştır. Bu program kapsamında oluşturulan ‘Anne Destek Programı’, 3-9 yaş arası çocuğu olan annelere yönelik bir eğitim programıdır. 10-13 hafta boyunca haftada bir gün olarak uygulanan programın amacı, çocuğun gelişimine katkıda

bulunmak, çocuk-anne ilişkisini güçlendirmek, çocuk gelişimi ve yetiştirilmesi konularında annelere bilgi ve destek vermektir.

Okul Öncesi Veli-Çocuk Programı: Okul-aile arasındaki işbirliğini güçlendirerek, çocuğa verilen eğitim desteğinin sürekli ve birbirini tamamlar nitelikte olmasını sağlamak amacıyla hazırlanan bu programla 14.000 kişiye ulaşılmıştır.

Yaz Anaokulları ve Anne Destek Programı: Sosyoekonomik açıdan yoksun bölgelerde yaşayan 5-6 yaş çocuklarının bilişsel, sosyal ve fiziksel gelişimlerini destekleyerek okula hazırlayan ve onlara eşit eğitim fırsatı sunan bu programın bir başka amacı da özellikle kız çocuklarının okula kaydedilmesini sağlamaktır. Yaz anaokuluna katılan çocukların ailelerine de eğitim programı uygulanmaktadır.

Aile ve Çocuk Eğitim Merkezi Kış Uygulamaları: Diyarbakır’da 2 yıldır devam eden 24 haftalık bu programda okul öncesi çocuklar okula hazırlanmakta, annelerine de Anne Destek Programı uygulanmaktadır.

Baba Destek Programı: 2-10 yaş arası çocuğu olan babaları çocuklarıyla daha yakın ve doğru bir iletişim içine girmeleri, çocuk bakımı ve sağlığı ile ilgili konularda bilgi sahibi olmaları konularında destekleyen programla bugüne kadar 9.200 kişiye ulaşılmıştır.

Aile Mektupları Projesi: Anne adayları ile 0-3 yaş çocuğu olan aileleri; hamilelik dönemi, doğum, çocuğun fiziksel, bilişsel ve sosyal gelişimi konularında bilgilendiren 30 mektuptan oluşan bir bilgi-destek setidir.

Çocuk ile İletişim Seminerleri: 0-14 yaş çocuklarının ailelerine yönelik olan bu kısa süreli eğitim seminerlerinde; çocuk yetiştirme tutumları, çocukla iletişim, ailenin çocuk yetiştirmedeki rolü ve olumlu disiplin yöntemleri gibi konulara yer verilmektedir.

7 Çok Geç Kampanyası: 0-6 yaş dönemi eğitimin yaşamsal önemi konusunda kamuoyunun bilinçlendirilmesi ve daha fazla çocuğa okul öncesi eğitim hizmeti sağlanabilmesi amacıyla düzenlenmiştir (Bekman ve Gürlesel, 2005).

Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı’nın (KEDV) Okul Öncesi Eğitim Çalışmaları

Kadın ve Çocuk Merkezleri Projesi: SHÇEK’le yürütülen bu projede, merkezlerin kurulmasında anneler/kadınlar mahallelerde ihtiyaç belirlemesi yapmakta ve bu ihtiyaca göre mahalle yuvası ya da oyun odası açılmaktadır. Aileler eğitime aktif olarak katılmaktadır. Annelere/kadınlara da ayrı bir mekanda sosyal ve ekonomik alanlarda eğitim ve beceri desteği verilmektedir.

Yılda yaklaşık 1000’den fazla kadın ve çocuğa hizmet veren 15 merkez kurulmuştur (Bekman ve Gürlesel, 2005).

Açık Okul Öncesi Eğitim Projesi

YA-PA yayın kuruluşunun Haziran 1994’ten beri yurt çapında kurmuş olduğu bayi teşkilatı ile sürdürülen bu modeled, uzmanlar aracılığıyla anne-babalara açıklamalar yapılmakta ve kitaplar önerilmektedir (Çoker, 1994; Oktay, 2005).

Çok Amaçlı Okul Öncesi Eğitim Modeli

MEB, UNICEF, Küçükçekmece Belediyesi ve Marmara Üniversitesi işbirliğinde İstanbul’da gerçekleştirilen bu çalışmada kurulan merkez beş birimden oluşmaktadır: Bağımsız bir anaokulu ve gezici otobüs anaokulu (mobil anaokulu) okul öncesi eğitim birimi içinde yer almaktadır. Ayrıca yetişkin eğitimi, aile danışma, araştırma, eğitici materyal ve araç geliştirme birimleri bulunmaktadır. Bu merkezin ana amacı 3-6 yaş çocuklarının eğitimini sağlamak, çocukları eğitecek öğretmenler, müfettişler ve anne-babaların eğitimini de gerçekleştirmektir (Oktay,1999a-b). İlk kez bu çalışmada yer alan gezici otobüs anaokulu (mobil anaokulu) modeli bugün itibariyle Bursa, Gümüşhane, Konya ve Malatya illerinde de uygulanmaktadır.

Video ile Anne-Baba Eğitim Programı

0-3 yaş çocuk sahibi olan anne-babalara yönelik olan bu programda, bu yaş grubunun gelişim özelliklerini kültürel şartlar içinde ele alan eğitici programlar kısa video filmler şeklinde hazırlanmıştır (Yılmaz ve Ülküer,1995; Oktay, 2005).

Bakıcı Anne Eğitim Programı

Çalışan annelerin çocuklarının bakımı için ihtiyaç duydukları bakıcıların eğitimine yönelik bir programdır. İlk örneği MEB, Çalışma Bakanlığı, SHÇEK işbirliği ile hazırlanmış olan bu program, en çok ihtiyacın olduğu 24 yerleşim biriminde uygulanmış ve 800’den fazla bakıcı anne eğitilmiştir (Bekman ve Gürlesel, 2005).

Marmara Üniversitesi Kadın İşgücü İstihdamı Merkezi ve Okul Öncesi Eğitimi Bölümü’nün katkılarıyla gerçekleştirilen ‘Çocuk Bakıcılığı Programı’ da bu kategoride sayılabilir (Oktay, 1999a-b; Oktay, 2005).

Benzer bir çalışma, ‘0-6 Yaş Evde Çocuk Bakım-Eğitim Elemanı Yetiştirme Programı’ adıyla İstanbul Beşiktaş Belediyesi’nin liderliği, Eğitim Bilimcileri

Derneği’nin ortaklığı ve Avrupa Komisyonu’nun finansman katkısı ile gerçekleştirilmiştir. Projenin temel hedefi, Beşiktaş İlçesinde yaşayan işsiz lise mezunu genç kız ve ev kadınlarını eğiterek meslek edindirmek ve evde çocuk bakımı ve eğitimi alanındaki mevcut nitelikli personel açığına cevap vermektir (Yeni Fırsatlar Programı Raporu, 2006).

Erken Çocukluk Eğitimi Projesi

Bu proje, doğumdan başlayarak örgün eğitime alışana kadar küçük çocuk ve bakıcılar için gelişmiş öğrenme ortamları yaratmayı ve çocuğun eğitim hakkını gözetmeyi amaçlamaktadır (Bekman ve Gürlesel, 2005).

Yaz Okulları

Son zamanlarda bazı yerel yönetimler, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının hem kendi çalışanlarının hem de yöre halkının, ağırlıklı olarak ilk ve ortaöğretim çağındaki çocuklarına yönelik spor, kültür, eğitim ağırlıklı yaz okullarına okul öncesi eğitim çağındaki çocuklar da kabul edilmektedir (Bekman ve Gürlesel, 2005).

Televizyon Aracılığıyla Uygulanan Okul Öncesi Eğitim Programları

TRT’de uzun bir süre yayımlanan ‘Susam Sokağı’ programı, televizyon aracılığıyla okul öncesi çocuk gelişimine katkıda bulunan eğlenceli ve eğitici bir programdı. Orijinali Amerika’da geliştirilen Susam Sokağı programının Türk çocuklarına uyarlaması, bugüne kadar gerçekleştirilmiş en geniş katılımlı ve bilimsel temelli bir çalışmanın sonucudur. 5-6 yaş çocuklarının ilköğretim için gerekli önbecerileri kazanması amacıyla hazırlanmış olan bu programla ilgili değerlendirmeler sonucunda, hem yetişkinlerin hem de daha küçük yaşlardaki çocukların programdan yararlandıkları dikkati çekmektedir.

TRT ve AÇEV işbirliği ile hazırlanan ‘Benimle Oynar mısın?’ televizyon programının amacı, çocukların zihinsel, fiziksel, sosyal ve duygusal gelişimini desteklerken onların anne-babalarını da bilinçlendirmektir (Oktay, 2005; Bekman ve Gürlesel, 2005).

Kitle iletişim araçlarıyla yapılan anne-babalara yönelik çeşitli eğitici programlar süreklilik göstermese de anne-babaları bilinçlendirmeye yönelik çalışmalar arasında sayılabilir.

2.4. OKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE ÖĞRETMEN, EĞİTİM