ÇAĞINDAKİ NÜFUS
1990-91 2002-03 Üye Ülkeler
4.7. İLKÖĞRETİMDE FİZİKİ KAPASİTE
Eğitimde fırsat eşitliğinin dört aşamasından bahsedilebilir: Herkes için okul olmalı, okula kayıt olmalı, okula devam olmalı ve peşinden başarı gelmelidir. İlköğretimin evrenselleştirilmesi çabaları da doğal olarak birincisiyle başlamaktadır.
Sekiz yıllık zorunlu eğitime geçilmesinin ardından; “Eğitimde Çağı Yakalama
2000 Projesi” ile ilköğretimde; %100 Okullaşma oranına ulaşılması,
birleştirilmiş sınıf uygulamasına aşamalı olarak son verilmesi, sınıf mevcutlarının 30’a indirilmesi, ilköğretimde niteliğin yükseltilmesi hedeflenmiştir. Hedeflere ilişkin politikalarla; okul ve derslik sayısının artırılması, taşımalı ilköğretimin yaygınlaştırılması, YİBO ile PİO’ların yatılılık kapasitelerinin artırılması, yoksul öğrencilerin okul gereksiniminin karşılanması, okullarda çağdaş ölçütlere uygun fizikî altyapının sağlanması ve araç-gereçlerle donatılması plânlanmıştır” (MEB 2001).
Türkiye’de Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları
Okul yapımı için harcanan önemli kaynaklara karşın, YİBO, PİO ve Taşımalı Eğitim uygulamalarından dolayı, pek çok köy okulu kapanmış ve 1997-98 / 1999-2000 döneminde okul sayılarında artış yerine düşüş yaşanmıştır (Tablo 4.7.1). Halen toplam ilköğretim okulu sayısı 35 bin dolayındadır. Öğretmen sayısında ise sekiz yıllık zorunlu eğitime geçilmesinden bu yana yaklaşık %25’lik bir artış (yaklaşık 100 bin öğretmen) gerçekleştirilmiştir. Aynı dönemde öğrenci sayısında gerçekleşen artış ise yaklaşık 1 milyon 600 bindir. Bu, yaklaşık her yeni 16 öğrenci için bir yeni öğretmenin sisteme dahil olması anlamına gelmektedir ki niceliksel açıdan önemli bir başarıdır. Bir başka açıdan, öğretmen istihdamındaki artış, öğrenci sayısındaki artıştan yüksek olmuştur.
YİBO, PİO ve Taşımalı Eğitimdeki Gelişmeler
Yeterli sayıda öğrenci olmadığı için okul yapılmasına gerek görülmeyen küçük yerleşim birimlerindeki 6-14 yaş arasındaki çocukların eğitim gereksinmelerini karşılamak amacıyla daha önce uygulaması olan Yatılı İlköğretim Bölge Okulu (YİBO), Pansiyonlu İlköğretim Okulu (PİO) ve Taşımalı İlköğretim projeleri yaygınlaştırılmıştır. Uygulamaya ilişkin 4306 sayılı yasa öncesi sayısal durum ve sonraki gelişmeler Tablo 4.7.2’de görülmektedir. Söz konusu dönemde; YİBO sayısı bir kat, PİO sayısı yaklaşık olarak 9 kat artmıştır. Ayrıca, YİBO öğrenci sayısı bir kata yakın, PİO öğrenci sayısı 9 kat, taşınan öğrenci sayısı ise 4.5 kat artmıştır.
Tablo 4.7.1
İlköğretim Okullarında Okul, Öğretmen ve Öğrenci Sayısı (1009-91 / 2005-06) Öğrenim
yılı
Okul Öğretmen Öğrenci Sayısı
Sayı Artış (%) Sayı Artış (%) Erkek Kız Toplam Artış (%) 1990-91 57,665 - 272,924 - 5,130,783 4,112,449 9,243,232 - 1991-92 57,726 0.11 286,489 4.97 5,141,336 4,142,922 9,284,258 0.44 1992-93 57,518 -0.36 291,776 1.85 5,118,943 4,145,121 9,264,064 -0.22 1993-94 57,917 0.69 299,911 2.79 5,046,314 4,116,540 9,162,854 -1.09 1994-95 57,326 -1.02 297,944 -0.66 5,024,925 4,116,709 9,141,634 -0.23 1995-96 58,625 2.27 302,561 1.55 4,975,696 4,073,044 9,048,740 -1.02 1996-97 57,143 -2.53 289,295 -4.38 4,955,122 4,056,532 9,011,654 -0.41 1997-98 37,032 -35.19 302,254 4.48 5,000,886 4,083,749 9,084,635 0.81 1998-99 34,564 -6.66 317,790 5.14 5,248,426 4,360,624 9,609,050 5.77 1999-00 33,317 -3.61 325,140 2.31 5,429,184 4,599,795 10,028,979 4.37 2000-01 36,072 8.27 345,015 6.11 5,635,131 4,845,590 10,480,721 4.50 2001-02 35,052 -2.83 372,687 8.02 5,597,061 4,880,555 10,477,616 -0.03 2002-03 35,133 0.23 373,303 0.17 5,503,427 4,828,218 10,331,645 -1.39 2003-04 36,114 2.79 384,170 2.91 5,558,195 4,921,343 10,479,538 1.43 2004-05 35,611 -1.39 401,288 4.46 5,587,775 4,977,614 10,565,389 0.82 2005-06 34,990 -1.74 389,859 -2.85 5,615,591 5,058,344 10,673,935 1.03
Not: 1- 1999-00–2005-06 okul, öğretmen ve öğrenci sayıları, MEB (2006) Türkiye Eğitim İstatistikleri 2005-2006, s.6’dan alınmıştır.
2- 1990-91–1996-97 okul, öğretmen ve öğrenci sayıları, TÜİK (1999) Milli Eğitim İstatistikleri: Örgün Eğitim 1996-1997, ss.1-2’den alınmıştır. 3- 1997-98–1998-99 okul, öğretmen ve öğrenci sayıları, TÜİK (2004) Milli
Eğitim İstatistikleri: Örgün Eğitim 2001-2002, tablo 3.9’dan alınmıştır. Tablo 4.7.2
Son Dokuz Yılda YİBO, PİO ve Taşımalı Eğitimde Sağlanan Gelişmeler (1996-2005) 1996-97 2001-02 Artış (%) 2005-06 Artış (%)
YİBO
Okul Sayısı 147 260 76,87 300 104,08 Öğrenci sayısı 73709 137294 86,26 136624 85,36 PİO Okul Sayısı
27 238 781,48 282 944,44 Öğrenci sayısı 15723 141154 797,75 161390 926,46 Taşımalı
İlköğretim Okul Sayısı
7502 27496 266,52 26419 252,16 Öğrenci sayısı 120996 629796 420,51 679589 461,66 Kaynak: MEB (2001) ve MEB (2006).
Zorunlu eğitimin sekiz yıla çıkarılmasıyla, taşımalı eğitim uygulaması giderek yaygınlaştırılmıştır. 1989-1990 öğretim yılında deneme amacıyla 305 öğrenciyle başlatılan taşımalı eğitim uygulaması hızlı bir biçimde yaygınlaşarak, sekiz yıllık zorunlu kesintisiz eğitime geçilmesinin de etkisiyle artmıştır. Taşımalı eğitim için yapılan harcamalar da öğrenci sayısının artmasına koşut olarak yükselmiştir. 4306 sayılı yasayla elde edilen gelirlerden yapılan harcamalardan okul yapımından sonra en çok pay taşımalı eğitime verilmiştir. (Tablo 4.6.11) Taşımalı İlköğretim Yönetmeliği’nde yapılan 25.04.2005 tarihli değişiklikle, en az taşıma uzaklığının 1,5-2 km’ye indirilmesi öngörülmüştür.
Son Yıllarda Gerçekleştirilen Okul ve Derslik Yapımlar:
Tüm ilköğretimde son dokuz yılda (1996-2005) sağlanan ek kapasiteler Tablo 4.7.3’de görülmektedir. Buna göre, son dokuz yılda sağlanan yeni derslik sayısı 187,014’tür. Tablo 3.7.4’e göre ise, Türkiye’deki toplam derslik sayısı, 2004-05 öğretim yılında 286,290’dır. İki tablo karşılaştırıldığında, öyle anlaşılmaktadır ki son dokuz yıldaki derslik yapımı ile mevcut derslik sayısı en azından ikiye katlanmıştır. Ancak gerçek artışın boyutlarını anlayabilmek için, kırsal kesimde okul kapanmaları nedeniyle kullanılmaz hale gelen derslik sayılarının bilinmesine gereksinim vardır. Bununla birlikte, sekiz yıllık zorunlu eğitime geçişle birlikte sağlanan ek kaynaklarla, fiziki kapasitelerin geliştirilmesi yönünde bir sıçramanın gerçekleştiği de açıktır.
Tablo 4.7.3
Son Dokuz Yılda Yapımı Tamamlanan İlköğretim Derslik Sayıları (1997-2005)
Yıl Derslik Sayısı
1997 12,103 1998 21,260 1999 26,745 2000 23,375 2001 20,133 2002 15,471 2003 14,569 2004 25,498 2005 27,860 Toplam 187 014
Kaynak: MEB (2006) ve MEB Sayısal Veriler 2001-02, 2002-03, 2003-04. Not:
1- 2004 yılında Eğitime %100 Destek Kampanyası kapsamında 2004 yılında yapılan 7143 derslik ile 2005 yılında yapılan 6653 derslik verilere dahil edilmiştir.
Yerleşim Birimlerine (Kır-Kent, Bölge) Göre Dağılımlar
Türkiye’de öğretim şekline ve şehir / köy ayırımında okul, derslik ve öğrenci sayılarına göre dağılım ise Tablo 3.7.4’te görülmektedir. Yalnız buradaki sayılar daha önceki tablo (Tablo 4.7.1) ile tutarlı değildir. Bunu sebebi, 2005 öncesinde MEB ile TÜİK’in verilerinin birbiriyle uyuşmamasıdır. Tablo 4.7.4’ü oluşturan veriler MEB’den elde edilmiştir. Tablodan, köydeki öğrencilerin toplam içindeki payının son beş yılda %27 civarında durgunluk kazandığı, şehirlerdeki ikili öğretimdeki öğrencilerin toplam öğrenci sayısına oranının %71.8’lik seviyeden %65.0’e düştüğü hesaplanmaktadır. Bu bağlamda, Türkiye’deki ilköğretim öğrencilerinin yaklaşık dörtte birinin köy okullarında öğrenim gördüğü, ikili eğitimin ise kentsel kesimde hala ciddi boyutlarda olduğu söylenebilir.
Tablo 4.7.4
İlköğretim Okullarında Öğretim Şekline Göre Okul, Derslik ve Öğrenci Sayısı Toplam Normal Öğretim İkili Öğretim Okul Derslik Öğrenci Okul Derslik Öğrenci Okul Derslik Öğrenci
00 -01 Toplam 34,760 243,390 10,047,628 26,918 156,274 4,130,206 7,842 87,116 5,917,422 Şehir 9005 138111 7260528 4422 66001 2050180 4583 72110 5210348 Köy 25755 105279 2787100 22496 90273 2080026 3259 15006 707074 01 -02 Toplam 34,293 253,729 10,157,910 25,941 165,741 4,318,513 8,352 87,988 5,839,397 Şehir 9,171 144,948 7,350,897 4,649 72,736 2,251,114 4,522 72,212 5,099,783 Köy 25,122 108,781 2,807,013 21,292 93,005 2,067,399 3,830 15,776 739,614 02 -03 Toplam 34,447 267,345 9,946,669 25,921 179,678 4,259,210 8,526 87,667 5,687,459 Şehir 9,263 147,271 7,045,049 4,857 75,947 2,224,408 4,406 71,324 4,820,641 Köy 25,184 120,074 2,901,620 21,064 103,731 2,034,802 4,120 16,343 866,818 0 3 -04 Toplam 35,389 265,898 10,000,945 27,066 179,816 4,404,941 8,323 86,082 5,596,004 Şehir 9,551 154,261 7,231,641 5,194 82,865 2,386,565 4,357 71,396 4,845,076 Köy 25,838 111,637 2,769,304 21,872 96,951 2,018,376 3,966 14,686 750,928 04 -05 Toplam 35,580 286,290 10,298,646 27,556 198,743 4,651,286 8,024 87,547 5,647,360 Şehir 10,288 172,496 7,516,127 5,997 99,430 2,630,795 4,291 73,066 4,885,332 Köy 25,292 113,794 2,782,519 21,559 99,313 2,020,491 3,733 14,481 762,028 Kaynak: MEB Sayısal Veriler, 2000-01–2004-05.
2005-06’da fiziki kapasite açısından toplam ve bölgelere göre gelinen durum, Tablo 4.7.5’te özetlenmektedir. Türkiye genelinde 1997-98’de okul başına düşen öğrenci sayısı 250 civarındayken, 2005-06’da 300 civarına çıkmıştır. Buna karşın öğretmen başına düşen öğrenci sayısı aynı dönemde 30’dan 27’ye düşmüştür. Okul, öğretmen ve derslik başına düşen öğrenci sayıları açısından en kötü oranlar İstanbul’a aittir. İstanbul’a ilişkin veriler, son yıllarda ciddi yatırımlar yapılmasına karşın, nüfus yoğunluğu, göç ve finansman yetersizlikleri gibi nedenlerle fiziksel kapasite sorunlarının hala ciddi boyutlarda olduğunu yansıtmaktadır. Bu kadar yüksek rakamların kalite açısından da olumsuz
sonuçları olacağı göz ardı edilmemelidir. En iyi oranlar ise Karadeniz Bölgesi’nde görülmektedir. Bu durum bölgedeki dağınık yerleşimden kaynaklanıyor olabilir.
Tablo 4.7.5
İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması 1. Düzeye Göre İlköğretimde Okul, Öğretmen ve Derslik Başına Düşen Öğrenci Sayısı (2005-2006)
Okul Öğretmen Derslik
Toplam 297 27 35 TR1 İstanbul 1138 33 53 TR2 Batı Marmara 259 23 25 TR3 Ege 292 23 29 TR4 Doğu Marmara 414 26 34 TR5 Batı Anadolu 425 23 36 TR6 Akdeniz 333 26 35 TR7 Orta Anadolu 219 22 26 TR8 Batı Karadeniz 163 21 25 TR9 Doğu Karadeniz 183 21 24
TRA Kuzeydoğu Anadolu 144 29 31
TRB Orta Doğu Anadolu 201 31 38
TRC Güneydoğu Anadolu 270 37 50
Not: 1- Açık ilköğretim hariç
2- Yalnızca kadrolu öğretmenler dikkate alınmıştır. 3- MEB (2006), ss. 9, Tablo 1.61'den alınmıştır.
İstanbul’dan sonra, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da, öğretmen ve derslik başına düşen öğrenci sayıları açısından Türkiye ortalamasının üzerindeki oranlar dikkat çekmektedir. Özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, öğretmen ve derslik başına düşen öğrenci sayıları Türkiye ortalamasının yaklaşık %40 üzerindedir. Tablolardaki veriler dikkate alındığında, fiziki yatırım açısından önceliklerin; İstanbul, Orta ve Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri olduğu açıkça ortaya çıkmaktadır. Ancak okul dışında kalan çocuklar da dikkate alındığında, il düzeyindeki öncelikler değişebilir. Bu bölümde ortaya çıkan öncelik gereksinimleri, Bölüm 4.5’in sonunda ortaya konan risk grupları ile birlikte ele alınmalıdır.
Tablo 4.7.6
OECD Ülkelerinde İlköğretim Okullarında Derslik ve Öğrenci Başına Öğrenci Sayısı, 2003
Ülke
Derslik Başına
Düşen Öğrenci Sayısı Düşen Öğrenci Sayısı Öğretmen Başına İlköğretim (ISCED 1) Ortaokul (ISCED II) İlköğretim (ISCED I) Ortaokul (ISCED II) Avustralya 23.8 24.7 16.6 .. Avusturya 20.1 24.0 14.4 10.0 Belçika 20.3 21.5 13.1 10.6 Çek Cum. 20.8 23.2 18.3 14.3 Danimarka 19.4 19.2 10.8 .. Finlandiya .. .. 16.6 9.8 Fransa 22.6 24.2 19.4 13.7 Almanya 22.0 24.7 18.7 15.6 Yunanistan 17.2 22.8 12.1 8.7 Macaristan 20.4 21.6 10.6 10.6 İzlanda 18.1 19.3 11.3 .. İrlanda .. .. 18.7 .. İtalya 18.1 20.9 10.9 10.3 Japonya 28.6 34.0 19.9 15.7 Kore 34.7 35.2 30.2 19.9 Lüksemburg 15.7 20.3 10.8 .. Meksika 20.2 30.0 26.7 32.4 Hollanda 22.2 .. 16.0 .. Yeni Zelanda .. .. 19.9 18.8 Norveç .. .. 11.7 10.4 Polonya 20.6 24.3 11.9 12.6 Portekiz 18.9 22.3 .. .. Slovak Cum. 20.2 23.0 19.4 13.9 İspanya 20.8 24.5 14.3 13.3 İsveç .. .. 12.3 12.1 İsviçre 19.3 18.7 .. .. Türkiye 26.7 .. 25.9 .. İngiltere 26.0 24.2 20.0 17.4 ABD 21.7 22.6 15.5 15.5 Ülke Ort. 21.6 23.9 16.5 14.3
Uluslararası Karşılaştırma: Derslik ve Öğretmen Başına Öğrenci Sayıları
OECD ülkeleriyle karşılaştırıldığında, Türkiye’de ilköğretimde derslik ve öğretmen başına öğrenci sayıları OECD ülke ortalamasının üzerindedir (Tablo 4.7.6). Öğretmen başına düşen öğrenci sayılarındaki fark, derslik başına düşen öğrenci sayılarındaki farktan fazladır. Öğretmen-öğrenci dengesindeki görece daha kötü durumun nedeni, ilköğretimin evrenselleştirilmesi sürecinde yaratılan ek finansman kaynaklarının öncelikle yatırım harcamalarına yönelik olarak kullanılmış olması olabilir.
KAYNAKÇA
BECKER, Gary (1993). Human Capital: A Theoretical and Emprical Analysis, with Special Reference to Education. Chicago: Uni. of Chicago Press. BOIDIN, Catherine (1995). Çocuk Çalıştırılması ile İlgili Politika
Hazırlanması ve İş Denetimi: Çalışma Yaşamında Çocuk -Psikososyolojik Yaklaşım. (1994) (Çev. Bülent Piyal). Ankara: ILO Uluslararası Çalışma Bürosu ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. BRAY, Mark (2003). Comparative Education in the Era of Globalisation:
Evaluation, Mission and Roles. Policy Futures in Education, Vol. 1, No. 2, 209-224.
BULUT, Işıl (1997). Psiko-Sosyal Gelişim Sorunları. TİSK, Sanayi Bölgelerinde Çalışan Çocukların Sorunları. Ankara: Ödül Tasarım San. Tic. Ltd. Şti., 44-74.
DPT (2005). Binyıl Kalkınma Raporu: Türkiye 2005. (http://www.dpt.gov.tr, erişim tarihi 14.06.2006)
ERDEN, Münire ve Yasemin AKMAN (1996). Eğitim Psikolojisi: Gelişim-Öğrenme-Öğretme. (3. Baskı). Ankara: Arkadaş Yayınları.
ERGEN, Hüseyin (2003). Türkiye’de Çocukların Eğitime ve İşgücüne Katılımlarını Etkileyen Faktörler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: H.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
HALLAK, Jacques (1990). Investing in the Future: Setting Educational Priorities in Developing World. Paris: UNESCO, IIEP, Pergamon Press.
KASNAKOĞLU, Zehra ve Erkan ERDİL (1994). Trends in Education Expenditures in Turkey: 1975-1991. METU Studies in Development, 21 (4) 1994, 521-542. KAVAK, Yüksel (1997). İlköğretimde Okullaşma Oranları ve Okul Dışında
KAVAK, Yüksel ve Hüseyin ERGEN (2004). Türkiye’de İlköğretime Katılım ve Okula Gidemeyen Çocuklar. Türk Eğitim Derneği Eğitimde Yeni Ufuklar II: Eğitim Hakkı ve Okula Gidemeyen Çocuklar Sempozyumu’na sunulmuş bildiri, 3-4 Aralık 2004, Ankara.
KOÇ, İsmet ve Atilla HANCIOĞLU (2004). Hanehalkı Nüfusu ve Konut Özellikleri. (Bölüm 2 İçinde.) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
(TNSA), 2003. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması
Genel Müdürlüğü, DPT ve Avrupa Birliği.
LEVIN, Benjamin (1998). The Educational Requirement for Democracy. Curriculum Inquiry, 28 (1).
MEB (2000). 2001 Yılı Başında Eğitim. Ankara: MEB, Aralık 2000. MEB (2001). 2002 Yılı Başında Eğitim. Ankara: MEB, Aralık 2001.
MEB (2005). 2006 Mali Yılı Bütçesine İlişkin Rapor. Ankara: MEB, Aralık 2005.
MEB (2006). Türkiye Eğitim İstatistikleri 2005-2006. (http://www.sgb.meb.gov.tr, erişim tarihi 14.06.2006).
McMAHON, Walter W. (2002). Education and Development: Measuring the Social Benefits. New York: Oxford University Press,.
Muhasebat Gen. Md. (2006). Kamu Hesapları Bülteni, http:www.muhasebat.gov.tr.
OECD (2005). Education at a Glance: OECD Indicators 2005. (http://www.oecd.org, erişim tarihi 14.06.2006).
TILAK, Jandhyala B.G. (2002). Education and Poverty. Journal of Human Development, Vol. 3, No. 2, 191-207..
TNSA 2003 (2004). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması-2003. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, DPT ve Avrupa Birliği.
TÜİK (1999). Milli Eğitim İstatistikleri - Örgün Eğitim 1996-97. Ankara: DİE Matbaası.
TÜİK (2002). Çocuk İşgücü 1999. Ankara: Temmuz 2002.
TÜİK (2004). Milli Eğitim İstatistikleri - Örgün Eğitim 2001-02. Ankara: DİE Matbaası.
TÜİK (2004). Türkiye Özürlüler Araştırması 2002. Ankara: DİE ve Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Temmuz 2004.
TUİK (2005). Türkiye’de Yıl Ortası Nüfus Projeksiyonları,1990-2010. MEB Strateji Geliştirme Başkanlığı’nın, TÜİK’ten elde ettiği veriler (http://www.sgb.meb.gov.tr, erişim tarihi 14.06.2006).
TÜİK (2005). İstatistik Göstergeler, 1923-2004. Ankara. TÜİK (2006). Türkiye İstatistik Yıllığı 2005. Ankara.
UNDP (2005). Human Development Report 2005. (http://www.undp.org, erişim tarihi 14.06.2006).
UNESCO (1997). International Standard Classification of Education, ISCED 1997.(http://www.unesco.org/education/information/nfsunesco/doc/isced _1997.htm. erişim tarihi 8 Temmuz 2006.)