Ohri Çerçeve Anlaşması

Ülkenin bağımsızlığından bu yana, Makedonya’da yakın bir krizden ya da bir çatışmadan hep söz edilmiştir. Ancak, Makedonya sadece barışçıl bir şekilde bağımsızlığı elde etmeyi başarmakla kalmayıp, eski Yugoslavya’daki kan dökülmesini engellemeyi başarmıştır. Makedonya’da barış sürekliliği nedeniyle, çatışmanın esasen devletlerin fethi ile değil, devletin türü hakkındaki fikirlerin fethiyle ilgili olmuştur.

Kurtuluş Halk Ordusu çatışmanın ilk aşamasında ayrılıkçı örgütlenme konusundaki görüşlerini dile getirse de, kısa zamanda sessiz kalmıştır. Çatışma, esas olarak, Makedonya’daki Arnavutların yeniden sınırlara değil, haklarına odaklanmıştır.

Makedonya’da doksanların başından beri etnik gruplar arasında bir arada yaşama geleneği varmış. 90’lı yıllarda Makedon siyasi çerçevesi hep çelişkiliymiş.

108 http://www.kas.de/wf/doc/kas_42520-1522-2-30.pdf?150915152215(Erişim Tarihi: 17-02-2018)

Anayasa, çoğu büyük siyasi partinin görüşlerinin yanı sıra, çoğunluğun devlete “sahip olmasına” katkıda bulunmuştur. Komünist Yugoslavya’da ulusların ve cumhuriyetlerin varoluşunun pratiğine dayalı olarak, komşuların isim ve kimliğe ulaştığı mevcut korkuların tümü, devletle olan mülkiyet ilişkisinin güçlendirilmesine katkıda bulunmuştur. Aynı zamanda, Arnavut partilerinin sürekli olarak iktidara dâhil olduğu 1992’den beri geniş kapsamlı bir koalisyon geleneği ortaya çıkmıştır. Arnavutlar kamu idaresinde yetersiz temsil edildi ve grupların haklarının yeterli düzeyde korunmasından yoksunmuş.

OÇA, M.C.’deki etnik ilişkilerin temeli olmuştur. En büyük iki etnik grup arasında bir dizi anlaşmazlığın sonucu olarak tırmanan kısa ömürlü bir çatışmanın ardından 13 Ağustos 2001 yılında kabul edilmiştir. Üsküp’te resmî olarak imzalanmış olmasına rağmen, anlaşmaya Ohridski adı verilmiştir. Çünkü imza, Arnavutluk sınırına yakın Ohri kentinde düzenlenen bir dizi müzakereden önce gelmiştir. OÇA’nı imzalayan, ülkenin önde gelen dört siyasi partisi, Cumhurbaşkanı, ABD ve AB’nin özel temsilcisi liderleriymiş.¹⁰⁹ (EK-4)

Bu anlaşmanın aynı zamanda uluslararası toplum tarafından garanti edilen bir barış anlaşması olmasının nedeni buymuş. Onun temel fikri, problemleri çözmenin şiddetli yolunu durdurmak ve farklı politik, etnik ve nihayetinde farklı politikanın ifade edileceği bir çerçeve oluşturmakmış. Ayrıca, Avrupa-Atlantik topluluğuna tam olarak entegre edilmiş demokratik bir toplumun gelişimi için sivil vizyonlar oluşturmak.

Dolayısıyla, OÇA kendi içinde bir son değil, ancak toplulukta barış ve uyum inşa etmiştir. OÇA esas olarak anayasa değişiklikleri yoluyla toplumdaki iktidarın bölünmesi, yeni ve eski yasaları gözden geçirerek, Makedonya’nın yeniden yapılandırılması için yeni bir sistemin temelini oluşturmuştur.

OÇA, sivil toplumun barışçıl ve uyumlu gelişmesini teşvik etmek ve ülkede yaşayan etnik gruplar arasında saygının artmasına katkıda bulunacak önlemleri almak için temel kurallar sağlamıştır. OÇA, Makedon toplumunun çok ırklı karakterinin bir

109 OÇA’nı imzalamış olanlar, o dönemin Cumhurbaşkanı Boris Traykovski, eski VMRO-DPMNE Başkanı ve Başbakan Ljubco Georgievski, PDP Başkanı İmer İmeri, SDSM Başkanı Branko Zrvenkovski ve DPA Başkanı Arben Xhaferi. Müzakerelere katılanlar AB ve ABD'nin özel temsilcileri Francois Leotard ve James Pardew.(EK-4)

garantörüdür; bu, ifadesini genel kamu yaşamında bulmuştur. Sosyal problemleri çözmek için kabul edilemez şiddetli bir yol yerine, OÇA sadece barışçıl politik çözümleri desteklemiştir. Yani üniter bir egemen devlette kimliğin teşviki için katılımcı bir süreç teşvik edilmiştir. Özellikle, yetkinliklerin uygun şekilde dağıtılması için mümkün olan araçlar, özellikle yerel ekonomik kalkınma alanlarında, kültürde, eğitimde, kamu hizmetlerinde, sosyal ve sağlık hizmetlerinde âdem-i merkeziyetçilik ve uygun finansman sistemi teşvik edilmiştir.¹¹⁰

Yasanın önünde herkese eşit muamele yapılmasına izin vermek için ayrımcılık yapılmamalı ve özellikle kamu yönetimi, polis hizmetleri ve diğer kamusal yaşam alanları ve kamu finansmanında sosyal gerçekliği yansıtmak için OÇA, hakkaniyetli temsili dikkate alan bir çerçeve kurmuştur. M.C.’nde çoğunluk olmayan topluluklar,¹¹¹ OÇA karar alma için gerekli çoğunluğa ilişkin özel gereksinimlerine göre kültür, dil kullanımı, eğitim, kişisel belgeler, semboller, yerel fonlar, yerel seçimler gibi düzenlemeleri etkileyen bir parlamenter mekanizması yoluyla doğrudan bir fırsat sunmuştur.

“Düşmanlığın sona ermesi”, OÇA’nın ikinci noktasının başlığını oluşturmuştur. Başlık, OÇA’nın müzakerelerinin ve imzalanmasının gerçekleştiği koşulları açıklamıştır. Daha fazla silahlı çatışmadan vazgeçilmesi, bu Anlaşmanın sonuçlandırılmasının temel nedeniymiş. OÇA’nın imzalanmasıyla çatışma sona erdi.

Dolayısıyla, Makedonya’nın gelecekteki yeniden yapılandırılması konusunda bir anlaşma olsa da, bir bakıma barış anlaşmasıymış. Yani bütün düşmanlıkların sona ermesi ve Makedonya’daki barışın geri dönüşü, çünkü barış olmadan, OÇA’nın diğer hükümlerinden hiçbiri bir anlam ifade etmemiştir.

OÇA2nın ikinci alt paragrafı “Makedonya'nın egemenliği ve toprak bütünlüğü ve devletin üniter karakteri dokunulmazdır ve korunmalıdır. Etnik sorunlara bölgesel çözümler yoktur”. OÇA’nın üçüncü alt paragrafı “Makedon toplumunun çok ırklı karakteri korunmalı ve kamusal hayata yansıtılmalıdır”. M.C.’nin çok ırklı karakteri

110 “Ohri Çerçeve Anlaşması”, www.siofa.gov.mk/data/file/Ramkoven_dogovor_mk.pdf (Erişim Tarihi: 20-02-2018)

111 Özel oy verme yasasının uygulandığı bir topluluk olan M.C.’nde çoğunluk olmayan topluluğun milletvekillerinin oy çoğunluğu olmalıdır.

inkar edilemez bir gerçek olmuştur.¹¹² OÇA, eğitim ve dil kullanımı ile ilgili konular da ele alınmıştır. İlk ve orta öğretime ilişkin olarak, öğrencilerin ana dillerinde öğretim yapılacaktır ve aynı zamanda ülke çapında, birleşik programlar için birleşik standartlar uygulanacaktır; Makedonya’da nüfusun en az %20’si tarafından konuşulan dillerde ve özel anlaşmalar temelinde yükseköğretim için devlet finansmanı sağlanacaktır; Devlet üniversitelerini Makedonya’daki çoğunluk olmayan topluluklara mensup yeni öğrencilerle birlikte kaydettirirken, pozitif ayrımcılık ilkesi uygulanacaktır. İlk ve ortaöğretimde eğitimin öğrencilerin anadilinde gerçekleştirileceği, ancak cumhuriyet boyunca geçerli olacak tekdüze akademik standartlara göre, olumlu bir adımdır, çünkü başka bir dilde öğretmek, konuların farklı çalışma içeriğini ima etmemelidir. Ancak pratikte, bu konsept tam olarak uygulanmamıştır.

Başka bir madde; “Makedonya Cumhuriyeti ve uluslararası ilişkilerinde Makedon dili resmidir”. ¹¹³ Aslında, bu madde herhangi bir değişiklik getirmemiştir çünkü Makedon dili Makedonya'nın yanı sıra Makedonya’nın uluslararası ilişkilerinde ve OÇA’nın önünde resmi bir dildir. Ancak genel olarak Ohri’de Arnavut müzakereciler ve Arnavut siyasetçilerin ana taleplerinden biri, Makedonya'nın bağımsızlığından bu yana Arnavut dilinin ikinci resmi dil olarak ilan edilmesiymiş. Nüfusun en az %20’si tarafından konuşulan başka bir dil, resmi bir dildir. Yerel özyönetim ile ilgili olarak, bir toplumun belediye’deki nüfusun en az %20’sini oluşturduğu belediyelerde, Makedoncaya ek olarak o topluluğun dili resmi bir dil olarak kullanılacaktır.

Belediye’deki nüfusun %20’sinden azının konuştuğu diller ile ilgili olarak, yerel makamlar kamu kurumlarında kullanımlarına demokratik olarak karar vermişler.¹¹⁴ Bu hükmün bir sonucu olarak, Arnavutça dilinin yanı sıra, Türkçe, Sırpça ve Romanca dilleri gibi diğer dillere bazı belediyelerde resmi dil olma şansı

112 Makedonya’nın etnik açıdan heterojen olduğu anlamına gelmiyor, hiçbir etnik topluluğun çoğunluğu yoktur. Örneğin, Makedonya’daki nüfusun etnik yapısıyla ilgili durum, Bosna-Hersek’teki nüfusun etnik bileşiminden önemli ölçüde farklıdır. Hiçbir etnik grubun toplam nüfusun% 51’inden fazlasını oluşturduğu Bosna Hersek’ten farklı olarak, etnik Makedonlar, Makedonya’daki toplam nüfusun üçte ikisini kapsamıştır.

113 “Ohri Çerçeve Anlaşması”, http://www.siofa.gov.mk/data/file/Ramkoven_dogovor_mk.pdf (Erişim Tarihi: 22-02-2018)

114 https://www.seeu.edu.mk/files/research/projects/OFA_MK_Final.pdf (Erişim Tarihi: 23-02-2018)

verilmitir.¹¹⁵ Yani, bu hüküm oldukça demokratikti. Makedon toplumunun çoğunlukta olmadığı belediyelerde sadece Arnavut topluluğu çoğunluktadır, tabi nadir istisnalar da olmuştur.¹¹⁶ Sonuç olarak, yalnızca yerel kamu binalarının önüne sadece Makedon (devlet) ve Arnavut (etnik) semboller yerleştirilmiştir, yani, bildirgelerin desteklediği çok-etnikliğin aksine, kimliğin biyotik ifadesi teşvik edilmiştir. OÇA, kişisel bir doğa meselesi olan kimlik ifade etme meselesi ile ilgilenen kısımda belirli bayrakların yerleştirilmesi kurallarını basitçe düzenlemeye başlamıştır. Genel olarak, bu çözümlerle, Arnavut nüfusunun çoğunluğunun bulunduğu yerel özyönetim birimlerinde, Arnavutluk bayrağı, komşu ülke Arnavutluğunkiyle aynı olan ve Makedon ulusal bayrağının yanında serbestçe yerleştirilmiştir.

OÇA, 2001 ateşini başarılı bir şekilde söndürmüş, ancak 13 yıl sonra, hoşgörü, birlikte yaşama, vatandaşlık eşitliği, fırsat eşitliği, demokratik güç, hukukun üstünlüğü ve genel gelişim gibi bir mikron bile yaratmayı başaramamıştır.¹¹⁷