Neler Bütünleştirilmeli

Bütünleşmenin stratejik düzeydeki temel unsurları; a) ulaşım sisteminin “çok-türlü” tek bir şebeke oluşturması, b) bu “çok-türlü” şebeke üzerinde “çok-işleticili” hizmetlerin bir bütün olarak düzenlenmesi ve c) planlama ve işletme aşamalarındaki uyumlandırma-nın sağlanması için kurumlar arası eşgüdümün sağlanmasıdır .

Çok-türlü şebeke: Tarihsel gelişim sırasında tüm dünya kentlerinin toplutaşım şebe-kelerindeki her ulaşım türü, kendi başına, diğer türlerden bağımsız hatların oluşturdu-ğu şebekeler şeklinde yapılanmıştır. Genellikle her ulaşım türünün farklı bir işletici ta-rafından işletildiği, hatta bazı hatların ve türlerin özel işleticiler tata-rafından üstlenildiği bu bağımsız hatlar ve şebekeler arasında aktarmalar dikkate alınmamış; her hattın, şebekenin, ya da işleticinin kendi içindeki bütünlüğü ve yolculuk taleplerini kendi işlet-mesine çekme amacı ön planda tutulmuştur.

Dolayısıyla bu aşamada toplu ulaşım sistemi birbirinden kopuk, birbirleri ile rekabet eden bağımsız hatlar ve şebekelerden oluşmaktaydı. Örneğin otobüs şebekesi tek elden planlanıp işletiliyorsa, kendi içinde bütünlüğü olan tek bir şebeke, çok sayıda işletmeciden oluşuyorsa farklı hatlardan oluşan kendi içinde bütünlüğü bile olmayan hatlar olarak yapılanmış, raylı sistemler ise ayrı bir şebeke oluşturmuştu.

Toplutaşım türleri ve hatları arasında düşük düzeyde aktarma bulunmaktaysa da her hat, yolculuğun başlangıç ve bitiş noktaları arasında, oluşan talebi karşılamaya yöne-lik oluşturulmaya çalışılıyordu. Bu aşamada ulaşım türleri arasında bir iş bölümü söz konusu değildi. Sonuçta birbirlerini dikkate almadan planlanan bu farklı hatlar ve şe-bekeler üst üste konduğunda birbirleri ile çakışan ve rekabet eden hatların olduğu, yoğun talep olan koridorlara tüm işleticilerin ulaşmaya çalıştığı, hem ulaşım türlerinin ve hem de altyapının aşırı yüklendiği bir sistem ortaya çıkıyordu.

Oysa ki ulaşım türleri, tek bir elden bir bütünün parçaları, tek bir sistemin farklı alt un-surları olarak, birbirleri ile rekabet etmeyecek, birbirlerini tamamlayacak şekilde plan-lanıp işletildiğinde, gereksiz rekabet ve hizmet çakışmaları ortadan kalkmakta, siste-min verimliliği ve bütünlüğü sağlanmaktadır.

“Çok-türlü şebeke”, tüm ulaşım türlerinin her birinin şebekesinin, tüm şebekeler üst üste konduklarında, birbirlerini tamamlayacak ve hepsinin kendi özelliklerine göre farklı rolleri olacak, her bir şebekenin (türün) performansını olduğu kadar sistemin bir

bütün olarak performansını gözetecek şekilde tasarlanmış tek bir şebeke olarak ta-nımlanmasıdır.

Toplutaşım sisteminin birbirlerinden bağımsız ayrı şebekelerden oluşması, ya da üst üste bindiklerinde tek bir şebeke oluşturacak şekilde planlanması halinde şebekeler arasında büyük farklılıklar oluşmakta, çok-türlü bir bütün olarak planlanması halinde şebekedeki çelişkiler ve tekrarlar ortadan kalkmaktadır.

Çok-türlü bir şebekede, farklı kapasite ve özelliklerdeki hatlar ve şebekeler bir bütün olarak planlanıp işletildiği için düşük yolculuk talebi oluşan yerlerde düşük kapasiteli türler, yüksek yolculuk talebinin oluştuğu koridorlarda ise yüksek kapasiteli türler yer almaktadır. Bu görev dağılımı sonucunda hem her bir ulaşım türünün ve hem de bir bütün olarak ulaşım sisteminin verimliliği artmakta, ulaşımın olumsuz çevresel etkileri azalmakta, kentsel alanlar ve ulaşım sistemi etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Yolcu-lar yolculuğun başlangıç ve çıkış noktaYolcu-ları arasında gerekiyorsa birden fazla ulaşım türünü kullanarak, bu türlerin sunduğu tüm avantajlardan yararlanabilmektedir.

Çok türlü ve çok-işleticili hizmetler: Bütünleşmenin ikinci stratejik unsuru tek bir bütün olarak düzenlenen çok türlü şebeke üzerinde, farklı ulaşım türleri ile farklı işle-ticiler tarafından sunulan ulaşım hizmetlerinin bir bütün olarak düzenlenmesidir. Bu düzenleme sonucunda yolcular farklı hatlarda, farklı türlerle, farklı işleticiler tara-fından sunulan hizmetlerdeki bu farklılaşmayı hissetmeyecek şekilde yolculuklarını tamamlayabilmeleri gerekmektedir. Ulaşım hizmetinin farklı özel ya da kamu işleticisi tarafından sunuluyor olması yolcuyu etkilememeli, yolcu bu değişikliklerin farkına varmadan başlangıç noktasından varış noktasına farklı hatları, türleri ve farklı işleti-cilerin sunduğu farklı hizmetleri uyumlu bir zaman tarifesiyle, ortak bilet teknolojisiyle, belirlenmiş standart konfor düzeyleriyle, sunulan hizmet kalitesiyle uyumlu bir bedel ödeyerek ve yaptığı aktarmalar oranında sunulan indirimlerden yararlanarak yolcu-luğunu tamamlayabilmelidir.

“Kesintisiz bütünleşme” (seamless integration) olarak tanımlanan bu yaklaşım, yol-cuların “aktarma yaptığını fark etmeyecek bir şekilde hizmet bütünlüğünün” sağlan-ması olarak özetlenmektedir .

Kurumlar arası bütünleşme: Bütünleşik bir ulaşım sisteminin oluşmasındaki en önemli unsur, bu sistemin bir bütün olarak planlamasını, bir bütün olarak işletilmesini, şebeke ve hizmetlerin bir bütün olarak geliştirilmesini sağlayacak eşgüdümün sağlan-masıdır. Bu eşgüdüm olmadan sistemin bütünleşmesi mümkün olmamaktadır.

Kurumlar arası bütünleşme, ulaşımda özel kesim katılımının sağlanması yaklaşımla-rının henüz öne çıkmadığı yıllarda tüm işleticilerin kamu elinde, tek bir otorite oluştu-racak şekilde yapılanması şeklinde öngörülmekteydi. Bu yaklaşımla büyük metropol-lerde ulaşım ve toplutaşım sistemlerinin tek bir yönetim altında toplanarak planlama ve işletmenin bütünleştirilmesi hedeflenmişti. Kurulan kamu toplutaşım otoriteleri ile

(örneğin Paris’te RATP, Londra’da London Transport Authority) planlama ve işletme tek elde toplanarak bütünleşmede önemli gelişmeler sağlanmıştır.

İşleticilerin denetim altına alınması yaklaşımı (regulation) olarak karakterize edilen bu dönemin ardından seksenli yıllarla birlikte toplutaşım işletmeciliğinde özel kesimin kaynaklarından ve deneyiminden daha fazla yararlanılması amacıyla kentiçi raylı sis-temler ve ağırlıkla otobüs işletmelerinde özelleştirme uygulamaları başlatılmıştır. De-netimin gevşetilmesi (serbestleştirme: de-regulation) ile tanımlanan bu dönemde top-lutaşım işletmeleri arasındaki eşgüdüm azalmış, bütünleşik planlama ve işletmecilikte geriye gidişler görülmüştür.

İki binli yıllara yaklaşıldığında özellikle İngiltere kentlerinde yoğun biçimde yaşanan serbestleşme sonucunda bütünleşmedeki geriye dönüşlerle ortaya çıkan sorunların önlenmesi, ancak bir yandan da özel kesim işletmeciliğinin sürdürülmesi amacıyla planlama ve işletme denetiminin kamu denetimine tekrar alınması ve toplutaşımacı-lığın özel işleticilerin de bulunduğu çok-işleticili ortamda sürdürülmesi için yeni düzen-lemeler yapılmıştır .

Belirli sınırlar içinde bir kamu biriminin eşgüdümünde planlamanın yapılması ile hiz-met kalitesi ve bütünleşme kriterlerine uyum açısından işletme planlama ve düzen-lenmesinin yeniden tek elde toplanması yaklaşımı (re-regulation) benimsenmiştir.

İçinde bulunduğumuz döneme rengini veren bu yaklaşımda, sistemin “çok-türlü tek bir şebeke” olarak planlanması ve “çok-işleticili tek bir sistem” olarak işletilmesi yeni-den tek bir birim tarafından, kullanıcı ve işleticilerin de katılımıyla daha yumuşak bir şekilde gerçekleştirilmekte, bütünleşme kriterleri ile hizmet standartları belirlenmekte ve işleticilerin bunlara uyması sağlanmaktadır.

Farklı hız, kapasite, kalite, kentsel alanlara erişim ve maliyet unsurlarına sahip olan çeşitli toplutaşım türleri bulunmaktadır. Farklı türlerin farklı avantajlarının gerekli olan yerlerde yolcular tarafından kullanılması (örneğin yolculuğun mümkün olan kısmında hızlı bir raylı sistem aracının kullanılması) diğer ulaşım türlerine (örneğin daha yavaş olan otobüse) karşı avantajlar sağlamaktadır. Yolculuğun sadece bir kısmında bu tür hızlı bir toplu ulaşım aracının kullanılması bile çoğunlukla yolculuğun tamamında otomobil kullanmaktan daha fazla avantajlar sağlayabilmektedir.

Eğer toplu ulaşım hizmetleri arasında iyi bir aktarma sistemi geliştirilmemişse ve yol-cunun otomobille ulaşım alternatifi varsa aktarmalı toplu ulaşım yolculuğu tercih edil-meyecektir. Sistemdeki aktarmalar kolaylaştırılmış ve geliştirilmişse bireysel ulaşım değil, toplu ulaşım türleri tercih edilecektir.

Farklı görevler üstlenen farklı parçaların çalışmasıyla bir üretim gerçekleştiren bir ma-kine gibi tasarlanan ve işletilen ulaşım sistemin bir bütün olarak performansının de-ğerlendirilmesi gerekmektedir. Farklı türler, işleticiler ve hizmetleri kapsayan bir

maki-nenin etkinliğinde çalışması gereken ulaşım sistemindeki uyum ve bütünleşme eksik-liği günümüzün büyük kentlerindeki en önemli sorundur.

Bütünleşik sistemde zincirin halkaları gibi birbirlerine eklenen yolculuk parçalarının tek bir yolcuğa dönüşmesi için her parçada belirli standartların sağlanması gerek-mektedir. Bu ulaşım zincirindeki halkalar (her bir yolculuk kesimi) kendi içlerinde de-ğerlendirilmekle birlikte, son değerlendirme yolculuğun tamamı için yapılmaktadır.

Zincirin genel performansı zincirdeki en zayıf halkanın performansıyla değerlendiril-mektedir.