Bütünleşmenin Unsurları

Büyük kentlerin farklı koridorlarında farklı yolculuk düzeylerine cevap vermek için hiz-met veren çeşitli ulaşım türleri ve işleticileri bulunmaktadır. Günümüzde farklı işletici-ler ve türişletici-ler tarafından kentliişletici-lere sunulan ulaşım hizmetişletici-ler arasında herhangi bir fark gözetilmeden bir bütünün parçaları gibi planlanması ve işletilmesi, diğer bir deyişle ulaşım sistemlerinin bütünleştirilmesi temel amaçlardan birisidir. Böylece her ulaşım türü ve işleticisi, teknik özelliklerine göre en verimli işletildiği alanda ve talep koşulla-rında hizmet vermekte, yolcular ise bir bütünün parçaları olarak tasarlanmış bu hiz-metleri kesintisiz bir biçimde kullanabilmektedir. Toplu ulaşımda bütünleşmenin temel unsurları olarak yıllardır zaman, mekan ve fiyat unsurları vurgulanmıştır, ancak günü-müzdeki uygulamalarda bu üç unsurun bütünleşmenin ön koşulları olmasına karşılık, başarılı ve etkin bir bütünleşme için bunlara ilave olarak bir dizi unsur daha ortaya çıkmış bulunmaktadır. Aşağıda bütünleşmenin ön koşulları sayılabilecek etkenler sı-ralanmaktadır.

Zaman Bütünleşmesi: Farklı ulaşım hizmetlerinin bir bütün olarak yolcuya sunulabil-mesi için hizmetlerin zaman içinde kesintisiz bir şekilde sunulması bir ön koşuldur.

Yolcuların aktarma yaptıkları iki ulaşım türü arasında kaybedilen zamanın en aza in-dirilmesi temel amaçlardan biridir. Beklemede geçen sürenin araç içinde geçen süre-den daha uzun değerlendirildiği (yaklaşık iki katı) için aktarmalarda geçen bekleme süresinin azaltılması ve yolculuğun sürekliliğinin sağlanması gereklidir. Dolayısıyla ulaşımda bütünleşmenin ön koşullardan birisi, hizmetlerin zamanlamasının (zaman tarifelerinin) birbirleri ile uyumlu olarak hazırlanması ve uygulamada bu uyumun sağ-lanmasıdır.

Fiyat Bütünleşmesi: Farklı ulaşım türleri ve işleticileri tarafından sunulan hizmetler kullanılarak tamamlanan aktarmalı bir yolculuğun toplam maliyetinin bu yolculuğun tek bir araçla yapılması alternatifinden daha düşük olması gerekmektedir. Aktarma fi-yatlandırmasındaki temel kriter, aktarma ile yolcuya verilen (aktarma zorluğu ve za-man kaybı gibi) ek yüklerin karşılığında toplam yolculuk maliyetinde bir indirim yapıl-masıdır.

Mekan Bütünleşmesi: Yolculuğun farklı bölümlerini birleştiren aktarmaların kolaylaş-tırılması, yürümenin ve zaman kaybının azaltılması amacıyla aktarma yapılan türlerin olabildiğince birbirine yaklaştırılması, aktarmaların konforlu, güvenli ve olumsuz dış etkilerden korunmuş alanlarda yapılmasını sağlamak için ulaşım türlerinin mekansal olarak bütünleştirilmesi gerekmektedir.

Bütünleşme Planı: Kapsamlı bir bütünleşme için, bütünleşmenin tüm unsurlarının dikkate alındığı stratejik bir planın hazırlanması ve adım adım uygulanması gerek-mektedir. Günübirlik ve parçacı kararlar ve uygulamalarla, tarafların sadece biri veya birkaçının karar vermesiyle bütünleşmenin gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Yolcu-lar dahil, tüm tarafYolcu-ların çıkarYolcu-larını dengeli bir şekilde koruyan, tarafYolcu-ların tamamının benimsediği, bütünleşmenin tüm unsurlarını kapsamlı bir şekilde dikkate alın bir bü-tünleşme planı, önerilen bu senaryoyu uygulamaya dönüştürerek bir uygulama prog-ramı ile birlikte hazırlanmalıdır. Bütünleşme planı, oluşacak yararların ve sakıncala-rın, kazançların ve maliyetlerin, hakların ve yükümlülüklerin tüm taraflar arasında dengeli bir şekilde paylaşılmasını sağlamalı ve tüm taraflarca savunulmalıdır. Bu dengeleri sağlayamayan bir bütünleşme planının uygulanma şansı ortadan kalkmak-tadır.

Hat Yapılanması: Tarihsel gelişim içinde oluşmuş mevcut şebeke yapısı ve topluta-şım hatları, aktarmalı işletmecilik yaklatopluta-şımına uymayan ve hatta bu yaklatopluta-şımla çeli-şen özelliklere sahiptir. Bütünleşik bir toplutaşım sisteminde hizmetler ve hatların üst üste binerek çakışmalarının önlenmesi, hizmetlerin birbirini tamamlar şekilde düzen-lenmesi gerektiğinden, yeni bir hat yapılanması ve toplutaşım şebekesinin oluştu-rulması gerekmektedir. Bütünleşik aktarmalı bir toplutaşım işletmeciliğine uygun yeni bir şebeke düzenlemesi yapılmadan, hatlar bu yeni yaklaşıma göre yapılandırılma-dan bütünleşik sisteme geçilebilmesi mümkün değildir.

Bilet Teknolojisi: Bilet teknolojisi bütünleşik bir ulaşım sisteminin ortak dili gibidir.

Farklı işleticiler tarafından işletilen çeşitli ulaşım türleri ve hizmetlerinin tek bir bilet teknolojisi çerçevesinde birleştirilmesi, hem yolcular açısından büyük bir rahatlık, ko-laylık ve konfor sağlamakta, hem de gelirlerin işleticiler arasında paylaşımını kolay-laştırmaktadır.

Bilgilendirme: Bütünleşmenin en önemli unsurlarından birisi yolcuların sistem ve hizmetler konusunda bilgilendirilmesidir. Yolcu, seyahatine başlamadan önce bir nok-tadan diğerine gitmek için, hangi ulaşım türlerini, hangi saatlerde, nerede aktarma yaparak, ne kadar bedel ödeyerek gidebileceği konusundaki tüm alternatifleri öğrene-bilmelidir. Yolcu bilgilendirmesi üç farklı kapsamda ele alınmalı, birinci uygulamada toplu ulaşımın kamudaki imajını yükseltecek, sunulan hizmetleri ve kalitesini tanıta-cak bir halkla ilişkiler ve imaj yükseltme çalışması olmalıdır. İkinci çalışma alanı sis-tem ve hizmetlere ilişkin durağan bilgilerin yolculara ulaştırılmasıdır. Bunlar, hatlar,

sefer ve fiyat tarifeleri ve indirimler, aktarma özellikleri gibi kullanıma yönelik genel bilgiler olup kişilerin yolculuklarında hizmet, hat ve güzergah seçimini yönlendirmek-tedir. Üçüncü grup bilgilendirme ise elektronik iletişim ve uydu teknolojileri kullanıla-rak gerçek zaman bilgileri ile yolcuların bilgilendirilmesi ve yönlendirilmesidir. Raylı sistem istasyonlarında ve otobüs duraklarında, aktarma merkezlerinde, araçların içinde rötarlar, hizmetlerdeki aksamalar, aktarma yerleri ve türleri için bilgiler verilerek yolculara yardımcı olunması sistem bütünlüğünü kolaylaştırmaktadır.

Yönetim ve Eşgüdümde Tarafsızlık: Bütünleşme, ulaşımdaki tarafların kendi özel-liklerine uygun rolleri paylaşarak, belirli bir senaryo çerçevesinde hizmetlerini bir bü-tün olarak kullanıcıya sunmaları demektir. Bu nedenle bübü-tünleşme, işleticilerin dı-şında bir eşgüdüm biriminin yönlendirmesi altında, ancak tüm tarafların katılımı ve fi-kir birliği ile belirlendiğinde, işleticiler arasında uyum ve denge çok daha kolay bir şe-kilde sağlanabilmektedir. Eşgüdüm sağlayacak birimin tarafsız olmaması veya işleti-cilerden birinin belirleyici ve yönlendirici olması durumunda, taraflar arasındaki denge ve uyumun sağlanması zorlaşmakta; taraflar bütünleşmeyi, belirli bir amaca yönelik bir ortaklık değil, belirli bir ortak havuzdan diğerlerinden daha fazla almaya çalışmak olarak değerlendirmektedir.

Pazar Koşulları: Toplu ulaşım pazar koşulları tarafsız bir rekabetin oluşmasını sağla-yacak nitelikte olmalıdır. Pazardaki işleticiler birbirlerini “rakip” değil, “ortak” olarak görmeli, pazar ortamı bu bakışı gerçekleştirebilmelidir. Pazardaki amaç, teker teker her işleticinin birbirinin pazarından yolcu çekmek değil, pazara yeni yolcular kazandır-mak olan bir ortaklığın gerçekleştirilmesi olmalıdır. Ortaklar duraktaki yolcuyu kendi aracına çekmeyi değil, hizmetlerini bir bütün olarak planlayıp işleterek, hizmet kalite-sini ve standardını yükselterek, yolcuların memnuniyetini sağlayarak otomobilden toplu ulaşıma yeni yolcular çekmeyi hedeflemelidir. Toplu ulaşım pazar koşulları, re-kabeti değil, yolculara sunulan hizmetlerin iyileştirilmesine odaklanan işbirliğini ve or-taklığı geliştirmelidir.

Altyapı: Bütünleşme için gerekli altyapı, bütünleşme senaryosunun ayılmaz bir par-çasıdır. Altyapı, sadece çeşitli ulaşım türlerinin işletildiği altyapıyı (yollar, otobüs yol-ları, raylı sistem hatlarını), türlerin ortak kullandığı aktarma tesislerini (duraklar, istas-yonlar, iskeleleri) değil, bilet sistemlerini, sabit ve gerçek zaman bilgilendirme sis-temlerini, bütünleşik işletme için gerekli yazılım ve donanımı, taşıtları ve hatta perso-nel kaynaklarını kapsamaktadır. Bütünleşme planı, bütünleşme senaryosunun gerek-tirdiği tüm altyapı ve kaynakları tanımlamalı, bu kaynaklar bütünleşik işletmenin her aşamasında ve her anında zamanında ve yerinde hazır edilmelidir. Altyapı ve kay-naklardaki yetersizliklerden doğan aksaklıklar tüm sistemin işleyişini giderek artan dalgalar halinde etkileyecektir. Bütünleşik sistemin performansı her aşamanın, her yolculuğun ve her aktarmanın performansı ile ölçülecektir. Bütünleşmenin performan-sı, bir zincirin halkaları gibi, en zayıf halkanın gücü ile ölçülecektir.

Tarafların Katılımı: Bütünleşme senaryosu, tüm ilgililerin ve tarafların gereksinmeleri ve özellikleri (güçlerini ve kısıtlarını) dikkate alınarak hazırlanmalı; bütünleşme senar-yosu bir, ya da birkaç katılımcı tarafından hazırlanarak uygulanması isteğiyle diğerle-rinin önüne konmamalıdır. Bütünleşme, bir fikir ve amaç birliği, yararların ve yüklerin dengelendiği bir “katılımcı ortaklık” olarak düşünülmelidir.

Politik Güç ve Kararlılık: Bütünleşme, ülke, kent ve işleticilerin kaynaklarının daha verimli kullanılması, kentlilere daha etkin bir ulaşım hizmeti verilmesi amacıyla yapı-lan bir operasyon niteliğindedir. Bütünleşme ile ulaşımdaki geleneksel yapı yeniden düzenlenmekte, kentlilerin yolculuk alışkanlıkları değişmektedir. Bütünleşme düzen-lemeleri sonucunda sistem genelindeki iyileşmelere karşılık, geleneksel yapının bo-zulmasından rahatsızlık duyan kesimler (işleticiler ve kullanıcılar) oluşabilmektedir.

Geleneksel sistemdeki aksaklık ve hatalardan yarar sağlayan kesimlerin tepkilerini göğüsleyecek, senaryonun belirlenmesi sırasında taraflar arasındaki dengeyi sağ-layacak, uygulamaları sonuna kadar götürecek politik güç ve kararlılık gerekmektedir.

Bu unsur olmaksızın yapılacak bütünleşme girişimleri, ya küçük parçacı çabalar ola-rak kalacak, ya da doğru biçimde hazırlanmış ancak uygulamaya konulamayan bir plan olarak kalacaktır.