Bütünleşme ve Aktarmalı Yolculuk Zorunluluğu

Kentler büyüyüp yolculuk talep düzeyleri artıkça toplu ulaşım hatları, servisleri ve tür-leri arasında aktarma gereksinmesi hem yolcular, hem işleticiler ve hem de ulaşım sis-temi açısından bir ihtiyaç ve zorunluluk olarak ortaya çıkabilmektedir.

Yolcu ihtiyaçlarının karşılanması: Aktarma ve dolayısıyla aktarma yapılan türlerin bütünleştirilmesi ihtiyacı, ulaşım sistemindeki iki “taraf”ın, yani yolcuların ve işleticile-rin farklı ihtiyaçlarından doğmaktadır. Farklı hız, kapasite, kalite, kentsel alanlara eri-şim ve maliyet unsurlarına sahip olan çeşitli toplutaşım türlerinin farklı avantajlarının gerekli olan yerlerde yolcular tarafından kullanılması (örneğin yolculuğun mümkün olan kısmında hızlı bir raylı sistem aracının kullanılması) diğer ulaşım türlerine (örne-ğin daha yavaş olan otobüse) karşı avantajlar sağlamaktadır. Yolculuğun sadece bir kısmında bu tür hızlı bir toplu ulaşım aracının kullanılması bile çoğunlukla yolculuğun tamamında otomobil kullanmaktan daha fazla avantajlar sağlayabilmektedir.

Yolcular açısından değerlendirildiğinde sunulan hizmeti kullanan yolcuların;

 yolculuklarının başlangıç ve bitiş noktaları arasında doğrudan (aktarmasız) tek bir ulaşım türü hizmeti bulunmaması,

 ya da başlangıç ve bitiş noktaları arasında kesintisiz tek bir ulaşım hizmeti bulun-masına karşılık, aktarmalı bir yolculukla (örneğin yolculuğun bir bölümünde raylı sistemler kullanılarak) daha fazla avantaj (daha düşük maliyet, daha hızlı veya konforlu yolculuk) elde edilebilmesi durumunda,

ulaşım türleri, işleticileri, servisleri, hatları arasında aktarma talebi ortaya çıkmakta,

“aktarma” gereği ile birlikte bu farklı türlerin, işleticilerin, farklı hat ve güzergahlardaki hizmetlerinin, farklı özelliklerinin “bütünleştirilmesi” gündeme gelmektedir.

Yolculuk başlangıç ve bitiş noktaları arasında doğrudan işletilen bir toplutaşım hattı yoksa, yolcu için otobüs hatları arasında aktarma yapılması kaçınılmaz bir zorunluluk olmaktadır.

Başlangıç ve bitiş noktaları arasında doğrudan yolculuk yapmaya olanak veren bir hat bulunmasına karşılık, aktarma yapıldığında yolcu bazı avantajlar sağlıyorsa, bu kez yolcuya sunulan aktarmalı yolculuk daha çekici olmakta, yolcu mecbur olmama-sına rağmen aktarmalı yolculuğu yapmaktadır. Örneğin başlangıç ve bitiş noktaları arasında herhangi bir aktarma gerektirmeyen otobüs seferi bulunmasına rağmen, yolcular raylı sistemin ya da bir ekspres otobüs hattının hız ve diğer avantajından ya-rarlanıp daha kısa sürede yolculuklarını tamamlamak için bir “besleme hattı” kul-lanarak raylı sisteme aktarma yapabilmektedir.

Dünya deneyimleri aktarmalarda engeller kaldırıldığında yolculara şu yararların sağ-landığını ortaya koymuştur;

 Yolcular başlangıç ve bitiş noktaları arasında daha doğrudan, hızlı ve ucuz güzer-gahları ve servisleri seçebilmektedir.

 Geleneksel olarak toplutaşımla yapılması zor, çevreden çevreye hareketler kolay-laşmakta ve sıkışık merkez koridorlarındaki yüklemeler azalmaktadır.

 Farklı ulaşım türlerinin kullanılmasındaki esneklik artmaktadır.

Sonuçta yolcuların zaman kazancı ve sistemin verimliliği artmakta, daha çekici ve et-kin bir toplu ulaşım sistemi oluşmaktadır.

İşletici ve sistem ihtiyaçlarının karşılanması: İşletilen ulaşım türünün teknik özel-liklerine göre belirlenen durak aralıkları ve bu durakların çevresinde belirli bir yaya erişim alanı bulunmaktadır. Durakların yürüme alanı dışında kalan yolcular için ya yeni bir hat açılması, ya da hattın zigzaglar çizerek yolcu toplaması gerekmektedir.

Her iki durumda da farklı sakıncalar ortaya çıktığından yüksek kapasiteli ve durak aralıkları uzun olan sistemlerin daha düşük kapasiteli ve sık duraklı besleyici servis-lerle desteklenmesi gerekmektedir.

Her ulaşım türünün verimli bir şekilde işletilebileceği belirli bir talep düzeyi bulunmak-ta, bu kapasite eşiklerinin altında ve üstündeki yolculuk taleplerinin diğer ulaşım tür-leri ile karşılanması gerekmektedir. Düşük kapasiteli bir taşıma türü ile yüksek talep düzeyi bulunan bir koridorda hizmet verilmeye çalışıldığında koridordaki talep karşı-lanamamakta, toplutaşım araçları aşırı doluluklarla hizmet vermek zorunda kalmakta koridora daha fazla otobüs hattı ve aracı konduğunda koridorda toplutaşım araçları-nın yaratığı bir sıkışıklık olmaktadır. Düşük talep düzeylerinde yüksek kapasiteli tür-lerle hizmet verildiğinde ise ulaşım türü verimsiz bir şekilde kapasite altı işletilmekte-dir. Bu nedenle yolculuk talep düzeyleri dikkate alınarak, kent koridorlarında yolculuk taleplerinin karşılanmasında farklı ulaşım türleri arasında bir işbölümü yapılması ge-rekmektedir. Ancak yolculuk talepleri kent koridorları boyunca aynı düzeylerde kalma-dığı, çevreden merkeze geldikçe arttığı için düşük kapasiteli türlerin topladığı yolcu-ların ana koridora ulaşınca bir noktadan sonra aktarma yaparak yüksek kapasiteli ulaşım türüne geçmesi, yani aktarma yapması gerekmektedir.

Çevredeki düşük düzeydeki yolculuk taleplerine cevap vermek için sık durak aralıklı, düşük hızlı ve düşük kapasiteli ulaşım işletmeciliği ana koridorlarda yerini yüksek hız-lı, yüksek kapasiteli ve seyrek duraklı işletmecilik yapan ulaşım türlerine bırakmak du-rumundadır. Bu özellikler tek bir ulaşım türünde bulunmadığı için iki ayrı koşulda iki ayrı ulaşım türünün işletilmesi ve yolcuların aktarma yapması gerekmektedir.

Yolculuk taleplerinin yoğunlaştığı bir kent koridorunda düşük kapasiteli minibüsler ve otobüslerle hizmet sunulmaya devam edildiğinde, minibüs/otobüs hatları ve sayıları tıkanıklığa yol açacak kadar artmakta, toplutaşım araçları kendilerini tıkamaktadır.

Yolculuk talebi minibüs ve otobüslerle karşılanamayacak düzeylere ulaştığında raylı sistemlerle hizmet verilmesi gerekmekte, raylı sistemler ise sağladıkları yüksek kapa-site ve hıza karşılık, büyük durak aralıkları ve yapım maliyetleri sebebiyle otobüsler kadar yaygın bir şebeke oluşturamamakta, sınırlı sayıda koridora hizmet götürebil-mektedirler.

Ana koridorlarda yoğunlaşan taleplerin karşılanması için işletmeye açılan bir raylı sis-temin merkez dışındaki yoğun yolculuk üretmeyen alanlarda da etkin çalışabilmesi için raylı sistem duraklarının yaya erişim alanları dışında kalan alanlardaki yolcuların raylı sisteme ulaşabilmeleri için “aktarma” yapacakları “besleyici servisler” gerekmek-tedir.

Sonuç olarak, bir kentte yolculuk taleplerinin düzeyleri artıkça, diğer bir deyişle çevre-deki az yolculuk üreten konut alanları ile merkezçevre-deki ana koridorlardaki yolculuk talep düzeylerinin arasındaki fark açıldıkça aktarma yapılması da o kadar gerekli olmakta-dır. Aksi halde çevreden yolcu toplayan düşük kapasiteli sistemler merkezde üst üste bindikçe ana koridorlarda araçlardaki doluluk ve yollardaki sıkışıklık artacak, ulaşım sistemi kilitlenme noktasına yaklaşacaktır.

Teknik ve ekonomik boyutlar dikkate alınarak kapasite açısından zorunlu olan bu iş bölümü sonucunda, yolcuların “aktarma” yapması, aktarma yapılan türlerin ise birbir-leriyle “bütünleştirilmesi” ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.