Bisikletler İçin Yol Düzenlemeleri

Bisikletlilerin herhangi bir öncelik ve ayrıcalık olmaksızın genel trafik için yapılmış yol şeritlerini ve kavşakları “karışık trafik” içinde kullanması ile oluşan bir durumdan, bisik-letlilere sağlanan koruma ve ayrıcalıklar kademeli olarak yükseltilerek, bisikletlilerin di-ğer trafikten tamamen ayrıldığı bir şebeke üzerinde, didi-ğer trafikten bağımsız bir yolcu-luk yapmalarını sağlayan “tam ayrımlı” duruma kadar farklı ayırım düzeylerinde, farklı ad ve özelliklerde çeşitli tasarım ve uygulamalar geliştirilmiştir (Şekil-8.1). Aşağıda en korumasız düzeyden başlanarak bisikletlerin kullandığı yol altyapısının fiziksel ve kul-lanım özellikleri sıralanmaktadır.

Karışık Trafikte Bisiklet: Karışık trafik şeritleri içinde bisikletliler trafik kompozisyonu içinde bulunan diğer motorlu taşıtlarla aynı yol yüzeyini paylaşma durumundadır. Bu yollarda bisikletliler için herhangi bir önlem alınmamış ve düzenleme yapılmamıştır.

Herhangi bir motorlu taşıt sürücüsünün aynı yönde seyretmekte olan bir bisikletliyi sol-lamak için, diğer bir taşıtı sollarken yaptığı gibi, yandaki şeride geçmesi gerekmektedir.

Bu durumda bisikletlinin kullandığı trafik şeridi sollama yapılan kesimde tüm genişliği ile bisikletlinin kullanımına ayrılmış olmakta, bisiklet kullanımın tehlikesi artarken yolun kapasite kullanımı azalmaktadır.

Şekil-8.1 Fiziksel Düzenlemelerle Bisiklet Koruma Düzeylerinin Değişimi

Bu kullanım biçimi, bisikletlileri sollamak isteyen taşıtların yaptığı hareketler ve bisik-letlilerin yol yüzeyindeki yerlerinin tanımlanmamış oluşu sebebiyle kaza risklerinin en yüksek olduğu bisiklet kullanım şeklidir. Bisikletliler, hız, yavaşlama ve durma, ağırlık ve manevra kabiliyetleri gibi fiziksel özellikleri kendilerinden çok farklı olan motorlu ta-şıtlarla aynı yol yüzeyini paylaşma durumunda bulunmakta ve korumasız oldukları için herhangi bir çarpışma halinde en fazla fiziksel darbeye hedef olan taraftır. Motorlu ta-şıtların yoğunluğu ve hızı arttıkça, bisikletlerin karışık trafik içinde kullanılması zorunlu-luğu, bisiklet kullanımını caydırıcı bir unsur olmakta, bu koşullarda bisiklet kullanımı azalmaktadır.

Bisiklet için Genişletilmiş Trafik Şeridi: Bisiklet kullanımının yoğun olduğu ve dola-yısıyla bisikletliler için özel bir düzenleme yapılması gerekmesine rağmen, fiziksel ye-tersizlik ve diğer sebeplerden dolayı bisikletlilere standartlara uygun bir şerit ayrılamı-yorsa, bu yol kesimlerinde kaldırıma yakın olan yol şeridinin genişliği artırılarak motorlu taşıtlarla bisikletlilerin daha güvenli bir şekilde birlikte yolu kullanmaları sağlanabilir.

Kent içinde trafik hızının düşük olduğu, kamyon ve otobüs gibi büyük taşıtların az ol-duğu yol kesimlerinde yol şeritleri 2.75-3.25 m. arasında yeterli olabilmektedir. Bu tür kesimlerde sağ şeridin genişliği 1.00-1.30 m artırılarak, şeridin genişliğinin 3.75-4.25 m’ye çıkarılmasıyla bisikletlilerin yolu kullanımı daha güvenli hale getirilebilir. Bu du-rumda sağ şeridi kullanan motorlu taşıt trafiğinin bisikletlileri sollarken yandaki şeride geçmeleri gerekmeyecek ve trafik içinde şerit değiştirme hareketleri azalacak ve trafi-ğin akışkanlığı artacaktır. Ancak bu düzenlemenin uygulamada başarılı olabilmesi için, genişletilmiş şerit üzerinde motorlu taşıtların park etmesi ve yükleme-boşaltma

yapma-sı önlenmelidir. En sağ şeridin genişletilmesinin, bu şeride otomobillerin park etmesine yol açabileceği gözden kaçırılmamalıdır.

Bisiklet için Genişletilmiş ve İşaretlenmiş Trafik Şeridi: Yukarıda tanımlandığı şe-kilde taşıtlarla bisikletlerin birlikte kullanımını kolaylaştırmak için genişletilen sağ şeri-din dikey ve yatay trafik işaretleri ile hem sürücülere ve hem de bisikletlilere bildirilmesi ile bisiklete sağlanan öncelikler dizisinin ilk aşaması başlamış olmaktadır. Bu şeridin bisikletlerin kullanımı için genişletildiğinin, her iki kullanıcı grubuna bildirilmesi ile sağ şeritte oluşturulan bu genişlemenin otopark olarak kullanılmaması, sağ şeritten giden bisikletlilere dikkat edilmesi ve bu şeritte motorlu taşıtların hızlı gitmemesi gerektiği açıklanmış olmaktadır.

Bisiklet Banketleri: Özellikle kırsal alanlarda kaldırım bulunmayan yollardaki banket-lerde, yüzey kaplamasının elden geçirilerek bisikletlilerin kullanımı için asfaltlanması ve bisikletliler için düzenlendiğinin işaretlenmesi ile oluşan bisiklet banketleri motorlu taşıtlar tarafından acil durumlarda kullanılırken bisikletler için kolayca güvenli bir şerit yaratılmasını sağlamaktadır.

Bisiklet banketlerinin düzenlenmesi sırasında yatırım ve bakım maliyetlerinin düşürül-mesi için genellikle yolun tek bir yönünde iki yöndeki bisiklet trafiğine de hizmet edecek genişlikle tek bir banket asfaltlanmakta ve işaretlenmektedir. Bu uygulamanın yoğun bir talep oluşturmasından sonra, hem taşıt trafiği ve hem de bisiklet trafiğinin belirli bir düzeye ulaşması durumunda, yolun diğer tarafındaki banket de asfaltlanıp işaretlene-rek, yolun iki tarafından her biri o yöndeki trafikle ayni yöndeki bisikletlilere hizmet ve-recek şekilde düzenlenmektedir.

İşaretlenmiş Bisiklet Şeritleri: İşaretlenmiş bisiklet şeritleri, yol yüzeyinin bir bölümü-nün yol çizgisi (bazen ilave olarak farklı renk ve özelliklerdeki kaplama malzemesi) ile taşıt trafiğinden ayrılarak bisikletlerin kullanımına tahsis edilmesiyle oluşmaktadır.

Bisiklet şeritleri; yolların genellikle sağ şeritlerinde, kaldırım kenarlarında ve yayalarla taşıt trafiği arasında bir tampon bölge, hız ve diğer özellikler açısından bir geçiş unsu-ru olarak planlanmaktadır. Sol dönüşlerin yoğun olduğu yerlerde ve ortada geniş röfüj bulunması halinde bunun yeniden düzenlenmesi ile yolun sol şeridinde (ortasında) bi-siklet şeritlerinin düzenlendiği örnekler de görülmektedir. Fiziksel ve işletme düzenle-meleri ülkeden ülkeye, kentten kente, kentin merkez ya da dış alanlarında olmasına göre, bisiklet şeridi kullanımının tarihsel gelişimine ve genel trafik şebekesinin özellik-lerine, diğer trafiğe getirilen sınırlama ve kısıtlamaların düzeyine bağlı olarak bisiklet şeritlerinin düzenlemeleri değişebilmekte ve farklılıklar göstermektedir.

Genel trafikten sadece yol çizgisi ile ayrılmış bisiklet şeritleri

 Tek yönlü yollarda motorlu taşıt trafiği içinde genellikle yol kenarında ve taşıt trafiği ile aynı yönde tek yönlü ya da iki yönlü olarak,

 İki yönlü yollarda yolun her iki kenarında taşıt trafiğiyle aynı yönde tek yönlü olarak (Fotoğraf-8.2),

 Bazı örneklerde tek yönlü yollarda yolun bir kenarında iki yönlü olarak düzenlenmiş örneklerine de rastlanabilmektedir.

Yol boyu otoparka izin verilen yerlerde bisiklet şeritlerinin iki farklı şekilde düzenlendiği görülmektedir. Özellikle A.B.D. örneklerinde bisiklet şeridi akan trafiğin sağında, trafik şeridi ile park şeridi arasında düzenlenmektedir. Bu durumda otoparka giren ve çıkan her araç, bisiklet şeridini kesmekte, araçtan inen ve binen her sürücünün açtığı otomo-bil kapısı bisikletliler için bir tehlike oluşturmaktadır. Park etmiş araçlar bisikletlilerin yan yollardan çıkan taşıtları ve yayaları görmesini zorlaştırmaktadır.

Genellikle Avrupa kentlerinde uygulanan ikinci çözüm ise bisiklet şeridinin park eden araçlarla kaldırım arasında düzenlenmesidir. Bu düzenlemede park eden araçlar bisik-let şeridini kesmediği için daha güvenli, kesişmeleri azaltılmış bir şerit oluşmakta, park eden araç kapılarının oluşturduğu tehlike azalmakta ve hepsinden önemlisi park etmiş taşıtlar, akan trafikle bisikletliler arasında bir koruyucu alan ve tampon bölge oluştur-maktadır.

İşaretlenmiş bisiklet şeridinin park eden araçlarla kaldırım (yayalar) arasına alınmasıy-la birlikte, fiziksel oalınmasıy-larak ayrılmış bisiklet şeritleri oluşmaya başalınmasıy-lamaktadır.

Ayrılmış Bisiklet Şeritleri: Çizgi ile ayrılmış bisiklet şeritleri ile yaşanan en önemli so-run, motorlu taşıtların bisiklet şeridini otopark olarak ve yükleme-boşaltma amacıyla kullanmalarıdır. Bisiklet şeridinin motorlu taşıtların kullanımından kurtarılması amacıyla şerit çizgisine ek olarak plastik ayırıcılar veya bordür taşı kullanılarak, bisiklet şeridi fi-ziksel engellerle vurgulanmakta, motorlu taşıtların girmesi zorlaştırılarak veya tama-men engellenerek diğer trafikten ayrılmaktadır. Bu fiziksel ayrım, bordür gibi geçişi en-gelleyen bir nitelikte ise, taşıtların bisiklet yolunu keserek parsellere giriş-çıkışı için açıklıklar bırakılmaktadır (Fotoğraf-8.3).

Bisiklet şeritleri, yol yüzeyinin bir parçası olmakla birlikte, bir yandan motorlu taşıtlar-dan ayrılması ve bisikletlilere tahsisi istenmekte, diğer yantaşıtlar-dan da motorlu taşıtların parsellere girişi ve çıkışı için bu şeridi kullanmaları gerekmektedir. Her iki amaca da hizmet etmek üzere geliştirilen çözümlerden birisi de bisiklet şeridinin normal şeritlere göre yükseltilerek taşıt trafiği ile yaya kaldırımları arasında bir geçiş alanı olarak tasar-lanmasıdır.

Kaldırım ve yol yüzeyi arasında bir düzeyde bisiklet şeridi yaratan bu düzenleme, taşıt-ların bisiklet şeridine girmelerini kesin olarak önleyecek fiziksel bir sınırlama olmamak-ta, dolayısıyla kurallara aykırı olarak bu şeridin otopark gibi amaçlarla kullanımını en-gellememekle birlikte fiziksel olarak caydırıcı bir niteliğe sahip bulunmaktadır. Bisikletli-lerin şeride çıkıp-inmeBisikletli-lerini sağlayacak şekilde yol yüzeyi ile bisiklet şeridi arasında bir

rampa oluşturulması, taşıtların kaldırıma kadar erişmelerine imkan vermektedir. Ayrıca yol üzerine yeni bir kaplama katmanının yapılması maliyetleri yükseltmekte, yapım için dar yüzeyli asfalt makinesi ve silindir ya da elle yapım gerekmektedir. Ancak yükseltil-miş bisiklet şeridinin, bisikletlilerin ağırlığının az olması sebebiyle şeridin yıpranması-nın azaltılması, yapım sırasında verilen eğimler sebebiyle bisiklet şeridinde yağmur suyu ve çöp birikintisinin az olması ve dolayısıyla süpürülme ihtiyacının azaltılması ve ayırım çizgisinin sık sık yenilenme ihtiyacının ortadan kalkması gibi avantajları da bu-lunmaktadır.

Fotoğraf-8.2 Yolun Her İki Yanında Tek Yönlü Bisiklet Şeridi

Fotoğraf-8.3 Fiziksel Engelle Ayrılmış Bisiklet Şeridi

Bisiklet Bulvarları: Son yıllarda uygulanmaya başlayan bu düzenleme ile mevcut bir yol kesiminde taşıt trafiğine getirilen kısıtlamalarla (sürekliliğinin fiziksel olarak ya da yön değişiklikleri ile kesilmesi gibi) yolu kullanan taşıtların sayısı azaltılmakta ve fizik-sel düzenlemelerle (trafik sakinleştirme: traffic calming önlemleriyle) hızı düşürülmekte, diğer bir deyişle yolun kademelenmesi aşağı indirilmekte, buna karşılık bu yol kesimi

bisikletlerin daha yoğun kullanımını sağlayacak şekilde motorlu taşıtlara getirilen fizik-sel engellemelerden etkilenmeden sürekliliği sağlanmaktadır.

Bu düzenlemelerle söz konusu yol kesimi bisikletler için ana koridor olarak geliştiril-mekte, ancak motorlu taşıt trafiğine sadece o yol üzerindeki binalara giriş çıkış yapa-cak bir erişim yolu haline getirilmektedir. Bisikletler için bir ana bulvar haline gelen yol-da, bisikletlerin karışık trafik içinde olmalarına rağmen, bisikletler için genel bir iyileş-tirme, öncelik ve ayrıcalıklar ortamı yaratılmakta, genellikle bu düzenlemeler sırasında yaya alanları da oluşturulmaktadır. Bisiklet bulvarları, bisikletin yanı sıra yaya trafiği için de uygun bir düzenleme olmakta, bu yol kesiminden geçmesi gerekmeyen trafik başka koridorlara yönlendirerek yaya ve bisikletlilerin kullanımını yoğunlaştırmaktadır.

Bisiklet Bulvarı yaklaşımı ile yapılan düzenlemelerde, projelendirilen yol kesiminin do-laşım şeması içindeki kademelenmesinin indirilmesine karşılık, yol üzerindeki parselle-re erişim kısıtlanmadan, geçen trafiğin bu kesimi kullanması önlenmiş olmaktadır. Bu yol bisikletliler için kestirme bir nitelik taşıyorsa, ya da bisiklet önceliği sağlanması zor olan paralel bir yola alternatif olabiliyorsa uygulamanın başarılı olma şansı daha da artmaktadır.

Yaya ve Bisikletin Birlikte Kullandığı Yollar: Yaya alanlarında ve yaya bölgelerinde oluşturulan, ya da tek başına planlanan yaya yollarının bisikletlerin de kullanımına açılmasıyla oluşturulan trafikten ayırma düzenlemeleri taşıt trafiğinden korunması ge-reken yayaların ve bisikletlilerin güvenliğini artırmaktadır. Ayrıca bir çok ülkede bisiklet-lerin yaya kaldırımlarını kullanmasına yasal olarak izin verilmektedir. Bazı ülke kentle-rinde ise bisikletliler çevredeki konut alanlarında yaya kaldırımlarını kullanabilirken, kent merkezlerinde kaldırımları kullanmaları yasaklanmakta, taşıtlarla birlikte yol yüze-yini kullanmaları gerekmektedir.

Yaya ve bisikletlerin kullandığı paylaşımlı yollar, her iki türü de taşıt trafiğinin tehlike-sinden ve olumsuz etkilerinden korumakta, ancak hızları ve özellikleri bir ölçüde farklı-laşan bisikletler ve yayalar arasında çelişki ve tehlikelere sebep olmaktadır. Bisikletler-le aynı yolu paylaşan yayaların yürüme koşulları bozulmakta, yayaların kaza riskBisikletler-leri artmaktadır (Fotoğraf-8.4, Fotoğraf-8.5). Bu sakıncalarına rağmen bazı kentlerin mo-torlu taşıt trafiğe kapatılmış yaya bölgelerinde bisiklet kullanımına izin verilerek bu alanların çekiciliği artırılmakta, erişim kolaylaştırılmaktadır (Fotoğraf-8.6)

Bisiklet Yolları: Motorlu taşıt trafiğinden ve yayalardan tamamen ayrılarak sadece bi-sikletlerin kullanımı için düzenlenmiş yol kesimleri “bisiklet yollarını” oluşturmaktadır.

Bisiklet yolları, trafik yolunun bir kısmının tamamen taşıtlardan ve yayalardan ayrılması ile, yolun taşıt trafiğine kapatılması ile, yeni bir alanın planlaması sırasında, ya da yeşil alanlardan bisikletlere bir şerit ayrılarak gerçekleştirilebilmektedir.

Bisiklet yolları, bisikletliler için tam koruma ve ayrıcalık sağlamakta, diğer trafikle olabil-diğince az kesişme yaparak sürekli ve kesintisiz güvenli sürüş ortamı yaratmaktadır.

Ancak geleneksel olarak oluşmuş kent dokusunda, özellikle merkez alanlarında bisik-let yollarının düzenlenmesi genellikle mümkün olamamaktadır. Bisikbisik-let yolları kent merkezlerinde taşıt trafiğine getirilen kısıtlamalar ve yayalaştırma projeleri kapsamında uygun bir çözüm olabilmekte, motorlu taşıt trafiğinin azaltıldığı oranda ortaya çıkan yol fazlaları bisikletlere ayrılabilmektedir.

Fotoğraf-8.4 Yayalar ve Bisikletlerin Ortak Kullandığı Yollar

Fotoğraf-8.5 Konut Alanlarında Yaya ve Bisikletlerin Ortak Kullandığı Yollar

Fotoğraf-8.6 Yaya Bölgesinde Bisiklet Kullanımı

Dünyanın çeşitli ülkelerinde, o ülkenin ve kentin kendine özgü yerleşim yapısı ve yol dokusu özelliklerine göre bisiklet şeritleri ve yollarının tasarımında farklı standartlar ve boyutlar kullanılmaktadır. ABD, Kanada ve Avustralya’da büyük otomobillerin kullandı-ğı planlı gelişmiş geniş cadde ve sokaklardan oluşan karayolu sisteminde benimsenen standartlar, ülkemiz koşullarına daha benzer olan Avrupa kentlerinde uygulanan stan-dartlardan farklılaşabilmektedir. Aşağıda ülkemiz kentlerinde de uygulanabilecek bir örnek olarak Danimarka’da benimsenen şerit genişlikleri örnek olarak verilmektedir (Tablo-8.1).

Tablo-8.1 Danimarka’da Bisiklet ve Trafik Şeritleri İçin Uygulanan Genişlikler

Yol Cinsi Özelliği Minimum Genişlik (metre)

Trafik Şeritleri

Yüksek hız 3,50

Orta hız 3,00-3,25

Düşük hız 2,75

Çok düşük hız 2,50

Bisiklet için genişletilmiş şerit 4.00

Park Şeridi 1,80-2,50

Orta Röfüj 2,00

Bisiklet Şeritleri Ayrılmış 2,20 (min. 1,70)

(Yol yüzeyinde) İşaretlenmiş 1,50 (min 1,20) çizgi dahil