Nüfus Defterlerine Göre 1831-1839 Yılları Nüfusu

1831-1859 yılları arasında Tekfurdağı’na ait 118 nüfus defteri bulunduğundan daha önce bahsetmiştik. Bu defterlerin hepsi incelense dahi sancağın toptan nüfusunu belirlemek oldukça zordur. Çünkü bu dönemde yapılan sayımlar profesyonel manada yapılmamış ve aynı yıla ait defterlerde bütün köylerin nüfusu bulunmamaktadır. Bu bakımdan Tekfurdağı’ndaki mahalleler ve köyler hakkında bir fikir edinebilmek için bazı “Müslim” ve “Reaya” defterlerini incelemeyi uygun bulduk. Bu sayede Tekfurdağı’ndaki Müslüman, Rum, Ermeni mahalle ve köyleri tespit edilmiş oldu. Aşağıda da değineceğimiz üzere incelediğimiz nüfus defterlerinde Tekfurdağı kırsalında Ermeni nüfus bulunmamaktadır. Ermeniler daha çok merkez kazadaki 11 mahallede yoğun olarak yaşamakta olup, herhangi bir Ermeni köyüne tesadüf edilmemiştir. Buna karşılık Rumlar hem merkezde hem de köylerde yaşamaktadırlar. Bu dönemde merkez kazaya bağlı sadece Rumların yaşadığı, Banados, Işıklar, Kumbağ, Çanakçı, Köse İlyas, Naip ve Cedid isminde yedi adet köy bulunmaktadır. Yahudi ve Kıpti nüfus ise oldukça azınlıktadır. 4002 numaralı reaya defterine göre 1833 yılında merkez kazada, 222 Yahudi ve 64 Hristiyan Kıpti yaşamaktadır.

Müslim; 36,54%

Gayri müslim; 63,45%

100

İncelemiş olduğumuz 3989 numaralı Müslim nüfus defterinde, 1831 yılı itibariyle Tekfurdağı Merkez Kaza’da 22 Müslüman Mahallesi’nde 2.838 nüfus yaşamaktadır. Bu mahallelerin isimleri ve nüfus miktarları aşağıdaki gibidir.

Tablo 19

3989 Numaralı Nüfus Defterine Göre Tekfurdağı’ndaki Müslüman Mahallelerin Nüfusu (1831)

Mahalle Adı Müslüman Nüfus Miktarı

İskender Çavuş 228 Nebizade 220 Hoca Bayezid 200 Hacı İsa 190 Raziye Hatun 154 Yunus Bey 146 Can Paşazade 144 İbrahim Bey 135 Cami-i Atik 134 Hoca Veli 128 Kara Kâtip 127 Hüseyin Çavuş 121 Hacı Mehmet 111 Hacı Hürmüz 91 Behram Reis 85 Hacı Musa 84 Camii Vusta 78

Bevvap Mehmet Bey 72

Cennet Hatun 61 Tuti Hatun 59 Dizdarzade 31 Leb-i Derya 23 Misafir Olanlar 46 Memurlar 29 Sürgün Gelenler 29 Mahkeme Görevlileri 31 Diğer Daire Görevlileri 43 Daire-i Ayan-ı Belde 16 Daire-i Mübayaa Memurları 5

Gümrük Dairesi 17

101

En fazla Müslüman nüfus İskender Çavuş Mahallesi’nde, en azı ise Leb-i Derya Mahallesi’nde bulunmaktadır. Müslüman nüfusun yoğun olduğu Nebizade, Hoca Bayezid, Hacı İsa, Raziye Hatun, Yunus Bey, Can Paşazade, İbrahim Bey, Cami-i Atik, Hoca Veli, Kara Kâtip, Hüseyin Çavuş, Hacı Mehmet mahallelerinde nüfus miktarı 100’ün üzerindedir.

Merkez kazada 22 Müslüman mahallesine karşılık, 1833 yılı 4000 numaralı Reaya nüfus defterine göre, 8 Rum mahallesi bulunmaktadır. Bu mahalleler ve nüfus yoğunlukları şöyledir:

Tablo 20

4000 Numaralı Nüfus Defterine Göre Tekfurdağı’ndaki Rum Mahallelerin Nüfusu (1833)

Mahalle Adı Rum Nüfus Miktarı

Haymana 802

Papa Nekafos (Negofitos) 295

Papa Nikolaki 344 Papa Şakalaryoz 254 Papa Hristodili 247 Çiftlikönü (Karaman) 245 Papa Zaharya 215 Papa İkonomus 182 Toplam 2.584

1833 yılı itibariyle Tekfurdağı merkez kazada 8 Rum mahallesinde 2.584 Rum nüfus kayıtlıdır. Bunlardan Rum nüfusun en yoğun olduğu yer Haymana Mahallesi’dir. En az Rum ise, Papa İkonomus Mahallesi’nde yaşamaktadır.

1839 yılına ait 4015 numaralı Reaya nüfus defterinde Tekfurdağı merkez kazada 11 Ermeni Mahallesi olup, bu mahalleler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

102

Tablo 21

4015 Numaralı Nüfus Defterine Göre Tekfurdağı’ndaki Ermeni Mahallelerin Nüfusu (1839)

Mahalle Adı Ermeni Nüfus Miktarı

Nevruz Mahallesi 399 Varteres Mahallesi 384 Çilingiroğlu Mahallesi 352 Edesoğlu Mahallesi 296 Kilyosoğlu Mahallesi 257 Tarakçıoğlu Mahallesi 249 İsador Papaz Mahallesi 241

Batmaz Mahallesi 223

Dilanoğlu Mahallesi 221

Çulluoğlu Mahallesi 219

Tarçınoğlu Mahallesi 157

Toplam 2.998

Tabloya göre, Tekfurdağı merkez kazada Ermeni nüfus azımsanamayacak seviyededir. Bu yıllarda Tekfurdağı’nda 11 Ermeni mahallesinde 2.998 Ermeni nüfus kayıtlıdır. Nevruz, Varteres ve Çilingiroğlu Mahalleleri Ermeniler’in en yoğun olduğu yerlerdir. Nüfus defterlerinde, Tekfurdağı’ndaki Müslüman, Rum ve Ermeni mahallelerindeki nüfus miktarlarından başka kırsal nüfusa ait veriler de bulunmaktadır. Bu yıllarda Ermeniler’e ait bir köye rastlamadık, onlar daha çok kaza merkezindeki mahallelerde yaşamaktadırlar. 3995 ve 4008 numaralı reaya defterinde Rumlar’a ait yedi köy tespit edilmiştir. Bu köyler, Rum nüfusun yoğun olduğu yerler olup, ayrıca sancakta Müslümanlar ile Rumlar’ın beraber yaşadığı köylerde bulunmaktadır.

103

Tablo 22

Tekfurdağı Rum Köylerindeki Nüfus (1831-1835)

Köy Adı 3995 Numaralı Nüfus

Defteri (1831) 4008 Numaralı Nüfus Defteri (1835) Banados Köyü 336 383 Naip Köyü 316 358 Kumbağ Köyü 610 667 Cedid Köyü 346 316 Işıklar Köyü 1.111 1.222 Çanakçı Köyü 22 73 Köse İlyas - 22 Toplam 2.631 3.041

3995 ve 4008 numaralı Rum nüfus defterlerini kıyasladığımızda Tekfurdağı’na bağlı yedi Rum köyünde nüfusun devamlı arttığı görülmektedir. 1831 tarihli 3995 numaralı defterde Rum nüfus 2.631 iken, dört yıl sonra tutulan 1835 tarihli 4008 numaralı Rum nüfus defterinde bu rakam 3.041’e çıkmıştır. Köylerdeki Rum nüfus dört yılda % 16 artış göstermiştir.

2.1.3. 1881/1882-1893 Nüfus Sayımı

Osmanlı Devleti’nde ilk kapsamlı nüfus sayımı 1881/1882-1893 yılları arasında yapılan sayımdır (Karpat, 2010: 91). Zira 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren devletin içinde bulunduğu siyasi, iktisadi ve sosyal sıkıntılar kapsamlı bir nüfus sayımını gerekli kılmıştır. 1855 Kırım Savaşı nedeniyle Rusya’dan Osmanlı topraklarına gelen Müslüman göçmenlerin tespiti, 1856 Islahat Fermanı ile kaldırılan cizyenin askerlik

bedeline dönüştürülmesiyle askerlik çağındaki Gayrimüslim nüfusun belirlenmesi, 1864

ve 1871 Vilayet Nizamnameleri’nin taşra yönetiminde meydana getirdiği değişiklikler, ülkede kapsamlı bir nüfus sayımının zorunlu hale geldiğini göstermektedir (Gül ve Gökçen, 2010: 53).

Ülkede, yeni ve kapsamlı nüfus çalışmaları II. Abdülhamit döneminde olmuştur. Bu dönemde, 1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı ve akabinde imzalanan Berlin Antlaşması ile

104

Osmanlı Coğrafyası ciddi boyutlarda değişime uğramıştır. Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti, Avrupa’daki topraklarının büyük bir kısmını kaybetmiş ve bu topraklardan ülkeye binlerce Müslüman muhacir göçü olmuştur¹⁰². Berlin Antlaşması’nda, Eski Tuna Vilayeti, Sırbistan-Bulgaristan ve Romanya arasında bölüştürüldü. Edirne Vilayeti’nin büyük bir bölümü, Doğu Rumeli isminde özerk bir vilayet olmuş ve 1885’te Bulgar Prensliği ’ne bağlanmıştır. Bosna-Hersek’i Avusturya-Macaristan Devleti işgal etmiş ve Kafkasların önemli bir kısmı Rus egemenliğine girmiştir. Bu bağlamda Osmanlı Devleti, devrettiği topraklarla birlikte yaklaşık 4,5 milyon nüfusu da kaybetmiştir (Karpat, 2010: 90).

Osmanlı yetkilileri, hem ülke nüfusunu belirlemek hem de 1878’den sonra yapılan reformların kalıcı olması için ülkedeki beşeri ve doğal kaynakların tespitinin yapılması gerektiğini düşünüyorlardı. Bu bağlamda II. Abdülhamit, yeni bir nüfus sayımının yapılması için hukuki düzenlemeleri yapma yetkisini Şûrâ-yı Devlet’e vermiş ve burada, 4 Eylül 1881 yılında yürürlüğe giren Sicill-i Nüfus Nizamnamesi hazırlanmıştır (Gül ve Gökçen, 2010: 53-54; Karpat, 2010: 91).

Nihayet, 1881’de başlayan nüfus sayımı 1888-1889 yıllarında tamamlanabilmiş ve 17 Ağustos 1893 tarihinde Sadrazam Cevat Paşa tarafından padişah II. Abdülhamit’e sunulmuştur. Sayımın bu kadar uzun sürmesinin nedeni, ulaşım imkânlarının yetersizliği ve kötü hava şartlarıdır (Gül ve Gökçen, 2010: 55).

102

1877-1878 Osmanlı-Rus Harbinden sonra Balkanlar’dan Osmanlı topraklarına göç eden muhacir kitleleri hakkında Bilal Şimşir’in Rumeli’den Türk Göçleri isimli iki çitlik eseri ayrıntılı bilgiler vermektedir. Geniş bilgi için bkz. (Şimşir, 1968: 19-818; Şimşir, 1970: 3-832).

105