Mubâlağa Kalıbında Sîga İçi ‘Udûller - Mubâlağa Kalıbında ‘Udûl

1.4. Mubâlağa Kalıbında ‘Udûl

1.4.1. Mubâlağa Kalıbında Sîga İçi ‘Udûller

Sîga içi ‘udûller tabiriyle iki mubâlağa kalıbı arasında gerçekleşen ‘udûllerin kast edildiği geçmişti. Söz konusu ‘udûlleri şu şekilde tasnif etmek mümkündür.

1-) ٌلاَّعَػف Kalıbında Gelen Sîga İçi ‘Udûller ٌلوُعَػف Kalıbından ٌلاَّعَػف Kalıbına ‘Udûl Örnek:

“_{)34( ٌراَّفَكّّهـويلىظّىلّىفاىسنًلإاَّّفًإّاىىويصٍيتَّلاًّوَّللاّىةىمٍعًنّاكُّديعىػتٍّفًإىكّيهويميتٍلىأىسّاىمّّْليكٍّنًمٍّميكاىتآىك”}

“O, istediğiniz şeylerin hepsinden size verdi. Eğer Allah’ın nimetlerini saymaya

kalkışsanız sayamazsınız. Şüphesiz insan çok zalimdir, çok nankördür.” 498

Yukarıdaki âyette _{ّهراَّفىك kelimesi üzerinde bir ‘udûl vardır.}

Değerlendirme: Âyetteki sarf ‘udûlü kelime düzeyinde gerçekleşmiştir.

Ma‘dûlun ‘anh, mubâlağa kalıbındaki _{رويفىك lafzıdır. Ma‘dûlun ileyh, yine mubâlağa kalı-}

bındaki _{ّهراَّفىك kelimesidir. ‘Udûlün yönü (tipi), mubâlağa kalıbından başka bir mubâlağa}

ğanın söze manevi bir güzellik kattığı da ifade edilmektedir.499_{‘Udûl olmazsa, ayetteki}

anlam inceliği kaybolabilir. ‘Udûlün hükmü câizdir. Arap diline uygun olup şâò veya

hata değildir. Kur’ân’da bu tipte bir tane ‘udûl tespit edilmiştir. Kur’ân’da Zümer, 39/3,

498_{İbrahim, 14/34.}

Kâf, 50/24, Nûh, 71/27 âyetlerinde zikredilen _{ّهراَّفىك lafızları üzerinde görülen ‘udûllerin} sîga dışı ‘udûller kapsamında ele alınması daha uygundur.

2-) _{ٌلوُع Kalıbında Gelen Sîga İçi ‘Udûller}_َػف

Bu tipte meydana gelen ‘udûller şu şekilde ortaya çıkmaktadır. ٌلاَّعَػف Kalıbından _{ٌلوُعَػف Kalıbına ‘Udûl}

Örnek:

“_{)38(ّ ٍروُفَكّّوفاَّوىخَّّليكُّّبًييُّلاّىللهاَّّفًإ”}

“Doğrusu Allah hiçbir haini, nankörü sevmez.” 500

Yukarıdaki âyette ّورويفىك lafzı üzerinde bir ‘udûl meydana gelmiştir. Kur’ân’daki şu

kelimelerde de yukarıdaki tipte ‘udûller vardır.501

Değerlendirme: Âyetteki sarf ‘udûlü kelime düzeyinde gerçekleşmiştir.

Ma‘dûlun ‘anh, mubâlağa kalıbındaki _{راَّفىك lafzıdır. Ma‘dûlun ileyh, yine mubâlağa kalı-}

bındaki _{رويفىك kelimesidir.‘Udûlün yönü (tipi), sîga içi olarak bir mubâlağa kalıbından}

başka bir mubâlağa kalıbına doğrudur.‘Udûlü ortaya çıkaran etken (asıl) bağlam- dır.‘Udûlün sebebi ve anlama etkisi dikkat çekmek ve te’kîd olarak ifade edilebilir. ‘Udûl olmazsa, ayetteki anlam inceliği kaybolabilir. ‘Udûlün hükmü câizdir. Arap diline uygun olup şâò veya hata değildir. Kur’ân’da bu tipte altı tane ‘udûl tespit edilmiştir.

ٌليِعَف Kalıbından ٌلوُعَػف Kalıbına ‘Udûl Örnek:

“)90(ّ ٌدوُدَوّّهميًحىرّ ّْبيىرَّّفًإًّوٍيىلًإّاويبويتَّّيثٍُّميكَّبىرّاكيرًفٍغىػتٍساىك”

500_{Hacc, 22/38.}

501_{Bkz. “İbrahim, 14/5 (}ّورويكىشّوراَّبىص); Lokmân, 31/31 (ّورويكىشّوراَّبىص); Lokmân, 31/32 (رويفىكّّراَّتىخ); Sebe’, 34/19

“Rabbinizden bağışlanma dileyin, sonra O’na tövbe edin. Şüphesiz Rabbim çok

merhametlidir, çok sevendir.” 502

Yukarıdaki âyette_ّ_{ّهدكيدىك}_ّlafzı üzerinde bir ‘udûl vardır. Kur’ân’da buna benzer başka ‘udûller de vardır.503

Değerlendirme: Âyetteki sarf ‘udûlü kelime düzeyinde gerçekleşmiştir.

Ma‘dûlun ‘anh, mubâlağa kalıbındaki _{ّهديًدىك lafzıdır. Ma‘dûlun ileyh, yine mubâlağa kalı-}

bındaki _{ّهدكيدىك kelimesidir.‘Udûlün yönü (tipi), mubâlağa kalıbından başka bir mubâlağa}

kalıbına doğrudur. Yukarıdaki ‘udûl bir sîga içi ‘udûl olarak nitelenebilir.‘Udûlü ortaya çıkaran etken (asıl), metinle ilgili etkenlerden bağlamdır.‘Udûlün sebebi ve anlama etki- sinin vurguyu artırmak ve anlamı özelleştirmek olduğu ifade edilebilir. ‘Udûl olmazsa, ayetteki anlam inceliği kaybolabilir. ‘Udûlün hükmü câizdir. Arap diline uygun olup şâò veya hata değildir. Kur’ân’da bu tipte altı tane ‘udûl tespit edilmiştir.

3-) ليِعَف Kalıbında Gelen Sîga İçi ‘Udûller

Bu tipte meydana gelen ‘udûller şu şekilde ortaya çıkmaktadır. ٌلاَّعَػف Kalıbından _{ٌليِعَف Kalıbına ‘Udûl}

Örnek:

“)81(ّ ُميِلَعْلاّّيؽَّلاىٍلْاّىويىىكّىىلىػبٍّميهىلٍػثًمّىقيلٍىيٍِّفىأّىىلىعّورًداىقًبّىضٍرىلأاىكًّتاىوىمَّسلاّىقىلىخّمًذَّلاّىسٍيىلىكىأ” “Gökleri ve yeri yaratan Allah’ın, onların benzerini yaratmaya gücü yetmez mi?

Evet yeter. O, hakkıyla yaratandır, hakkıyla bilendir.” 504

Yukarıdaki âyette _{ّيميًلىعٍلا lafzı üzerinde bir ‘udûl vardır. Kur’ân’da buna benzer}

başka ‘udûller de vardır.505

502_{Hûd, 11/90.}

503_{Bkz. “İsrâ, 17/44 (}ّنارويفىغّناميًلىح); Sebe’, 34/2 (ّيرويفىغٍلاّيميًحَّرلا); Fâtır, 35/28 (ّهرويفىغّ هزيًزىع); Fâtır, 35/41 (ّنارويفىغّناميًلىح);

Mülk, 67/2 (_{ّيرويفىغٍلاّيزيًزىعٍلا).”}

504_{Yâsîn, 36/81.}

Değerlendirme: Âyetteki sarf ‘udûlü kelime düzeyinde gerçekleşmiştir.

Ma‘dûlun ‘anh, mubâlağa kalıbındaki _{ّيـَّلاىعٍلا lafzıdır. Ma‘dûlun ileyh, yine mubâlağa kalı-}

bındaki _{ّيميًلىعٍلا kelimesidir.‘Udûlün yönü (tipi), mubâlağa kalıbından başka bir mubâlağa}

َػف وُع

ٌل Kalıbından _{ٌليِعَف Kalıbına ‘Udûl} Örnek:

“_{)20(ّ ٌميِحَرّهؼكيءىرّىللهاَّّفىأىكّيويتىٍحْىرىكٍّميكٍيىلىعًّللهاّيلٍضىفّلاٍوىلىك”} “Sizin üzerinize Allah’ın lütfu ve rahmeti olmasaydı ve Allah çok esirgeyici ve

çok merhametli olmasaydı, haliniz nice olurdu.” 506

Yukarıdaki âyetteّ هميًحىر lafzı üzerinde bir ‘udûl vardır. Kur’ân’da buna benzer ّ başka ‘udûller vardır.507

506_{Nûr, 24/20.}

507_{Bkz. “Bakara, 2/143 (}ّهميًحىرّهؼكيءىرىل); Bakara, 2/173, 182, 192, 199, 218, 226 (ّهميًحىرّهروّيفىغ); Bakara, 2/226, 235

(_{ّهميًلىحّ هرويفىغ); Âl-i ‘Imrân, 3/31, 89, 129, 155 (ّهميًحىرّ هرويفىغ); Nisâ, 4/23 (ّناميًحىرّنارويفىغ); Nisâ, 3/25 (ّهميًحىرّ هرويفىغ); Nisâ,} 4/43 (_{ّناّرويفىغّناٌويفىع); Nisâ, 4/96, 100, 106, 110, 129, 152 (ّناميًحىرّنارويفىغ); Nisâ, 4/99 (ّنارويفىغّناٌويفىع); Mâide, 5/3, 34, 39, 74,} 98, 101 (_{ّهميًحىرّهرويفىغ); En’âm, 6/54, 145, 165 (ّهميًحىرّهرويفىغ); A’râf, 7/153, 67 (ّهميًحىرّهرويفىغ); Enfâl, 8/69, 70 (ّهميًحىرّهرويفىغ);} Tevbe, 9/5, 27, 91, 99, 102 (_{ّهميًحىرّ هرويفىغ); Tevbe, 9/17, 128 (ّهميًحىرّ هؼكيءىر); Yûnus, 10/107 (ّيميًحَّرلاّ يرويفىغٍلا); Hûd,} 11/41 (_{ّهميًحىرّهرويفىغ); Yûsuf, 12/53 (ّهميًحىرّهرويفىغ); Yûsuf, 12/98 (ّيميًحَّرلاّيرويفىغٍلا); İbrahim, 14/36 (ّهميًحىرّهرويفىغ); Hicr, 15/49} (_{ّيميًحَّرلاّيرويفىغٍلا); Nahl, 16/18, 110, 115, 119 (ّهميًحىرّهرويفىغ); Nahl, 16/7, 47 (ّهميًحىرّهؼكيءىرىل); Hac, 22/65 (ّهميًحىرّهؼكيءىرىل); Nûr,} 24/5, 22, 33, 62 (_{ّهميًحىرّهرويفىغ); Furkân, 25/6, 70 (ّناميًحىرّنارويفىغ); Neml, 27/11 (ّهميًحىرّهرويفىغ); Kasas, 28/16 (ّيميًحَّرلاّيرويفىغٍلا);} Ahzâb, 33/5, 24, 50, 59, 73 (_{ّناميًحىرّنارويفىغ); Zümer, 39/53 (ّيميًحَّرلاّيرويفىغٍلا); Fussilet, 41/32 (ّوميًحىرّورويفىغ); Şûrâ, 42/5} (_{ّيميًحَّرلاّ يرويفىغٍلا); Ahkâf, 46/8 (ّيميًحَّرلاّ يرويفىغٍلا); Fetih, 48/14 (ّناميًحىرّنارويفىغ); Hucurât, 49/5, 14 (ّهميًحىرّ هرويفىغ); Hadîd, 50/9} (_{ّهميًحىرّ هؼكيءىرىل); Hadîd, 57/28 (ّهميًحىرّ هرويفىغ); Mücâdele, 58/2, 12 (ّهميًحىرّ هرويفىغ); Haşr, 59/10 (ّهميًحىرّ هؼكيءىر); Mümtehine,} 60/7, 12 (_{ّهميًحىرّهرويفىغ); Teğâbun, 64/14 (ّهميًحىرّهرويفىغ); Tahrim, 66/1 (ّهميًحىرّهرويفىغ); Müzzemmil, 73/20 (ّهميًحىرّهرويفىغ).”}

Değerlendirme: Âyetteki sarf ‘udûlü kelime düzeyinde gerçekleşmiştir.

Ma‘dûlun ‘anh, mubâlağa kalıbındaki _{ّهـ lafzıdır. Ma‘dûlun ileyh, yine mubâlağa kalı-}_ّويح_ّىر

bındaki _{ّهميًحىر kelimesidir.‘Udûlün yönü (tipi), mubâlağa kalıbından başka bir mubâlağa}

Belgede Sarf ve Nahiv Açısından Kuranda UDÜL (sayfa 162-166)