Motivasyonu Özendirici Faktörler

Geçerliliği genelde kabul edilen ve örgütlerin motivasyon uygulamalarını şekillendiren motivasyonu özendirici faktörler; ekonomik, psiko-sosyal ve örgütsel-yönetsel olmak üzere üç grupta incelenmektedir (Örücü ve Kanbur, 2008: 87).

2.1.7.1. Ekonomik Faktörler

Klasik teori içinde yer alan bilimsel yönetim yaklaşımı, çalışanların sadece ekonomik araçlarla motive edilebileceklerini ifade etmiştir (Bakan ve Doğan, 2014: 546). Ekono-mik araçlar çalışanların motivasyonlarında büyük bir etki yaratmaktadır. Çalışanların ekonomik araçlarla motivasyonlarının arttırılması, beklenti, eşitlik, davranışsal yakla-şımlarda olduğu gibi ihtiyaçlar hiyerarşisi yaklaşımı gibi pek çok motivasyon teorisinde ele alınan önemli bir konu olmuştur. (Köroğlu, 2011: 150). İşletmelerin kuruluş amacı nasıl ekonomik kazanç ise çalışanların amacı da belirli bir yaşam standardını sağlamak için ekonomik kazançtır. Temelde ekonomik kazanç için çalışanların bağlı olduğu işyeri yöneticileri de motivasyon uygulamasında ilk olarak ekonomik uygulama faktörlerini kullanabilirler.

Ekonomik motivasyon araçlarında ilk olarak akla gelen ücret uygulamasında kıdeme göre dağılım etkili olacaktır. Ekonomik motivasyon araçlarının çalışanlar üzerindeki

etkisi toplumsal anlayış ve yaşam biçimlerinin algılanmasına bağlıdır. Araştırmalarda kişilerin yaşamlarında tespit ettikleri önceliklerin motivasyon algılarına yansıdığı gerçe-ğidir. Örneğin; Batı ülkelerinde bir çalışanın temel önceliği ekonomik karşılıklar olabi-lirken, doğu ülkelerinde çalışanın önceliği ekonomik olmaktan çok işyeri ve ülke önce-likleri olabilir. Batı toplumlarında ise öncelik ekonomik çıkarlar olduğu ya da her şeye ekonomik bir değer gözüyle baktıkları için kendi benliklerine sağlanacak ekonomik fayda ile ilgilenirler. Sonuç olarak toplumsal algıya bağlı olarak denilebilir ki ekonomik çıkarlar her zaman motivasyon faktörü olarak algılanmayabilir.

Maddi ücretin (ödül) adil olması prensibi, örgütlerde çok önemlidir ve nasıl uygulana-cağı mutlaka kesin bir şekilde ortaya konulmalıdır. Justinian bir yazısında şöyle demek-tedir; “Adalet herkese hakkını veya borcunu vermek için sabit ve sürekli olarak hissedi-len istektir” Bu samimi istek ücretlerin (ödül) dağıtılması konusunda gerekli sağduyuya sahip örgüt yöneticilerinden beklenir (Adair, 2003: 203).

2.1.7.2. Psiko-Sosyal Faktörler

Çalışanların ekonomik motivasyon faktörleri kadar psiko-sosyal motivasyon faktörle-rinden de etkilendiği bilinmektedir. Yapılan araştırmalar incelendiğinde psiko- sosyal motivasyon araçlarının daha çok örgüte bağlılığı arttırma etkisinin olduğu belirtilmekle beraber, anlaşılmasının karmaşıklığına da vurgu yapılmakta olduğu söylenebilir.

Psikolojik ve sosyal bir varlık olan çalışanların ekonomik araçlar ile motivasyonunun başarısızlığının oluşturduğu sorgulama, psiko-sosyal motivasyon faktörlerinin gereklili-ğini ortaya çıkarmıştır. Yapılan çalışmalar incelendiğinde ekonomik bir varlık olan çalı-şanların psiko-sosyal motivasyon faktörlerine de ihtiyaç duyduğu örgütler tarafından benimsenen, kabul gören ve uygulanmaya çalışılan bir yöntem olabilir.

Psiko-sosyal faktörlerin hepsi çalışanların iç dünya yapısı ile ilgili oluşumlar olduğu için anlaşılmasının zorluğu ve kişiden kişiye değişkenliği değerlendirilmesi gereken zorluklardır. Psiko-sosyal faktörler incelendiğinde çalışanların ekonomik motivasyon faktörlerinden daha çok işyerine güven, aidiyet, önemsenme, sevgi ve saygı gibi çok basit insani ihtiyaçlarının varlığından söz edilmektedir. İnsanlar doğumlarından itibaren yaşamlarının sonuna kadar yaptıkları işin beğenilmesi, takdir edilme, övgü ve sayılma-gibi kazanımları elde etmek için çaba sarf etmektedir. Bu kazanımların çalışanlara

sağ-layacağı moral katkısının tetiklediği olumlu motivasyonun verimliliğe yansımaması mümkün olmayabilir.

Ekonomide üretim faktörlerinden sadece bir tanesinin sürekli artışının ilk anda verimli-lik atışı oluşturması fakat sonra da faktörün arttırılmasına rağmen üretimin düştüğü gö-rülmektedir. Buna azalan verimler yasası denilmektedir. Bu nedenle psikolojik bir varlık olan çalışanların sürekli ekonomik motivasyon araçları ile motive edilmeleri sadece kısa vadede artış sağlarken uzun vadede düşüşe yol açabileceğinden örgüt yönetimlerinin psiko-sosyal motivasyon araçlarını kullanmaları gerekmektedir. Çalışanların kazandık-ları övgü değerlemesine göre herkesin görebileceği şekilde değerleme grafikleri oluştu-rularak diğer çalışanlarda teşvik edilebilir.

2.1.7.3. Örgütsel-Yönetsel Faktörler

Motivasyon faktörleri bazı araştırmacılara göre içsel ve dışsal olarak algılanırken, bazı-ları da ekonomik, psiko-sosyal ve örgütsel-yönetsel ayrımı kullanmışlardır. Aslında tüm araştırmaların temelinde motivasyon araçları nasıl ayrıma tabi tutulursa tutulsun birey, toplum ve örgütlere göre farklılık göstermektedir. Örgütlerde işgörenlerin motivasyon-larını sağlayan örgütsel-yönetsel faktörler ise; terfi, yetki ve sorumluluk, ast- üst ilişkile-ri, çalışma koşulları, kararlara katılma, örgüt kültürü ve iklimi ile tatil ve izin haklarının verilmesi olarak sıralanabilir.

Çalışanları örgütlerine bağlayan ekonomik unsurların yanında örgütsel ve yönetsel mo-tivasyon faktörleri de bulunmaktadır. Örgütsel-yönetsel faktörlerin momo-tivasyon katkısı ekonomik ve psiko-sosyal faktörlerden daha geri planda gibi bir algı oluşturmakla bera-ber, kesinlikle motivasyon araçları arasında daha önemli daha önemsiz gibi ayrımlar uygulamamak gereklidir. Çünkü uygulanan ekonomik bir motivasyon aracının tamam-layıcısı örgütsel-yönetsel bir motivasyon aracı olabilir.

Uygulanan psiko-sosyal bir motivasyon aracının tamamlayıcısı örgütsel- yönetsel bir motivasyon aracı olabilir. Örneğin; ücret desteği vererek motive edilen bir personelin beklediği takdir ve övgüyü gerçekleştirmezseniz amaç gerçekleşmemiş olur. Prim des-teği ile motive edilmeye çalışılan bir işgörenin tatil ve izin hakları gözetilmez ise hedef-lenen motivasyon katkısına ulaşılamayabilir.