Moldova’da altyapı ve konut sektörlerinin bugünü

Moldova’da inşaat sektörüne gerekli önem bugüne kadar verilmemiştir. Ancak Avrupa Birliği Kalkınma Bankası altyapı sektörünü desteklemek amacıyla birtakım yatırımlar yapmıştır. Bu yatırımlardan bazıları Kişinev havaalanının modernizasyonu projesi ile 2009-2014 yılları arasında Ungen’de inşa edilecek olan 350MW gücündeki Enerji Santrali projeleridir.

157

Kişinev Havaalanı Modernizasyonu projesi 25,5 milyon Avro değerinde bir projedir. Bu proje 2008 yılında Moldova’da gerçekleştirilen en büyük kamu projesidir. Ayrıca Avrupa Yatırım Bankası da 20 milyon Avroluk yatırımla bu yatırımın diğer finansörüdür. Bu fonlar havaalanı altyapısı ve ilgili ekipmanın rehabilite edilmesi ve geliştirilmesi için kullanılacaktır. Modernizasyon süreci Moldova’nın tek uluslararası havaalanının ticari atağına katkıda bulunmaktadır. Avrupa Kalkınma Bankası 2008 yılında toplamda 100 milyon Avroluk anlaşmalara imza atarak Moldova’daki iş hacmini gözle görülür derecede artırmıştır.

Ungen’de inşa edilecek olan 350MW gücündeki Enerji santrali projesinin 2008 yılı rakamlarıa göre 600 milyon Avro değerinde olması beklenmektedir. Bu projenin 2009 ile 2014 yılları arasında gerçekleşmesi beklenmektedir. Ayrıca parasal olarak son 17 yılda Moldova’da gerçekleştirilecek en büyük projedir. Bu projenin UnitedEnergy Moldova ile Çek Cumhuriyeti şirketi olan JT Finans Grubu firmaları tarafından gerçekleştirilecektir. Ayrıca anlaşmada Ungen ile Đaşi şehirleri arasında 400 kv’lık bir yüksek gerilim hattının inşası ile Ungen Serbest Ticaret Bölgesi içerisinde bir alt bölge inşaası da mevcuttur. [72]

Üstyapı alanında ise eski Sovyet yıllarından kalma binalar ülkeyi kuşatmıştır. Birtakım özel girişimden başka dikkate değer bir konut yatırımı bulunmamaktadır. Ülke modern inşaat standartlarına uygun, lüks yahut normal kalitede konutlara yoğun bir talep olacaktır. Moldova GSMH’nın dikkate değer bir kısmı yurtdışındaki gurbetçi Moldovanlardan gelen dövizdir. Yurtdışında yaşayan Moldovanların birçoğu ülkesinde ev satın almak istemektedir, ancak dikkate değer kalitede bir proje bulunmadığından bu yatırımlar genellikle eski Sovyet yapımı evleri alıp bunların içlerini restore etmek şeklinde gerçekleşmektedir.

Aşağıda Moldova’daki konut sayısıyla ilgili bir takım rakamlar belirtilmiştir. Aşağıdaki bilgiler Nistru nehrinin batı tarafındaki şehirlere ait bilgilerdir. Transnistria bölgesi bu istatistiklere dahil edilmemiştir. Aşağıdaki yedi adet çizelge Moldova Cumhuriyeti Đstatistik Kurumu’ndan edinilmiştir. [73]

Bu veriler ışığında Moldova inşaat ve konut sektörü ile ilgili detaylı bir bakış açısı sağlanarak bu ülkede yatırım kararı alınıp alınmaması gerektiğiyle ilgili bir sonuca ulaşılmaya çalışılınacaktır. Ayrıca bu veriler alınan kararların değerlendirmeleri yapılırkende kullanılacaktır. Çünkü yeni girilecek bir piyasadaki arz-talep önemlidir.

158

Çizelge 5.1 : Yıllara sari mülkiyet sayıları. [73] Yıllara sari mülkiyet sayıları

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Toplam Mülkiyet 455 423 593 663 709 841 880 1,003 1,059 1,145 1,081

Kamu 20 18 22 25 24 29 33 35 34 33 35

Özel Sektör 357 337 501 566 618 739 772 884 946 1,041 980

Yabancılar hariç kamu özel sektör beraber

74 63 61 61 54 58 55 60 56 46 48

Yabancılar .. .. .. .. .. .. 8 11 10 9 7

Ortak Girişimler 4 5 9 11 13 15 12 13 13 16 11

Çizelge 5.2 : Đnşaat hacimlerinin mülkiyet türlerine göre hacimleri. [73] Đnşaat hacimlerinin mülkiyet türlerine göre hacimleri

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam Mülkiyet 439.4 539.8 809.1 1,167.5 1,857.0 2,805.2 4,107.3 5,842.7 6,484.0 3,842.8 4,428.1 Kamu 28.4 44.9 56.1 73.0 98.5 150.2 169.8 196.7 314.2 148.3 179.3 Özel Sektör 298.0 368.4 600.1 896.8 1,525.3 2,327.4 3,440.5 4,848.7 5,166.1 3,296.2 3,703.9 Yabancılar hariç kamu özel sektör beraber 112.6 123.0 140.6 177.3 190.3 241.2 316.1 365.9 449.1 222.9 330.1 Yabancılar .. .. .. .. .. 34.2 90.0 278.9 330.0 85.6 104.8 Ortak Girişimler 0.4 3.5 12.3 20.4 42.9 52.1 90.8 152.5 99.7 89.8 110.0

159

Çizelge 5.3 : Mülkiyet türü ve yıllara göre gerçekleştirilen konut sayısı. [73] Mülkiyet türü ve yıllara göre gerçekleştirilen konut sayısı

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam Mülkiyet 214.0 302.0 255.0 287.0 344.0 461.0 579.0 558.0 680.0 502.0 546.2 Kamu 3.0 15.0 18.0 7.0 16.0 35.0 24.0 9.0 110.0 10.2 ... Özel Sektör 198.0 282.0 234.0 278.0 298.0 419.0 507.0 487.0 522.0 467.9 443.1 Yabancılar hariç

kamu özel sektör beraber 12.0 4.0 2.0 2.0 4.0 2.0 3.0 14.0 .. .. ... Yabancılar .. .. .. .. 0.1 .. 8.0 18.0 20.0 7.2 16.6 Ortak Girişimler .. 1.0 .. .. 26.0 5.0 37.0 30.0 27.0 16.7 86.5 Toplam – kırsal bölgeler 64.0 69.0 69.0 76.0 80.0 87.0 96.0 94.0 95.0 74.1 76.8 Kamu – kırsal bölgeler .. .. .. .. 2.0 .. .. .. .. .. ... Özel Sektör – kırsal bölgeler 64.0 69.0 69.0 76.0 78.0 87.0 96.0 94.0 95.0 74.1 76.8

Moldova’nın Sovyet döneminden kalan ve Sovyet dönemi sonrasında çok az yatırım yapılmış olan karayolları ile demiryollarının hem tamir edilmeye hem de yeni yatırımlara ihtiyacı bulunmaktadır. Yeni karayollarının inşası ile ilgili mevcut projelerin, uluslararası kuruluşlardan sağlanan dış kaynaklarla finanse edilmesi planlanmaktadır. Türk firmalarının Moldova’nın karayollarının yenilenmesi amacıyla hazırlanan projelerde ve ayrıca altyapı ihtiyaçlarının giderilmesi amacıyla hazırlanan projelerde yer almaları mümkün görülmektedir. Bu kapsamda müteahhitlik ve teknik müşavirlik alanlarında faaliyet gösteren Türk firmalarının tüm eski Sovyet coğrafyasında gerçekleştirmiş olduğu projeler de dikkate alındığında, Moldova’nın

160

özellikle yenilenmeye muhtaç altyapısının yenilenmesinde ve konut projelerinde Türk müteahhitlik firmalarının iş imkanı bulabileceği düşünülmektedir.

Çizelge 5.4 : Kat sayısı ve yıllara göre konut sayısı dağılım oranları. [73] Kat sayısı ve yıllara göre konut sayısı dağılım oranları

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 1-2 katlı 1.0 1.0 2.0 1.0 3.0 .. 1.0 0.4 0.3 46.8 40.3 3-4 katlı 5.0 3.0 8.0 4.0 10.0 2.0 4.0 4.6 2.9 1.2 1.4 5 katlı 24.0 29.0 58.0 35.0 19.0 20.0 24.0 8.6 9.4 3.0 1.1 9 katlı 37.0 32.0 24.0 .. 6.0 9.0 28.0 22.6 15.1 20.7 16.8 6, 7, 8, 10, 15 katlı .. 23.0 8.0 60.0 49.0 55.0 43.0 61.9 62.2 26.3 27.1 12-14 katlı 17.0 12.0 .. .. .. 11.0 .. .. .. .. ... 16 kat ve üzeri 16.0 .. .. .. 13.0 3.0 .. 2.0 10.2 2.0 13.3

Çizelge 5.5 : Oda sayısı ve yıllara göre konut oranları. [73] Oda sayısı ve yıllara göre konut oranları

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam daire sayısı 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

1 odalı 4 5 1 1 2 7 8 6 12 16 20

2 odalı 11 24 9 8 10 23 27 28 33 32 32 3 odalı 33 39 30 30 32 34 31 39 34 31 27 4 oda ve üzeri 52 32 60 61 56 36 34 27 21 21 19

161

Çizelge 5.6 : Yapılı daireler ve bunların ortalama büyüklükleri. [73] Yapılı daireler ve bunların ortalama büyüklükleri

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam daire

sayısı (bin) Her türden finansal

kaynakla yapılanlar 2.3 2.9 2.3 2.3 2.8 4.0 4.9 5.0 6.8 4.8 4.9 Şahsi finansal kaynakla yapılanlar 1.4 1.6 1.6 2.0 1.9 2.4 2.7 2.5 2.3 1.8 1.7

Yapılmış apartman dairelerinin ortalama yüzölçümü

Her türden finansal kaynakla yapılanlar 93.8 102.6 111.8 124.7 122.2 115.4 117.5 111.9 99.6 103.7 110.7 Şahsi finansal kaynakla yapılanlar 112.0 130.5 129.6 132.2 137.0 142.0 146.2 132.3 139.2 142.9 154.0

2000 Yılında Gagavuz Bölgesinde yerleşik her türlü mülkiyet şekillerine sahip şirketler ve kuruluşlar tarafından 22 milyon ML'lik inşaat işleri dahil olmak üzere 28 milyon ML tutarında alt yapı yatırımı yapılmıştır. Bir önceki yıla kıyasla bu veriler % 13 ve % 11 oranlarda gerçekleşmiştir. Sanayi tesislerin inşaatında 25 milyon ML harcanmıştır (yapılan yatırımların % 89.udur). 1999 yılına göre % 12 oranda gerçekleşmiştir. Gagavuz Bölgesi'nde 2000 yılında 5100 m2'lik konut işletmeye açılmıştır. 2000 yılında üretilen konut miktarı 1999 yılında üretilen konutun % 82 sine denk düşmektedir.

162

Çizelge 5.7 : 2000- 2010 yılları arasında her 1000 kişi için yapılan toplu konut ve daire sayısı oranları. [73]

2000- 2010 yılları arasında her 1000 kişi için yapılan toplu konut ve daire sayısı oranları 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Toplam uygulama alanı (metrekare) 59.0 83.0 70.0 79.0 95.0 128.0 162.0 156.0 190.0 140.9 153.3 Kentsel bölge (metrekare) 100.0 155.0 124.0 142.0 177.0 252.0 327.0 314.0 396.0 290.0 317.0 Kırsal bölge (metrekare) 30.0 33.0 32.0 36.0 38.0 41.0 46.0 45.0 45.0 36.0 37.0 Yapılan daire birim sayısı 0.6 0.8 0.6 0.6 0.8 1.1 1.4 1.4 1.9 1.4 1.3

30 Mart 2000 tarihli ve 913 numaralı kat mülkiyeti ve konut yasasında mülkiyet hakları ile bu hakların kullanımı, kaybedilmesi ya da devredilmesi gibi hususların çerçevesi belirlenmiştir. Bu yasadaki bölümler genel tanımlar, kat maliklerinin tabi oldukları hak ve yükümlülükler, mülkiyetlerin yönetimi, ekonomik faaliyetler bölümleridir.