Mobbing Ve Tükenmişlik

Mobbing, bir grup insanın bir kimseye veya başka bir gruba sosyal kabadayılık yapması. Latince kökenli sözcük; psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı vermek anlamlarına gelir.. Özellikle hiyerarşik yapılanmış gruplarda ve kontrolün zayıf olduğu örgütlerde, gücü elinde bulunduran kişinin ya da grubun, diğerlerine psikolojik yollardan, uzun süreli sistematik baskı uygulamasıdır. Son dönemde sosyoloji ve hukuk başta olmak üzere çeşitli alanlarda disiplinler arası çalışılan bir konu haline gelmiştir (Wikipedia, 2013)

Mobbing en basit tanımıyla duygusal bir saldırı, psikolojik bir şiddet, taciz ve terör türüdür. Konu ile ilgilenen bilim adamları kendi yaklaşımları doğrultusunda Mobbing kavramı için birçok tanım yapmaktadırlar. Örneğin; Brodsky (1976) Mobbing kavramını “başkalarını yıpratmak, eziyet etmek, engellemek amacıyla tekrarlanan ve süreklilik gösteren, yöneldiği birey üzerinde baskı yaratan, korkutan ve yıldıran davranışlar” olarak tanımlamıştır. Bu davranışlar, bireyin yalancı olduğunun ima edilmesi, alaya alınması, hakkında dedikodu çıkartılması veya diğer bireylerle iletişimden mahrum bırakılması şeklinde olabilir ( Brodsky, 1976:23).

Leymann (1997) Mobbing kavramını “ iş yaşamında bir ya da daha fazla kişiye yönelik, sistematik bir şekilde düşmanca ve etik dışı olarak uygulanan psikolojik terör” biçiminde tanımlamaktadır (Leymann, 1997:2). Leymann’a (1996) göre psikolojik terör veya Mobbing çalışma hayatında bir veya daha fazla kişi tarafından sistematik bir şekilde yönlendirilen düşmanca ve gayri ahlaki iletişimi içerir. Ağırlıklı olarak tek bir kişi çaresiz ve savunmasız bir konum içerisine itilir ve eylemlerin sürekliliği vasıtası ile orada tutulur. Uzun bir süre (en az 6 ay) bu eylemler çok sık aralıklarla ( haftada en az 4-5 kez) devam eder. Uzun süreli ve düşmanca olan bu davranışlar bireyde ciddi zihinsel, psikosomatik ve sosyal çöküntüye yol açar (Leymann, 1996; 165-184)

Leymann’a göre yıldırma davranışları beş grupta toplanabilir, bunlar:

I. Grup Davranışlar

Kendini Göstermek ve İletişim Oluşumunu Etkilemek: Kurban, amirleri

tarafından sınırlanır. Sürekli sözü kesilir. Kendini ifade etme fırsatı verilmez. Benzer davranışları meslektaşları da sergiler. Sürekli azarlanır ve kendisine yüksek sesle bağırılır. İşiyle ilgili olarak eleştirilir. Özel yaşamı eleştirilir. Telefonla rahatsız edilir. Sözlü ve yazılı olarak tehdit edilir. Yalancı olduğu ima edilir.

II. Grup Davranışlar

Sosyal İlişkilere Saldırı: İnsanlar kurbanla konuşmaz. Kurbanın işyerindeki

arkadaşlarıyla konuşması engellenir. Görüşme haklarından yoksun bırakılır. Diğer iş görenlerden soyutlanır. Örgüt içerisinde kurban yokmuş gibi davranılır.

III. Grup Davranışlar

İtibara Saldırı: Kurban hakkında kötü konuşulur. Asılsız dedikodu çıkarılır. Alaya

alınır. Akıl hastasıymış gibi davranılır. Psikiyatrik tedavi almaya zorlanır. Herhangi bir özrüyle alay edilir. El kol hareketleri, yürüyüşü, sesi taklit edilir. Politik ya da dini inançlarıyla, özel yaşamıyla milliyetiyle alay edilir. Öz saygısını etkileyecek bir iş yapmaya zorlanır. Çaba ve başarısı haksız bir şekilde değerlendirilir. Kararları sürekli sorgulanır. Alçaltıcı lakap ve isimler takılır. Cinsel imalarda bulunulur.

IV. Grup Davranışlar

Yaşam ve İş Kalitesine Saldırı: Kurbana önemli görevler verilmez. Görevleri

kısıtlanır. Anlamsız görevleri yapması istenir. Yeteneklerinin altında görevler verilir. Sürekli yeni görevler verilir. Öz saygısını olumsuz yönde etkileyen görevler verilir. Oluşan zararların faturası kurbana çıkarılır. İşyerine ve evine hasar verilir.

V. Grup Davranışlar

Doğrudan Sağlığı Etkileyen: Kurban, fiziksel olarak zor bir görev yapmaya

zorlanır. Fiziksel şiddet uygulanır. Hafif şiddetle tehdit edilir. Fiziksel olarak taciz edilir. Cinsel olarak taciz edilir.

Bir örgütte, hangi yıldırma eylemlerinin uygulandığı, birçok faktöre bağlıdır.

Bu faktörler içinde alışkanlıklar, inanç ve gelenekler gibi beşerî unsurlar olduğu gibi, örgüt kültürü veya örgütün hiyerarşik yönü gibi örgütsel faktörler de etkilidir. (Davenport, Schwartz, Elliott,2003:18-19)

Leymann (1990) Mobbing ’in genellikle;  İşini çok iyi, hatta mükemmel yapan;

 İlişkileri olumlu olan ve çevresindekilerce sevilen;

 Çalışma ilkeleri ve değerleri sağlam, bunlardan ödün vermeyen;  Dürüst ve güvenilir, kuruluşa sadık;

 Bağımsız ve yaratıcı;

 Zorbanın ( Mobbing uygulayıcısı) yeteneklerinden üstün özelliklere sahip olan kişilere uygulandığını belirtmiştir.

Aynı çalışmasında “Zorbaları”, aşırı kontrolcü, korkak, nevrotik ve iktidar açlığı olan kişiler olarak tanımlamıştır. Leymann Mobbing uygulayan kişilerin ve kurbanların kişilik özellikleri ve işyeri koşullarının mobbingin nedenlerini açıkladığını aktarmış ve bunları dört başlık altında toplamıştır:

1. Kişileri grup kuralını kabul etmeye zorlamak 2. Düşmanlıktan hoşlanmak

3. Can sıkıntısı içinde zevk arayışı 4. Önyargıları pekiştirmek

Örgütlerde yaşanan yıldırmanın tek bir nedeni yoktur. Birçok faktör psikolojik şiddetin ortaya çıkmasına kaynaklık edebilir. Bu kaynaklar; örgütsel nedenler, sosyal gruplar ve bireysel nedenler olarak kendini gösterebilir (Koç, Topaloğlu, 2010:224).

Psikolojik şiddetin nedenleri ve sonuçları:

Şekil 1. Psikolojik Şiddetin Nedenleri ve Sonuçları (Koç, Topaloğlu, 2010: 224)

Günümüzde birçok iş alanında görülen bu psikolojik baskı ve şiddetin çalışanlar üzerindeki sonuçları tükenmişlik sendromu ile benzeşmektedir. Ülkemizde yakın geçmiş zamana kadar, okul yöneticilerinin atanmalarında mesleki yeterliliğe, yöneticilik vasıflarına ve performans değerlerine önem verilmediğinden birçok öğretmen idari amirleri tarafından mobbing’e uğramaktadır. Özellikle mesleğe yeni

Psikolojik Şiddetin Nedenleri Psikolojik Şiddet Uygulamaları Psikolojik Şiddetin Sonuçları

Örgütsel Nedenler: Liderlik Örgüt Kültürü

İş Stresi

İşin Yapısı ve Organizasyonu

Sosyal Gruplar: Grup Baskısı Kıskançlık Muhalefet Günah Keçisi Bireysel Nedenler: Kişilik Nitelikler Sosyal Beceriler Vicdan Dedikodu Yalnız bırakma Sözlü saldırı Özel hayata saldırı

Fiziksel saldırı Tutum ve değerlere saldırı

Anlamsız eleştiri Gereksiz yere sorumlu tutma

Anlamsız işler vermek Alay etmek

Psikosomatik şikayetler Depresyon

Kaygı

Travma ve sonrası stres bozukluğu Takıntı ve saplantı

Hafıza kaybı Konsantrasyon bozukluğu

başlayan ve beklentileri yüksek olan genç öğretmenler bununla başa çıkamayarak tükenmişlik yaşamaktadırlar.