• Sonuç bulunamadı

Milletvekili Seçimleri (14 Mayıs 1950)

C. Millet Partisi, Cumhuriyetçi Millet Partisi, Türkiye Köylü Partisi ve

II. Seçimler

1. Milletvekili Seçimleri (14 Mayıs 1950)

TBMM, 24 Mart 1950’de seçimlerin yenilenmesine karar vermiş ve seçim bölgelerinden çıkacak milletvekili sayıları Bakanlar Kurulunca kararlaştırılmıştır155.

Türkiye’de 14 Mayıs 1950 genel seçimi 5545 sayılı Milletvekilleri Seçimi Kanunu gereği tek dereceli, eşit, genel, gizli oy ve açık tasnif usulüne göre adli denetim altında yapılan ilk demokratik seçimdir. 1946-1957 yılları arasında yapılan seçimlerde, tek dereceli liste usulü çoğunluk seçim sistemi uygulanmıştır. Bu sisteme göre kullanılan oyların salt çoğunluğunu alan parti, o seçim bölgesindeki tüm milletvekillerini kazanacaktır156. CHP ve DP hem seçimi kazanabileceklerine hem de güvenli ve dürüst bir seçime inandıkları için bu sistem üzerinde anlaşmıştır157.

Genel seçim yaklaşırken halkın çoğunluğu DP’nin yanında yer almaktaydı. Seçim kampanyası boyunca DP ve MP özellikle hayat pahalılığı ve demokratikleşme üzerinde durdu158. DP’liler halka, İsmet Paşa’nın ülkenin başında kalması hâlinde

hiçbir şeyin değişmeyeceğini anlatmaya çalıştı. Devlet bürokrasisine saldırma stratejisinden vazgeçilerek partiyle devlet arasındaki farklılık vurgulandı159. “Devr-i Sabık” yaratmayacağı taahhüdünde bulunan DP, böylece bürokrasiye güvence

vermeye çalıştı. Zira hesap sorma devrinin açılması ülkeyi kargaşaya ve istikrarsızlığa sürükleyebilirdi160. Seçim kampanyasını İnönü üzerine oturtan CHP ise

seçimlerin kaybedilmesi durumunda devletin sıkıntıya düşeceğini anlattı. İnönü, seçim meydanlarında Türkiye’ye demokrasiyi kendisinin getirdiğini belirtti161 ve

154 Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, s. 53. 155 BCA, f.030.18.01.02., y.127.27.2. 156 Milletvekili Genel Seçimleri, s. XII.

157 Hakkı Uyar, Demokrat Parti İktidarında CHP 1950-1960, Doğan Kitap, İstanbul 2017, s. 15. 158 Tevfik Çavdar, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1950’den Günümüze, İmge Kitabevi, Ankara 2013, s. 18-19.

159 Ahmad, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yay., İstanbul 2012, s. 132.

160 Tanel Demirel, Türkiye’nin Uzun On Yılı: Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2016, s. 98.

demokrasinin anarşi demek olmadığını vurguladı162. Bu seçimde hem iktidar partisi

hem de muhalif partiler 4-10 Mayıs 1950 tarihleri arasında Ankara ve İstanbul radyolarında onar dakikalık konuşmalar yaparak seçmenlere ulaşmaya çalıştı163.

Ayrıca DP tarafından yayınlanan seçim beyannamesinde CHP’nin vaatlerinin rasyonel olmadığı ve gerçekleri yansıtmadığı iddia edildi. Bu beyannamede DP’nin yapacağı icraatlar anlatılırken CHP’nin politikaları da eleştirildi164.

14 Mayıs 1950 milletvekili seçimlerine Tablo 2’de de görüldüğü gibi CHP, DP, MP ve bağımsız adaylar katılmıştır165. Yurt genelinde sakin geçen seçimlerde 8.905.743 seçmenden 7.953.085’i oy kullanmış ve seçimlere katılım %89,30 olmuştur166. Katılımın yüksek olmasının bir nedeni halkın artık kendi temsilcilerini

özgürce seçebileceğine olan inancı diğeri ise DP’nin sandıklara sahip çıkılması gerektiği yönündeki etkin propagandasıydı167.

Tablo 2: 14 Mayıs 1950 Milletvekili Seçim Sonuçları (Türkiye) 168

Partiler Aldıkları Oy Oy Oranları Milletvekili Sayısı

DP 4.391.694 %55,22 416

CHP 3.148.626 %39,59 69

MP 368.537 %4,63 1

Bağımsız 44.537 %0,56 1

Seçim sonucunda DP, geçerli olan çoğunluk sistemi sayesinde Meclis’teki sandalye sayısının %85,4’ünü elde etti169.

162 Çavdar, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, s. 18-19.

163 Çağatay Benhür, “14 Mayıs 1950 Genel Seçimlerinde CHP ve DP’nin Seçim Kampanyalarının Ana Hatları”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Dergisi, S. 17, Konya 2007, s. 66-67; Ekekon, 27 Nisan 1950, S: 3141, s. 1.

164 BCA, f.030.01., y. 44.265.14. 165 Ayın Tarihi, Haziran 1950, s. 10-11.

166 Araştırmalarımız sonucunda 1950 genel seçimleriyle ilgili farklı sonuçlara ulaşılmıştır. Belgelerde seçmen sayısı, kullanılan oy sayısı ve katılım oranı aynı olup partilerin aldıkları oylarda ve oranlarda farklılıklar söz konusudur. Sadece Adalet Bakanlığı’ndan tebliğ olunan sonuçlar ile TÜİK verileri birbirleriyle aynıdır. Dolayısıyla çalışmamızda Adalet Bakanlığı sonuçları ile TÜİK verileri dikkate alınmıştır. BCA, f.030.01., y.44.265.13; BCA, f.030.01., y.52.312.4; BCA, f.030.01., y.51.309.7;

Milletvekili Genel Seçimleri, s. 5; 1950-1965 Milletvekili ve 1961,1964 Cumhuriyet Senatosu Üye Seçimleri Sonuçları, No: 513, DİE, Ankara 1966, s. XXIX.

167 TÜSİAD Tarih 2002, Yayın Yönetmeni Ahmet Kuyaş, Lebib Yalkın Yay., İstanbul 2002, s. 292. 168 Seçim Kanunu’na göre, illerin çıkaracağı milletvekili sayıları 40.000 nüfusa 1 milletvekili düşecek biçimde hesaplanmıştır. Bu nedenle milletvekili sayıları 1950’de 487, 1954’te 542, 1957’de ise 610 olarak belirlenmiştir. BCA, f.030.01., y.51.309.7; Milletvekili Genel Seçimleri, s. 5, 25.

14 Mayıs 1950 milletvekili seçimi Türk demokrasi tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Çünkü seçim günü Türk milleti sandıklara giderek hür iradesiyle CHP iktidarına son vermiştir170. Millet kendi siyasi, ekonomik, toplumsal beklentilerine

çözüm öneren ve o zamana kadar denenmemiş muhalefete, iktidarı vermiştir. Seçimler sonucunda kansız, kavgasız ve demokratik bir seçim sonucunda iktidarın el değiştirmesi demokratik bir ihtilal olup bu ihtilalde her iki partinin payı da eşittir171.

DP’nin elde ettiği başarı karşısında büyük hayal kırıklığı yaşayan CHP, hiç beklemediği bu yenilgiyi vakar içinde kabul etmeye çalışarak iktidarı elinde tutmak için yasadışı yollara başvurmayı denemedi172. Hatta ilk şok atlatıldıktan sonra alınan

%40 oy oranını, 27 yıl iktidarda olan bir parti için başarı olarak değerlendirdi173. Bu

da Türkiye’de demokrasinin olgunlaşmaya başladığının önemli bir göstergesiydi. 1950 milletvekili seçimi Konya’da da büyük bir heyecanın yaşanmasına neden oldu. Bu heyecan içinde Konya CHP İl Başkanı Vehbi Bilgin beraberindeki heyetle birlikte Ankara’ya giderek İnönü ile görüşmüş ve Cumhurbaşkanı’nın Konya’dan aday olmasını rica etmiştir174. Yeni seçim kanunu gereğince Adalet Bakanlığı tarafından Konya seçim kurulu başkanlıkları şubat ayında oluşturulmuştur175.

Ardından seçim hazırlıklarına başlanan Konya’da binalara numara verme işlemleri bitirilmiş, Ankara’dan gelen boş seçim ve kütük cetvelleri İl Seçim Kurulu Başkanlığı’na teslim edilmiştir176.

Seçim sürecinde şehirdeki muhalefet CHP’den geçmişin hesabını sormakta ve Konya’nın sürekli ihmal edildiğinden bahsetmekteydi. Oysaki demokratların unuttuğu bir şey vardı. O da Celal Bayar’ın bu 25 senelik sürede başbakanlık ve iktisat bakanlığı görevlerinde bulunmuştu. Bu nedenle Fakih Özlen, muhalefetin geçmişle ilgili CHP’ye sorduğu hesapları aynı şekilde Bayar’a yöneltmek istediğini belirtmiş ancak bununla tehlikeli konulara girmiş olabileceğini vurgulamıştır.

170 Çavdar, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, s. 13. 171 Albayrak, Demokrat Parti, s. 180.

172 Demirel, Türkiye’nin Uzun On Yılı, s. 100. 173 BCA, f.490.01., y.10.55.21.

174 Ekekon, 20 Şubat 1950, S: 3087, s. 1.

175 İl Seçim Kurulu Başkanlığına Ceza Yargıcı Mithat Şahingil getirilmiştir. Selçuk, 28 Şubat 1950, S: 445, s. 2.

Marmara Denizi’nde yat sefası yapan Bayar’ın bu 25 senede Konya’ya ancak 3 kez gelebildiğinden bahseden Özlen, DP’lileri bu noktada uyarmıştır177.

Seçim kampanyası dolayısıyla İnönü 4 Nisan 1950’de Konya’ya gelmiş ve istasyondan Hükûmet Alanı’na kadar büyük bir kalabalık Cumhurbaşkanı’na sevgi gösterilerinde bulunmuştur. İnönü konuşmasında Konyalıları memnun edecek hizmetler yapmaya gayret edeceklerini belirtmiştir. Konya adaylığı için minnettar olduğunu ifade eden Cumhurbaşkanı, iki yerden başka aday olunamayacağı için bunun mümkün olmadığını söylemiştir178.

Seçim sürecinde parti teşkilatlarının önündeki en önemli konu milletvekili adaylarını belirlemekti ve kamuoyu büyük bir sabırsızlıkla adayların isimlerini bekliyordu. Konya’nın yetiştirdiği önemli isimlerden olan Saip Ragıp Atademir’e179 göre adaylar ülkesini seven, geleneklerine hürmet eden, vatandaşlarına yardımı esirgemeyecek, her tarafa bilgi saçabilecek, merhametli, ahlaklı, faziletli kişilerden oluşmalıydı180. Atademir, geniş bir sahada liste usulüyle çoğunluğa dayalı seçim

sistemini sağlıklı bulmuyordu. Çünkü herhangi bir nedenle kendi mahallesinde bile tanınmadığı hâlde listeye giren bir milletvekili adayı bir anda bütün bir ili temsil edebilecekti181.

CHP Genel Sekreterliği tarafından yoklamalar yapıldıktan sonra il yönetimi ile milletvekili adaylarının seçimlere en iyi şekilde hazırlanmaları ve il teşkilatları bünyesinde propaganda komiteleri oluşturularak çevredeki siyasi gelişmelerin rapor hâlinde sunulması istenmiştir182. Bununla birlikte seçimler öncesinde il teşkilatları,

muhalif partilerin menfi propagandalarına karşı dikkatli olmaları hususunda uyarılmıştır183. Ayrıca CHP Genel Merkezi, seçimler için Konya teşkilatına 68.450

177 Fakih Özlen, “Hoşgeldiler..”, Ekekon, 25 Mart 1950, S: 3114, s. 1.

178 Ekekon, 5 Nisan 1950, S: 3122, s. 1; Babalık, 4 Nisan 1950, S: 7358, s. 1; Selçuk, 4 Nisan 1950, S: 455, s. 1.

179 Saip Ragıp Atademir, Konya DP Milletvekili Hamdi Ragıp Atademir’in büyük ağabeyidir. Almanya’da hem tıp hem de kimya tahsil etmiştir. Almanca, İngilizce, Fransızca, Arapça, Farsça, Urduca ve Latince’yi bilen Atademir’in İstanbul ve Konya basınında birçok makalesi yayınlanmıştır. Arıkan, Hamdi Ragıp Atademir (Hayatı Şahsiyeti ve Fikirleri), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1998, s. 30-31.

180 S. Ragıp Atademir, “Vatandaşlar Nasıl Milletvekili İstiyor?”, Selçuk, 11 Nisan 1950, S: 457, s. 1. 181 S. Atademir, “Vatandaşlara Düşen Vazife”, Selçuk, 25 Nisan 1950, S: 461, s. 1.

182 BCA, f.490.01., y.10.54.30; BCA, f.490.01., y.10.52.3. 183 BCA, f.490.01., y.10.54.12.

TL ödenek göndermiş; milletvekilleri, yeni adaylar ve partililer de 11.250 TL bağış yapmıştır. İl teşkilatı ise seçimler için toplam 72.712 TL harcama yapmıştır184.

Nihayet CHP Konya il teşkilatı tarafından Tevfik Fikret Sılay, Sedat Çumralı, Sadi Irmak, Aziz Perkün, Muhsin Adil Binal, Hulki Kargülle, Nuri Karahüyüklü, Hikmet Tural, Rasim Erel, Şükrü Afacan, Emin Bilge ve Ali Fuat Belgin milletvekili adayları olarak belirlendi. Geri kalan 5 aday ise parti genel merkezinin tespit ettiği Ali Rıza Türel, Sait Süslü, Galip Gültekin, Vehbi Bilgin ve Mehmet Sönmez oldu185.

DP Konya il teşkilatı da milletvekili adayları olarak Abdurrahman Fahri Ağaoğlu, Himmet Ölçmen, Ziya Barlas, Muammer Obuz, Remzi Birand, Kemal Ataman, Tarık Kozbek, Ali Rıza Ercan, Ömer Rıza Doğrul, Saffet Gürol, Hidayet Aydıner, Sıtkı Salim Burçak, Rıfat Alabay ve Abdi Çilingir’i belirledi. Geriye kalan 3 aday ise parti tüzüğü gereği DP genel merkezince Ümran Nazif Yiğiter, Ziyad Ebüzziya ve Murat Ali Ülgen olarak belirlendi186.

Kamuoyunda seçimler öncesinde partiler arasında ılımlı bir havanın tesis edilmesi ve buna karşılık şiddet siyasetinin bırakılması vurgulanmaktaydı. Bu durum yapılacak seçimlerin güvenliği için son derece önemliydi187. CHP Konya teşkilatı

seçimi kazanacaklarından emindi. Konya bölgesi müfettişi ve CHP Ankara Milletvekili Hıfzı Oğuz Bekata’ya göre su geçilirken at değiştirilmemeliydi. Konya halkının sağduyulu ve asil duygulara sahip olması nedeniyle Konya’da seçimleri kazanan partinin CHP olacağı iddia ediliyordu188. DP Konya teşkilatı ilk seçim mitingini 30 Nisan 1950’de Şerafeddin Camisi önündeki alanda gerçekleştirdi. Miting, DP’nin yaptığı veya yapmaya çalıştığı hürriyet ve demokrasi mücadelesi üzerine kurulmuştu. Ancak CHP’lilerin iddiasına göre bu miting tam bir fiyasko olmuş ve mitingde DP adayları birbirlerine girmişti189.

Seçim günü yaklaştıkça basında Konya DP teşkilatının çöktüğü iddiaları da yer almaya başladı. Aslında bu haberlerde CHP propagandası yapılmakta, Konya

184 BCA, f.490.01., y.1512.159.1.

185 Babalık, 10 Nisan 1950, S: 7363, s. 2; Babalık, 18 Nisan 1950, S: 7371, s. 1. 186 Babalık, 13 Nisan 1950, S: 7366, s. 2; Selçuk, 14 Nisan 1950, S: 458, s. 1. 187 Abanazır, “Konya Nutku”, Ekekon, 6 Nisan 1950, 3123, s. 1.

188 Babalık, 8 Mayıs 1950, S: 7387, s. 1.

halkının Atatürk ve İnönü’ye karşı vefalı olduğu mesajı verilmekteydi. Seçimlerde DP listesindeki milletvekili adaylarının büyük çoğunluğunun yerli olmadığı belirtilirken CHP adaylarının Konyalı olduğu vurgulanıyordu190.

Seçimlerin emniyet içerisinde yapılması endişesi tüm ülkede olduğu gibi Konya’da da hissediliyordu191. Neyse ki bu endişeler yersiz kalmış ve 14 Mayıs günü seçmenler sakin bir şekilde oylarını kullanmıştır. Seçimde yakasında CHP rozeti olanların bile DP’ye oy verdiği iddia edilmiştir. Bu kişiler ülke hayrını DP’nin iktidara geçmesinde görmüş ve kendi partileri olan CHP’nin ancak bu surette ıslah edilebileceğine inanmıştır. Nitekim Yazır köyünden gelen ilk sandık sonucuna göre 45 seçmenin 42’si DP’ye, 3’ü ise CHP’ye oy vermiştir192. Bu durum aslında DP’nin

Konya’da açık ara büyük bir zafer kazanacağının ilk göstergesi olmuştur. Tablo 3’te görüldüğü üzere 14 Mayıs 1950 genel seçiminde Konya’da 308.358 seçmenden 273.604’ü oy kullandı ve seçimlere katılım %88,7 oldu193.

Tablo 3: 14 Mayıs 1950 Milletvekili Seçim Sonuçları (Konya)

Partiler Aldıkları Oy Oy Oranları Milletvekili Sayısı

DP 163.222 %58,9 17

CHP 111.139 %37,8 -

Bağımsızlar 1.573 %0,6 -

DP’nin seçim zaferi il genelinde büyük bir coşkuyla kutlandı194. CHP Konya

Bölge Müfettişi Bekata’nın seçim sonuçlarıyla ilgili davranış ve söylemleri Türkiye’de geleceğe umutla bakılabileceğini göstermekteydi. Seçimin sonucunu büyük bir olgunlukla karşılayan Bekata, DP’yi tebrik etmiş ve bu seçimi Türk demokrasisinin süratle geliştiğinin bir göstergesi olarak nitelemiştir195. 9. Dönem

TBMM’de Konya, Tablo 4’te de görüldüğü gibi 17 milletvekili ile temsil edilmiştir196.

190 Babalık, 9 Mayıs 1950, S: 7387, s. 1.

191 Özfakih, “Seçim Emniyeti”, Yeni Konya, 11 Ağustos 1950, S: 426, s. 1. 192 Yeni Konya, 1 Haziran 1950, S: 358, s. 4-6.

193 1950-1965 Milletvekili, s. XXX-XXXI; Milletvekili Genel Seçimleri, s. 67. 194 Yeni Konya, 1 Haziran 1950, S: 358, s. 3.

195 Babalık, 18 Mayıs 1950, S: 7390, s. 1; Selçuk, 23 Mayıs 1950, S: 469, s. 1.

196 BCA, f.030.10., y.77.511.8; Murat Ali Ülgen bağımsız aday iken sonradan DP listesine müstakil olarak girmiştir. Selçuk, 19 Mayıs 1950, S: 468, s. 1.

Tablo 4: 9. Dönem Konya Milletvekilleri

Milletvekili Doğum Yeri-Yılı Mesleği Aldığı Oy Görevli Olduğu Komisyonlar 197

Abdi Çilingir198 Ermenek-1318 Tüccar 162.100 Tarım

A. Fahri Ağaoğlu199 Şarkikaraağaç- 1323 Avukat 165.326 Gümrük ve Tekel, Dilekçe, Adalet

Ali Rıza Ercan200 Konya-1325 Çiftçi 163.225 Tarım

Hidayet Aydıner201 Taşkent -1900 Avukat 164.709 İçişleri, Bayındırlık, Adalet

Himmet Ölçmen202 Konya-1327 Mühendis 165.762 Tarım, Bayındırlık

Kemal Ataman203 Beyşehir-1325 Tüccar 164.030 Dışişleri, Ekonomi, Tarım

Muammer Obuz204 Konya-1330 Avukat 163.276 Adalet

Murat Ali Ülgen205 Konya-1314 Memur 157.311 Bütçe

Ö. Rıza Doğrul206 Kahire-1893 Gazeteci 166.739 Dışişleri, Millî Eğitim

Remzi Birand207 Karaman-1324 Mühendis 166.252 Bayındırlık, Bütçe

Rıfat Alabay208 Ereğli-1320 Hâkim 164.037 Anayasa

Saffet Gürol209 Konya-1319 Gazeteci 163.448 Meclis Hesaplarını İnceleme, Ekonomi

S. Salim Burçak210 Erzurum-1327 Doktor 163.069 Sağlık-Sosyal Yardım, Millî Savunma

Tarık Kozbek211 Edirne-1325 Avukat 163.344 Anayasa, Adalet

U. Nazif Yiğiter212 İstanbul-1330 Avukat 163.297 Maliye, Kitaplık

Ziya Barlas213 İstanbul-1325 Doktor 163.182 Millî Savunma

Ziyad Ebüzziya214 İstanbul-1327 Gazeteci 164.660 Kitaplık, Dışişleri

9. Dönem Konya milletvekillerinin 7’si il sınırları dışında doğarken 10’u il sınırları içinde dünyaya gelmiştir. Seçimde en fazla oyu Kahire doğumlu Ömer Rıza Doğrul almıştır. Doğrul’un, Mehmet Akif Ersoy’un damadı olması bunda etkili

197TBMMZC, 9. Dönem, C. 1, 29 Mayıs 1950, s. 35-39; TBMMZC, 9. Dönem, C. 2, 6 Kasım 1950, s. 24-30; TBMMZC, 9. Dönem, C. 10, 9 Kasım 1951, s. 29-30, 32; TBMMZC, 9. Dönem, C. 17, 1 Kasım 1952, s. 35, 37, 40; TBMMZC, 9. Dönem, C. 25, 9 Kasım 1953, s. 33, 37, 39; TBMM Albümü 1920-

2010, C. 2, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yay., Ankara 2010, s. 578.

198 TBMM Tercüme-i Hâl Varakası, Devre: IX, Sicil No: 1778 199 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1771.

200 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1781. 201 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1774. 202 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1785. 203 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1773. 204 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1784. 205 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1786. 206 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1779. 207 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1776. 208 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1772. 209 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1782. 210 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1777. 211 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1783. 212 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1787. 213 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1775. 214 Tercüme-i Hâl, Devre: IX, Sicil No: 1780.

olabilir. Yaş ortalaması 43,4 olan Konya milletvekillerinin çoğunluğu hukukçu olup 14 isim üniversite, diğerleri ise ortaokul mezunudur. Ayrıca seçimden önce devlet memurluğu yapan 5 milletvekiline karşın 12’si serbest meslek sahibidir.