Fotoğraf 24: Mihrabı Mukarnasılı Kavsara
kısmında bulunan Kabara (Püskül) Görünüşü kısmında bulunan Kabaranın Farklı Açıdan Fotoğraf 25: Mihrabı Mukarnasılı Kavsara Görünüşü
Gülbahar Hatun Cami mihrabını oluşturan unsurlarının incelemesi yukarıda yapılmıştır. Buna istinaden camii mihrabı Erken Dönem Osmanlı Mimarisi eseri
olması ve Trabzon’daki ilk Osmanlı eseri olması bakımından oldukça önem kazanmaktadır. Erken Dönem Osmanlı mimarisinde benzer yapı ve yapı unsurları bulunan mihraplar bulunmaktadır. Gülbahar Hatun Camii mihrabı gibi dikdörtgen çerçeveyle sınırlandırılmış, beş mukarnaslı, beş kenarlı yarım sekizgen planlı mihraplar, yapım yılı olarak yakın dönemde Amasya Mehmet Paşa Cami, Edirne İmaret Mezid Bey Cami, Gümüş Yörgüç Paşa Cami, İznik Mahmud Çelebi Cami ve Edirne Gazi Mihal Camilerinde görülmektedir.
Gülbahar Hatun Camii zamanında külliye olma özelliği gösteren büyük bir yapı iken günümüze camii, şadırvan ve türbe gelebilmiştir. Camiinin geçmişine yönelik yapılan araştırmalarda bilinçli veya bilinçsiz yapılan birçok yıkım ve onarımlar yapıldığı, bu onarımlar sonucunda yapının özgün halinden uzaklaştığı görülmektedir.
Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü uzmanları tarafından yazılmış raporlara istinaden Trabzon Gülbahar Hatun Camiinin 1883-84, 1960, 1970, 2005, 2010 ve son olarak 2017 yılında restorasyon yapıldığı anlaşılmaktadır.
Gülbahar Hatun caminin yazılı kaynaklara dayandırılan restorasyon süreci 1883-1984 yıllarında yapılan kapsamlı onarımlarla başlamıştır. Onarım hakkındaki bilgi caminin giriş kapısının alnında bulunan sağır sivri kemer içerisine sonradan yerleştirilen kitabeden edinildiği kurul raporlarında belirtilmektedir.
Yapılan incelemelerde korunması gereken kültür varlığı olarak Gülbahar Hatun Camii 06.08.1963 tarihinde Kemal TURFAN tarafından eski eser fişi oluşturularak tescillenmiştir. Kemal TURFAN’ın yazdığı raporda yapının harim mekânının yanlış onarım süreçleriyle bozulduğu belirtilmektedir. Raporda yapının 1963 yılından önce esaslı bir onarım geçirdiği anlaşılmaktadır. Bu onarım sırasında mihrabın tezyinatlarının üzerinin örtüldüğü ve altın yaldızla boyandığı eser fişine eklediği fotoğrafta görülmektedir (Fotoğraf 17).
Fotoğraf 26: Trabzon Gülbahar Hatun Camii Mihrabının 1963 Yılında Oluşturulan Tescil Fişinde Yer Alan Fotoğrafının Görünüşü (Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü)
Korunması gerekli kültür varlığı olarak tescilli Gülbahar hatun camii kentsel sit alanı içerisinde kalmaktadır. Aynı zamanda camii ve türbenin Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 26.20.2001 gün ve 4273 sayılı kararı ile korunma alanı belirlenmiştir.
Gülbahar Hatun Camiinin onarım çalışmaları için hazırlanan rölövesi 2003 tarihinde kurulun almış olduğu karar ile onaylanmıştır. Daha sonra kurul tarafından caminin onarımına, 2005 tarihinde alınan kararla izin verildiği hazırlanan uzman raporlarında belirtilmiştir.
Yazılı ve görsel kaynaklardan edinilen bilgiler doğrultusunda mihrabın 1970 yılında da bir restorasyon geçirdiği, 2005 yılı onarımı öncesindeki mihrap fotoğraflarından anlaşılmaktadır (Fotoğraf 18). Fotoğraflarda dış çerçeve, iç bükey bordür, kavsara, köşelik ve niş (hücre) bölümlerinin beyaz yağlı boya ile boyandığı; geriye kalan dış bükey bordür (kaval silme), kabaralı gülbezekler, taç ve kavsara mukarnaslarının iç bölümlerinin yaldızla boyandığı görülmektedir (Fotoğraf 18-19).
Fotoğraf 27: Trabzon Gülbahar Hatun Camii Mihrabının 2005 Onarın Öncesi Görünüşü (Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü)
Fotoğraf 28: Trabzon Gülbahar Hatun Camii Mihrabının 2005 Yılı Onarım Önceki Görünüşü (Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü)
Gülbahar Hatun Camii mihrabına 2005 yılında Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun aldığı karar doğrultusunda yağlı boya raspası yapılmıştır(Fotoğraf 20). Yapılan raspa sonucu ortaya çıkan orijinal kalem işleri ile ilgili herhangi bir tamamlama yapılmadığı, kurul uzmanları tarafından hazırlanan raporlarda belirtilmiştir.
Fotoğraf 29: Trabzon Gülbahar Hatun Camii Mihrabına 09.03.2006 Yılında Yapılan Boya Raspası Görünüşü (Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü)
Fotoğraf 30: Trabzon Gülbahar Hatun Camii Mihrabına 2006 Yılında Yapılan Boya Raspası Detay Görünüşü (Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü)
Fotoğraf 31: Trabzon Gülbahar Hatun Camii Mihrabına 2006 Yılında Yapılan Boya Raspası Sonrası Hücre Bordürünün Üzerinde Bulunan Alınlıkta Çıkan Desenin Görünüşü (Trabzon Vakıflar Bölge
Fotoğraf 32: Trabzon Gülbahar Hatun Camii Mihrabına 2006 Yılında Yapılan Boya Raspası Sonrası Ortaya Çıkan Kavsara Köseliğindeki Desenin Görünüşü (Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü)
Fotoğraf 33: Trabzon Gülbahar Hatun Camii Mihrabına 2006 Yılında Yapılan Boya Raspası Sonrası Mukarnasta Ortaya Çıkan Desen Detayı Görünüşü (Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü)
Fotoğraf 34: Trabzon Gülbahar Hatun Camii Mihrabına 2006 Yılında Yapılan Boya Raspası Sonrası Ortaya Çıkan Dış Düz Yüzeyli Bordür Deseninin Genel Görünüşü (Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü)
Fotoğraf 35: Trabzon Gülbahar Hatun Camii Mihrabına 2006 Yılında Yapılan Boya Raspası Sonrası Ortaya Çıkan Dış Düz Yüzeyli Bordür Deseninin Farklı Açıdan Detay Görünüşü (Trabzon Vakıflar
2006 yılında konuyla ilgili Vakıflar Genel Müdürlüğü teknik elemanlarınca hazırlanan uzman raporu düzenlenerek Trabzon Kültür ve Tabii Varlıklar Koruma Kurulu tarafından değerlendirmeye alınmıştır. Bu değerlendirme sonucu Gülbahar Hatun Camiinin onarımı esnasında mihrapta ortaya çıkan eksik ve dökülmüş kalem işi bezemelerinin, uzman denetiminde aslına uygun orijinal süsleme anlayışı özelliklerine sadık kalarak tamamlanması ve dökülme olan kısımlarda sağlamlaştırmaya gidilmesi kararı verilmiştir.
Trabzon Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu’nun yaptığı denetim ve değerlendirme sonucu Gülbahar Hatun Camii mihrabının kalem işlerinin aslına uygun orijinal süsleme anlayışı ve özelliklerine uygun yapılmadığı kararı 2007 yılında alınmıştır.
Yukarıda bahsi geçen karar doğrultusunda 2010 yılında mihrabın restorasyon çalışmaları tamamlanmıştır. Ancak 2010 yılında yapılan müdahalelerde ise özgün süslemelerin bulunduğu mihrap yüzeyine çentik açılarak yeni sıva yapılmıştır. Yapılan alçı sıva üzerine yağlı boya ve yaldız kullanılarak, desen ve motiflerin özgünlüğü korunmaksızın taklit edildiği 2016 yılında yapılan uzman incelemelerinde tespit edilerek raporlanmıştır.
Fotoğraf 36: Trabzon Gülbahar Hatun Cami Mihrabı Özgün Halinden Uzaklaştığı 2010 yılı Yapılan Kalem işi Deseninden Detay Görünüşü (Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü)
Fotoğraf 37: Trabzon Gülbahar Hatun Cami Mihrabı Özgün Halinden Uzaklaştığı 2010 yılı Yapılan Uygulamanın Görünüşü (Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü)
Fotoğraf 38: Trabzon Gülbahar Hatun Cami Mihrabı 2010 yılı Yapılan uygulamada Hücre Bordürünün Üzerinde Bulunan Mukarnas alınlıklarına Müdahale Edilmemiş halının Görünümü
(Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü)
Fotoğraf 39: Trabzon Gülbahar Hatun Cami Mihrabı 2010 yılı Yapılan Restorasyonda Müdahale Edilmeyen Alandan Detay Görünümü (Trabzon Vakıflar Bölge Müdürlüğü)
Trabzon Kültür Varlıklar Koruma Bölge Kurulu tarafından 2016 tarihinde mihrabın genel durumunu değerlendirmek için yapılan toplantı sırasında kalem işi süslemelerinin uzman görüşleri doğrultusunda ele alınarak hazırlanacak detaylı rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerinin revize edilmesi kararı alınmıştır. Hazırlanan projeler 2016 tarihinde onaylanmıştır.
Yıllar içerisinde Gülbahar Hatun Camii mihrabı geçirmiş olduğu yıpratıcı uygulamalar sonrasında özgünlüğünü yitirmiş ve geriye dönüşümü mümkün olmayan tahribatlara maruz kalmıştır. Bu sürecin önüne geçmek için konusunda uzman kişilerce, bilimsel verilere dayandırılarak doğru teknik ve malzeme ile mihrabın yeniden restorasyonu planlanmıştır. Bu kapsamda Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 2016 tarihinde bir toplantı düzenlenmiştir. Onaylanan mihrap restorasyon projesi doğrultusunda Geleneksel Türk Sanatları ve Kalem işi uzmanı ile Vakıflar Bölge Müdürlüğü denetiminde restorasyon çalışmalarının yapılması kararı alınmıştır. Ayrıca mihrabın hazırlanan sanat tarihi raporunun uygun olduğu ve mihrabın restorasyonunun bitirildiğine dair hazırlanacak rapor ve fotoğrafların kurula sunulması alınan kararlar içerisinde yer almaktadır.
Yapılan toplantılar ve alınan kararlar doğrultusunda 2010 yılında yapılan hatalı restorasyon çalışması revize edilerek eserin özgünlüğüne kazandırılması amacıyla 2016 yılı içerisinde raspa çalışması yapılmıştır (Fotoğraf 41). Onaylanan restorasyon projeleri kapsamında 2017 yılında mihrabın restorasyon çalışmalarına başlanılmıştır.
Trabzon Gülbahar Hatun Camii’nin Bahsi gecen rölöve projesi, restitüsyon projesi ve restorasyon projesini Dr. Mimar Mukaddes Ataman - Ataman Mimarlık tarafından hazırlanmıştır. Ayrıca Camii’nin süsleme tezyinatı ile ilgili rapor; alanında uzman Doç. Dr. Ali Fuat Baysal tarafından hazırlanmıştır. Bu araştırmada da hazırlanan Projeler ve Rapordan faydalanılmıştır.
Fotoğraf 40: Trabzon Gülbahar Hatun Camii Mihrabı 20016 Yılı Yapılan Raspa Sonrası Görünümü