Mekanik ve Kimyasal Raspa

Eser yüzeyini kaplayan sıva, boya ya da cila gibi özgün olmadığı düşünülen tabakaların kazıyarak alttaki özgün olan katmanı ortaya çıkarma işlemi olarak tanımlanmaktadır. Geçmişte ve günümüzde tarihi yapıların özgün duvar yüzeylerine yenileme veya onarım yapmak amaçlı birçok kaplama malzemesi bulunmaktadır. Çimento bazlı özgün olmayan yapı malzemesi ve harçlarla yapılmış sıva, derz, kozmetik onarım ve tümlemeler eserlere özellikle büyük zarar vermektedir. Çimento bazlı yenileme ve onarım maksatlı yapılan bu müdahalelerin raspalanarak eserlerden uzaklaştırılması gerekmektedir.

Yapı teknik ve malzeme özelliklerine göre raspa yöntemleri değişebilmektedir. Raspalamanın üç farklı yöntemi mekanik raspa, kimyasal raspa ve ısıtıcı raspa olarak çeşitlenir.

Mekanik Raspa

Spatula, spatül, bisturi vb. basit aletler ile herhangi başka bir kimyasal kullanımı-ısıtma vb. işlem gerekmeksizin yüzeydeki tabakaların kaldırılarak özgün yüzey, doku, renk ve bezemenin ortaya çıkartılması işlemidir. Mekanik raspa uygulaması diğer raspalara göre daha uzun süren bir uygulamadır. Bunun yanında bu uygulamanın malzeme maliyeti az, işçilik maliyeti yüksektir (Anonim, 2013:12).

İç mekân duvar yüzeylerinde özellikle kalem işi bezemelerin üstü zamanla farklı sıva ve boya tabakalarıyla kaplanabilmektedir. Özgün duvar rengi ve kalem işi bezeme kompozisyonuna ulaşabilmek için önce belli seçili bölümlerde araştırma raspası, sonrasında ise istenilen orijinal tabakaya ulaşılıncaya kadar tüm duvar yüzeylerinde raspalama yapılarak orijinal olmayan yüzey tabakası uzaklaştırılır. Boya tabakaları için yapılan mekanik raspa duvar yüzeyinde sabır ve büyük bir konsantrasyon ile birlikte küçük darbeler uygulanarak incelikli bir çalışmayla yapılır (Anonim, 2013:12).

Kimyasal Raspa

Sıva, macun, boya vb. kimyasal bir karışımın yüzeye sürülmesi sonucunda tabakaların kaldırılıp özgün yüzey doku, renk ve bezemenin ortaya çıkartılması işlemidir (Anonim, 2013:13). Bu uygulamada yapıya müdahale edilmeden önce Kimyasal karışımın niteliği ve bileşimi dikkatle ayarlanmalıdır. Kimyasal, yüzeye sert ve dayanıklı bir fırça yardımıyla sürülmesinden sonra reaksiyon süresi içinde Kimyasalın uygulandığı yüzeydeki malzeme ile reaksiyona girmesi dikkatle beklenir. Kimyasalın etkisi sıva, boya, macun katmanlarında kabarma olması şeklinde gözlemlendikten sonra spatula yardımıyla üst katmanın kazınma işlemine geçilir. (Anonim,2013:13).

Isıtma Yöntemi ile Raspa

Eserin yüzeyindeki sıva, macun, boya vb. tabakaların özel ısıtıcı makine ve el aletleri kullanılarak kaldırılıp özgün yüzey, doku, renk ve bezemenin ortaya çıkartılması işlemidir. Isıtma yöntemiyle yapılan raspa aynı zamanda mekanik raspanın hızını artıran bir uygulamadır. Duvar yüzeylerinde kullanıldığı gibi çeşitli ahşap yapı elemanlarının üzerindeki yağlıboya katmanlarını özgün yapıdan uzaklaştırmak için özellikle ısıtma yöntemi ile raspalama da kullanılır ve tercih edilir (Anonim,2013:13).

Raspa Yönteminin Belirlenmesi

Öncelikle yüzeyin niteliğine, ikincil olarak da uygulama süresine ve maliyete göre uygulanacak olan raspa yöntemi belirlenmektedir. Raspalamada uygulama tekniğine karar verilirken; her yöntemin olumlu ve olumsuz yönlerinin bulunduğu göz önünde bulundurulur. Her yöntemin uygulama alanı farklıdır. Mekanik raspa düz yüzeyler için kullanılırken kimyasal raspa oymalı, dairesel, düz olmayan yüzeyler için tercih edilir ve uygulaması daha mümkündür. Mekanik raspa uzun süreli, işçilik maliyeti yüksek; kimyasal raspa kısa süreli, işçilik masrafı az, malzeme/ekipman masrafı yüksek bir uygulamadır. Mekanik raspa ile ortaya çıkartılan kalem işlerinde renklerde solma veya bozulma olmazken, kimyasal raspa da renklerin solması ve

karışması ihtimali göz önünde bulundurulmalıdır. Isıtıcı raspa daha çok ahşap yüzeylerde kullanılırken dikkat edilmemesi halinde yüzeyde geri dönüşü olmayan hasarlara sebep olmaktadır (Anonim,2013:13).

Gülbahar Hatun Camii mihrabında yapılan araştırma raspası sonucunda elde edilen veriler, sonrasında yapılan toplantıda değerlendirilerek mihrap yüzeyinde özgün olmadığı düşünülen tabakaların; malzeme özellikleri göz önünde bulundurularak seçilecek raspa yöntemleri ile kaldırılarak özgün olduğu düşünülen tabakanın ortaya çıkarılması kararı alınmıştır. Alınan karar doğrultusunda uzman restoratörler tarafından, mihrap yüzeyinde bulunan boya sıva harç gibi tabakalar sırasıyla en üst katmandan başlayarak mekanik, kimyasal ve çok gerekli görüldüğünde ısıtıcı raspa yöntemleri kullanılarak alınmıştır. Özgün olmayan tabakaların; raspa yöntemleri ile mihrap yüzeyinden temizlenmesi sırasında altta bulunan orijinal olduğu düşünülen zemine zarar verilmemesine özellikle dikkat edilmiştir. Raspa işlemi tamamlandıktan sonra, mihrap yüzeyinde bulunan özgün kalem işi süslemeleri mevcut hali ile ortaya çıkarılmıştır. Yapılan raspa sonrası özgün olmayan alçı, sıva, macun ve boya gibi onarım kalıntıları da yüzeyden temizlenmiştir. Ortaya çıkarılan orijinal olduğu düşünülen kalem işi bezemeleri üzerinde hassas çalışma gerektirecek özgün olmayan kalıntı ve tabakalarda detaylı raspa yapılarak orijinal yüzeyden tamamen arındırılma işlemi yapılmıştır. Oldukça kontrollü, hassasiyet gerektiren ve yavaş ilerleyen bir çalışma olmuştur. Dış bükey bordur, kabara, gülbezek ve tepelik kabartma kısımlarında yapılan raspa sonrası orijinal olmayan yaldız tabakanın alınmasıyla altın varak kalıntıları ortaya çıkmıştır. Yapılan bu uygulamaların yanı sıra eş zamanlı olarak belgeleme işlemleri de faaliyet süresince devam etmiştir. Çıkan tabakalar kayıt altına alınarak mihrabın restorasyon surecinin denetimi ile sorumlu olan kurumlara bilgi verilmiştir.

Fotoğraf 45: Mekanik raspa uygulaması, 2017 Fotoğraf 46:Mekanik raspa uygulaması, 2017

Fotoğraf 47: Bambu Çubuğa sarılı Pamuk Yardımı ile Mihrabın Taç Kısmında Kimyasal Raspa Yöntemi Uygulanarak Ortaya Çıkarılan desen, 2017

Fotoğraf 48: Kimyasal Raspa Uygulaması,

2017

Fotoğraf 49: Kimyasal Raspa Uygulaması, 2017

5.2.4. Sağlamlaştırma-Mikro Enjeksiyon