Mekke (Harem)’nin Lukatası

Mekke (Harem) lukatasında bazı görüş ayrılıkları vardır. Bu görüş ayrılığının sebebi ise Hz. Peygamber’in Mekke hakkında “… Onun dikeni koparılmaz, ağacı kesilmez,

kaybolan eşyası kaldırılmaz. Ancak bulan kimse ilan maksadıyla alabilir.”308 _Bu

hadisi esas alan bazı Şâfiî309_{, Hanbelî}310 _{ve Zâhiriyye}311 _{fakihleri, Mekke’de hacılara}

306 _{İbn Kudâme, el-Muğnî, C: VI, s. 392-395; Buhûti, Keşşâfü’l-kınâ’, C: IV, s. 215; Bilmen, Istılâhât-ı Fıkhiyye}

Kâmusu, C: VII, s. 261-266.

307 _{el-Fetâva’l-Hindiyye, C: II, s. 290.}

308 _{Ahmed b. Hanbel, Müsned, C: V, s. 303, no: 3253; Buhârî, el-Câmiü’s-sahîh, Lukata, 7, 2301; Ebû Dâvud,}

Sünen, Menâsik, 89, 2017; Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-Nesâî, Sünen-i Nesâî, (2.bsk.),

Mektebetü’l-İslâmiyye, Haleb 1406/1986, Menâsikü’l-hacc, 120, 2892.

309 _{Nevevî, Minhâcü’t-tâlibîn, C: I, s. 83.} 310 _{İbn Kudâme, el-Muğnî, C: VI, s. 360.} 311 _{İbn Hazm, el-Muhallâ, C: VIII, s. 257-258.}

ait buluntu malın ancak ilan ve sahibinin bulunup teslim edilmesi amacıyla alınabileceği görüşündedirler.

Hanefî312, Mâlikî313 ve bazı Şâfiîler ise bu hadislerin söylenmesinin amacının Mekke lukatasını ayrı bir pozisyonda ele almanın değil, sahibinin bulunamayacağı kanaatiyle ilandan vazgeçmeyi ve kolayca sahiplenmeyi önlemeye yönelik bir uyarı olduğunu söylerler ve buranın lukatasının da diğer lukata hükümlerine tâbi olduğunu belirtirler.314 _{Fıkıh mezhepleri görüşlerini şu şekilde temellendirmişlerdir:}

Hanefîler’e göre, lukatanın işhad ve tarif açısından Hill ve Harem’de bulunması ile diğer yerlerde bulunması arasında fark yoktur. Her iki kısım hakkında da aynı şekilde işhâd ve tarif yapılır. Çünkü Hz. Peygamber’in “Kesesini ve bağını tarif et, sonra da

onu bir sene müddetle ilan et.”315 emri mutlaktır. Bu da Harem ile Harem dışındaki

lukataların hükmünün aynı olduğunu gösterir. Hz. Peygamber’in Harem hakkında

“Onun lukatası ilan edecek kimse hariç kimseye helal olmaz.”316 _{diye buyurması orada}

nasıl olsa sahibi bulunmaz diye malı ilan etmemenin yanlış olduğuna dikkat çekmek içindir.317 Daha önce de açıklandığı üzere ilan, lukatanın bulunduğu yerde yapılır. Mekke’de bulunan malların ilanı da orada yapılır. Ancak insanlar haclarını yaptıktan sonra memleketlerine dönecekleri için burada şöyle bir şey yapılabilir: Hac zamanında kaybolan malların toplandığı bir yer yapılsa, malını yitiren kimse oraya giderek malını orada daha rahat bir şekilde bulabilir. Bu şekilde yapmak malı koruma açısından daha güvenilirdir. Aynı zamanda malını kaybeden kimse için de kolaylıktır.318

İmam Mâlik bu konuda şöyle demiştir: “Mekke’nin yitiği ister onu arayan kimse için

kaldırılmış olsun, ister onu ilan etmek isteyen kimse kaldırmış olsun süresiz olarak ilan edilir.” Ancak Mâlikîler’de meşhur olan görüşe göre, Mekke-i Mükerreme ile diğer

312 _{el-Fetâva’l-Hindiyye, C: II, s. 289.} 313 _{İbn Rüşd, Bidâyetü’l-müctehid, s. 305.}

314 _{Mevsılî, el-İhtiyâr, C: III, s. 38; Köse, “Lukata”, DİA, C: XXVII, s. 225.}

315 _{Ahmed b. Hanbel, Müsned, C: XXVIII, s. 283, no: 17050; Buhârî, el-Câmiü’s-sahîh, Lukata, 3, 2296; Müslim,}

Sahîh-i Müslim, Lukata, 1, no: 1.

316 _{Ahmed b. Hanbel, Müsned, C: V, s. 303, no: 3253; Buhârî, el-Câmiü’s-sahîh, Lukata, 7, 2301; Ebû Dâvud,}

Sünen, Menâsik, 89, 2017; Nesâî, Sünen, Menâsikü’l-hacc, 120, 2892.

317 _{Kudûrî, Kudûrî metni, C: I, s. 357; Kâsânî, Bedâiu’s-sanâ’i, C: VI, s. 202; Merğınânî, el-Hidâye, C: II, s. 177;}

Mevsılî, el-İhtiyâr, C: III, s. 38; İbn Nüceym, el-Bahru’r-râik, C: V, s. 163; İbn Âbidin, Reddü’l-muhtar, C: XVI, s. 435; Seyyid Sâbık, Fıkhü’s-sünne, C: III, s. 260; Bilmen, Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu, C: VII, s. 247- 251; Zuhaylî, İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, C: VII, s. 261.

yerlerin lukataları arasında fark yoktur. Bunlar sahipleri adına muhafaza için alınır ve mültakit haremde bulundukça bunu tarif eder, ilan müddeti içerisinde Haremden çıkarsa hâkime teslim eder. Bunu temellük için alamaz.319

Şâfiîler’e göre Hill’in Harem’in yitiği diğer lukatalar gibidir. Aradaki fark ilanın süresiz olmasıdır. İmam Şâfiî “Harem’in lukatasını bulana, sahibi gelinceye kadar bildirmesi vaciptir” görüşündedir. Çünkü Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Onun

lukatası ilan edecek kimse hariç kimseye helal olmaz.”320 _{Yâni Harem’de bulunan}

lukatanın ebedî olarak ilan edilmesi vaciptir. Onu temlik etmek helal değildir.321

Hanbelîler’e göre de aynı şekilde Mekke-i Mükerreme ile diğer yerlerin lukataları arasında fark yoktur. Diğer yerlerin lukatası ile Mekke lukatası arasındaki fark ilanın süresiz olmasıdır. Buranın lukatası ancak ilan edilmek üzere alınır, temellük için alınmaz.322

Şâfiîler ve Hanbelîler Hac lukatasını alanın ebediyyen tanıtması gerektiği görüşünde olmalarının sebeplerinde Hz. Peygamber’in hac lukatası hakkında söylediği sözün yanında Hz. Ömer’in uygulaması da yer almaktadır. Şöyle ki: Hac mevsiminde bir kimse içinde para dolu bir kese bulmuş ve ilan ettikten sonra sahibi çıkmayınca Hz. Ömer’e durumu danışmıştır. Hz. Ömer’de bu para kesesini gelecek seneye kadar elinde tutup yine ilan etmesini sahibinin çıkmaması halinde ise bu parayı sadaka olarak verebileceğini söylemiştir. Ancak sahibi geldiğinde ise parayı geri isteyebileceği gibi sadakaya da razı olabileceğini de belirtmiştir.323

Zâhirîler’e göre ise, lukata, Mekke-i Mükerreme’nin hareminde veya umreye veya hacca girenler arasında bulunursa daima ilan edilir, bunu bulan kimse temellük edemez. Belki vakfedilebilir. Sahibinin bulunmayacağı kesin olarak anlaşılırsa

319 _{İbn Rüşd, Bidâyetü’l-müctehid, s. 305;}

320 _{Ahmed b. Hanbel, Müsned, C: V, s. 303, no: 3253; Buhârî, el-Câmiü’s-sahîh, Lukata, 7, 2301; Ebû Dâvud,}

Sünen, Menâsik, 89, 2017; Nesâî, Sünen, Menâsikü’l-hacc, 120, 2892.

321 _{Nevevî, Minhâcü’t-tâlibîn, C: I, s. 83.} 322 _{İbn Kudâme, el-Muğnî, C: VI, s. 360.} 323 _{İbn Hazm, el-Muhallâ, C: VIII, s. 258-259.}

Müslümanların yararına tahsis edilir. Çünkü Hz. Peygamber hac lukatasının temellük için alınmasını yasaklamıştır.324

Mezheplerde görüş ayrılığı Hz. Peygamber’in hadisini anlamadaki farklılıktan kaynaklanmaktadır. Hanefîler, Mâlikîler ve bazı Şâfiîler “Mekke lukatasını ilan etmekten vazgeçenler için ifade ederken bazı Şâfiîler, Hanbelîler, Zâhirîler ise buranın lukatasının ebediyyen ilan edilmesi gerekir şeklinde ifade etmişlerdir. Mekke lukatası da diğer lukatalar gibidir. Alınır ve ilan edilir. Nasıl olsa sahibi bulunmaz diye ilandan vazgeçilmez.