Medikal Turizm Kavramı ve Tanımı

20. yüzyılın sonlarında daha spesifik bir turizm çeşidi olarak medikal turizm kavramı gündeme gelmiş ve özellikle kozmetik cerrahi, diş tedavisi ve genel sağlık taramalarının yanında kök hücre cerrahisi gibi spesifik tedaviler için sınırötesine seyahat eden insanların sayısının artmasıyla hızlı bir şekilde büyüme göstermiştir (Connell, 2013a: 116). Böylece hem medyada yer alan haberler (Kurlantzick, 2007; Rosenthal, 2013; Yang ve Liu, 2012) hem de bilimsel araştımalar açısından akademisyenler arasında (Hanefeld vd., 2013: 2; Crooks vd., 2010: 267; Kangas, 2010: 344; Leahy, 2008: 260) giderek önem kazanan küresel bir fenomen haline gelmiştir

(Hall, 2011b: 6; Connell, 2006: 1094; Chuang vd., 2014: 53; Debata vd., 2015: 19). Ayrıca yeni bir turizm çekiciliğinide sunan medikal turizm, son zamanlarda hızla gelişen niş turizm pazarının bir formudur (Han vd. 2015: 1869; Dawn ve Pal, 2011: 185).

Medikal turizm ile ilgili yapılan literatür taramasında sağlık turizmi kavramı ile karıştırıldığı ve birbirlerinin yerine kullanıldığı görülmektedir. Bu konuda bazı kaynaklarda medikal turizmin sağlık turizmi ile eş anlamlı olarak ele alındığı görülürken bazı kaynaklarda ise medikal turizmin sağlık turizminin bir çeşidi olarak ele alındığı görülmektedir (Yu ve Ko, 2012: 81). Bu konuda diğer bir yaklaşım ise medikal turizmin sağlık turizminden daha geniş bir kavram olarak hayata geçirildiğini (Lunt ve Carrera, 2010a: 28; Mohamad vd., 2012: 359) ve medikal turizmin sağlık turizmini bütünüyle kapsadığı ileri sürülmektedir (Wang, 2012: 468).

Genel olarak değerlendirildiğinde sağlık turizmi ile medikal turizm arasında farklılıkların olduğu görülmektedir. Bu farklardan birincisi sağlık turizmi; kişilerin tedavilerini ve iyi olma hallerinin devamını sağlamasını içerirken, medikal turizm sadece tıbbi bir müdahale biçimini içinde barındırmaktadır (Connell, 2006: 1094; Han vd., 2015: 1870).

İkinci olarak ise sağlık turizmi ve medikal turizm terimlerinin kullanımı arasında; vücut üzerinde müdahale türünü esas alan bir fark vardır. Sağlık turizmi, sağlanan alternatif tedaviler ya da SPA’lardaki rahatlamalarla turist sağlık statüsünün geliştirilmesini amaçlar; medikal turizm ise uzun sürede sağlığı tekrar kazanmak ya da iyileştirmek için tanı, hastaneye yatış ve cerrahi operasyonları ima eder (Sarantopoulos vd., 2014: 371).

Şekil 3. Sağlık ve Medikal Turizm Alanlarının Birbiriyle İlişkisi

Kaynak: Hall, 2011: 8

Medikal turizm tanımına geçmeden önce incelenmesi gereken bir diğer konu; akademik basında çok ilgi çeken bu terim ile ilgili bazı kavramsal karışıklıkların olduğu ve bazı kavramların medikal turizm terimi yerine kullanıldığıdır (Bookman ve Bookman, 2007: 1; Wang, 2012: 467). Literatürde medikal turizm terimi yerine küresel sağlık hizmetleri (Ajmerı, 2012: 11), sınır ötesi seyahat, tıbbi seyahat (Kangas, 2007: 295; Viladrich ve Baron-Faust, 2014: 117) ve hasta gezintisi terimlerinin kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca yapılan araştırmada medikal turizm teriminin yetersiz ve yanlış olduğunu ve bunun yerine medikal seyahat teriminin kullanılmasının daha uygun olacağını savunan yazarlara da rastlanmaktadır. Bu konuda Cohen medikal tedavilerin ciddi ve riskli bir yaşam kaygısını barındırdığını, fakat turizmin bir tatil olduğunu belirtmektedir (Cohen, 2010: 226; Chomvilailuk ve Srisomyong, 2015: 377). Bu açıdan medikal turizm terimi yerine medikal seyahat teriminin kullanılmasının daha uygun olacağı ifade edilmiştir. Ancak yapılan bazı çalışmalarda bu iki terim arasındaki farklar açıkça belirtilmiştir.

Genel olarak medikal seyahat, kendi ülkelerinde yüksek fiyatlı, uzun bekleme listeli yada sınırlı sağlık hizmetleri kapasitesine sahip olmayan sağlık hizmetlerine erişmek için sıklıkla çok uzak mesafelere seyahat eden bireylerin uluslararası bir fenomeni iken, medikal turizm, tıbbi seyahate rekreasyon faaliyetleri veya turistik yerler birleştirerek seyahat eden turistler olarak tanımlanmaktadır (ESCAP, 2009: 1; Hall, 2011: 7). Medikal seyahat çok ağır hastaların yapmış olduğu seyahatleri

kapsamaktadır ve gidilen yerde sadece sağlık hizmetlerinin alınmasını içermektedir (Ehrbeck vd., 2008: 2). Medikal turizm ise yurt dışında tedavi almak için seyahat eden hastaların rekreasyonel faaliyetlere de katılmasını ve bu noktada daha hafif sağlık hizmetlerini alan hastaları kapsadığı belirtilmektedir (Veerasoontorn ve Beise-Zee, 2010: 249). Yurtdışında medikal tedavinin ciddiyeti ve karmaşıklığı artarken, seyahatin rekreasyonel yönü azalmaktadır (Horowitz ve Rosensweig, 2007a: 25). Medikal turizm ile medikal seyahat arasındaki bir diğer farklılık ise medikal seyahat sadece tedavi amacıyla yapılan seyahatler iken, medikal turizm ise, tedavilerle birlikte turizm faaliyetlerini de kapsayan seyahatlerdir. Medikal turizmin temel karakteristiği tıbbi hizmetler ve turizm endüstrisinin kombinasyonudur (Yu ve Ko, 2012: 81).

Medikal turizm, sağlık hizmetlerini elde etmek amacıyla uluslararası sınırlar ötesine yapılan seyahatleri tanımlamak için seyahat acenteleri ve kitle iletişim araçları tarafından türetilmiş bir terimdir (Ajmerı, 2012: 11; Burkett, 2007: 226). Ayrıca, gelişmekte olan ülkelerdeki hava taşımacılığının, internet ve iletişim kanallarının ve ileri teknoloji üst düzey uzmanlığa sahip medikal hizmet altyapılarının daha ucuz olmasından güç almaktadır (Kılınç, 2013: 50). Medikal turizmin temeli, tıbbi amaçlarla yapılan seyahatlerin geleneksel turizmle birleştirilmesine dayanmaktadır. Bu amaçla özellikle medikal turizm kapsamında hastaları çekmek isteyen hastanelerin reklamlarında egzotik yerler, ilginç yeni kültürler ve keyifli yerel personel, çeşitli medikal turizm programları vurgulanmaktadır (Burkett, 2007: 229).

Medikal turizmle ilgili yapılan literatür taramasında çeşitli tanımlamalar yapıldığı görülmektedir. Medikal turizm kavramı ilk kez John Connell tarafından kullanılmıştır. Connell (2006: 1094) medikal turizmi, gidilen ülkenin turistik noktalarını ziyaret etme gibi fırsatları sağlaması yanında tıbbi, diş ve cerrahi bakım gibi sağlık hizmetleri ve faaliyetleri edinmek için denizaşırı ülkelere seyahat eden insanların popüler bir kitle kültürü olarak tanımlamıştır.

Diğer tanımlarda da ortak vurgu olarak uluslararası bir seyahat olduğu (Bookman ve Bookman, 2007: 1; Connell, 2013b: 2; Carrera ve Bridges, 2006: 447; Cormany ve Baloglu, 2011: 710), turizm hareketlerinin olması gerektiği (Connolly vd., 2014: 696; Smith vd., 2011: 277; Chang ve Beise-Zee, 2013: 34), medikal turistlerin kendi iradeleriyle hareket etmeleri (Connell, 2013b: 2; Sheppard vd., 2014:

743), ülkeler açısından öneminin vurgulanması (Bookman ve Bookman, 2007: 2; Connell, 2013b: 2), gelişmiş ülkelerden gelişmemiş ülkelere doğru olması (Jacobs vd., 2013: 9) ve maliyet etkin olmasıdır (Birch vd., 2010: 604).

Medikal turizm hakkında yapılan bazı tanımları şu şekilde sıralamak mümkündür. Medikal turizm, kişinin fiziksel ve ruhsal sağlık durumunu korumak için sistemli olarak planlanan seyahattir (Dawn ve Pal, 2011: 186). Medikal turizm, sağlık ve tıbbi ihtiyaçları için sınırların ötesine seyahat eden uluslararası hastalardan oluşan bir turizm çeşididir (Monica, 2007). Medikal turizm, kişilerin sağlığını iyileştirmesi amacıyla yapılan seyahat ve hizmetlerde ve sunumlarda ticareti gerektiren tıp ve turizm olarak iki sektörden oluşan bir ekonomik aktivitedir (Bookman ve Bookman, 2007: 1). Medikal turizm, maliyet etkin ve hastalara benzer güvenlik seviyelerinde sunulan düşük fiyatlı, kaliteli hizmet ile birlikte kullanılabilir kaliteyi aramaktır (Dawn ve Pal, 2011: 186). Medikal turizm; seyahatler için, yurtdışı rekreasyon aktivitelerine medikal hizmetler eklemek yada tersine, medikal hizmetlere rekreasyon aktiveleri eklemek gibi turistik bir motivasyonu ima etmektedir (Veerasoontorn ve Beise-Zee, 2010: 249).

Medikal turizm hakkında yapılabilecek genel bir tanım şu şekilde olabilir. Medikal turizm, kişilerin tıbbi ihtiyaçları doğrultusunda, çeşitli nedenlerle yaşadığı yerde elde edemediği tıbbi hizmetleri almak ve gezme, görme ve eğlenme gibi turizm faaliyetlerine katılmak amacıyla uluslararası seyahatlere katılmasıdır.

Son yıllarda, medikal turizm popüler ve hızla gelişen bir turizm trendi olmuştur ve dünyanın farklı yerlerindeki, tarihsel bir perspektifle inşa edilen bir niş pazardır (Connell, 2006: 1094; Han, 2013: 257; Reddy vd., 2010: 510; Han vd. 2015: 20). Daha çok zengin kişilerin daha iyi tedaviyi elde etme yada kendi ülkelerinde uygun olmayan tedavileri araştırmak için seyahat etmesi şeklinde meydana gelmektedir (Hanefeld vd. 2015: 357). Özellikle sağlık tedavisi ve güzelleştirme arayan insanlar, basit tedaviler ve son derece gelişmiş operasyonlar için denizaşırı yerlere seyahat ederler (Connell, 2006: 1094; Horowitz vd., 2007b: 24).

Medikal turizm kapsamında erişilebilecek tedaviler şu şekilde sıralanabilir: meme, yüz, liposuction gibi kozmetik cerrahi; kozmetik ve rekonstrüksiyon gibi diş

hekimliği; by-pass, kapak replesmanı gibi kardiyoloji/kalp ameliyatı; kalça protezi, diz protezi, eklem cerrahisi gibi ortopedik cerrahi; mide kelepçesi, gastrik by-pass gibi obezite cerrahisi; IVF, cinsiyet değiştirme gibi doğurganlık/üreme sistemi cerrahisi; organ nakli, kök hücre gibi organ, doku ve hücre transplantasyonu; göz ameliyatı ve teşhis ve check-up (Tengilimoğlu ve Kahraman, 2013: 104).

Uluslararası havacılığın gelişmesi ile endüstriler, gelenekler ile gelişen hizmet modellerine sahiptir. Medikal turizm, özel ekonomik potansiyel, hizmetlerde ticareti içermesi ve tıp ve turizm olarak en az iki birimi içermesinden dolayı umut verici endüstrilerden birisidir. Ayrıca medikal turizm; küresel ekonomi için büyük bir ekonomik potansiyeli olan sağlık ve turizmin küreselleşmesinin sonucudur (Bookman ve Bookman, 2007: 4). Bu açıdan, medikal turizm, tatilleri sırasında daha iyi sağlık kazanmak isteyen turistleri içerdiği için hızla büyüyen bir endüstridir (Connell, 2006: 1094).

Medikal turizm; tıbbi tanı, tedavi, rehabilitasyon uygulamaları ile otelcilik, acentecilik, tanıtım, çevre, mimari, ekonomi gibi açılardan çok yönlü bir bakış açısını gerektirir (Demirer, 2010: 6). Medikal turizm endüstrisi hızlı bir şekilde büyümektedir ve kar potansiyeli yüksek olduğu için uluslararası alanda dikkat çekmektedir (Guiry vd., 2013: 434; DELOITTE, 2009). Bu noktada bazı destinasyon ülkeleri, özellikle Asya ülkeleri, çeşitli medikal, cerrahi, sağlık ve estetik hizmetleri sunarak medikal turizm hastaları için önemli bir çekim merkezi konumundadırlar (Han vd., 2015: 1).

Medikal turizm daha önceki dönemlerde gelişmekte olan ya da az gelişmiş ülkelerden gelişmiş ülkelere yapılan bir faaliyetti (Cormany ve Baloglu, 2011: 710). Son yirmi yılda ise bu durum değişim göstermiştir. Gelişmiş ülkelerde sağlık hizmetleri maliyetinin yüksek olması nedeniyle ve buna karşılık gelişmekte olan ülkeler ve gelişmemiş ülkelerdeki fiyat avantajı medikal turizmin yönünü değiştirmiştir (Beladi vd., 2015: 391). Günümüzde medikal turistler genellikle gelişmiş ülke vatandaşlarıdır. Bunlar öncelikli olarak ABD, Kanada, Büyük Britanya, Batı Avrupa ve Avusturalya vatandaşlarıdır. Ancak, günümüzde, dünyanın diğer ülkelerindeki insanlar, hem tatil keyfini hem de daha uygun fiyatta kaliteli medikal tedavi sunan yerleri aramaktadırlar (Debata vd., 2015: 19). Bu noktada, gelişmiş uluslardan daha az gelişmiş uluslara bakım için yapılan geziler gibi sağlık seyahatinde

ve talepteki artıştan medikal hizmetlerle desteklenen birçok destinasyon, spesifik tedavi odaklı hedefler sunmaya başlamışlardır. Bu konumda olan destinasyon sayısı 50 ülkenin üzerinde bir sayıya ulaşmıştır (Cormany ve Baloglu, 2011: 710). Bu açıdan, medikal turizm ülkeler açısından da çok önemli bir kavram haline gelmektedir. Hem ülkelerin ekonomik açıdan gelir elde etmesi hem de kendi sağlık sistemlerinin daha iyi konuma gelmesi açısından medikal turizmi desteklemektedirler (Loh, 2015: 173).

Günümüzde medikal turizm bir dış kaynak aracı olarak da kullanılmaktadır. Özellikle, sağlık hizmetlerinin, öncelikli olarak pahalı ameliyatların ve Hindistan ve Tayland gibi düşük fiyatlı ülkelerin dış kaynağıdır. Bu açıdan medikal turizm hızlı bir şekilde popüler olmuştur. Örneğin İngiltere’de, İngiliz ulusal sağlık servisinden Hindistan’a taşeron edilen tıbbi hizmetler çok önemlidir. İngiltere’deki medikal turizmin arkasındaki asıl neden, bazen hastaların ulusal sağlık hizmetlerinden tedavi için beklemek istememeleridir (Bies ve Zacharia, 2007: 1144).