Dünyada ve Türkiye’de eğitimin kalitesine ilişkin standartların konulması ve geliştirilmesi görüşü giderek yaygınlaşmaktadır. Ancak sistemin en stratejik unsurunun insan olması, endüstri sektöründen farklı olarak eğitim-öğretim sürecinin standartlaşmasını güçleştirmektedir. Öte yandan bireye kazandırılan bilgi ve becerilerin davranışa dönüş biçimini ölçmek oldukça güçtür (Ceylan, 1998: 492).
Eğitimde TKY kapsamında, öğrenciler de dahil olmak üzere tüm paydaşların katılımı ile stratejik bir gözden geçirme ile işe başlanarak, iyileştirilecek süreçler belirlenmelidir.
Aileler, öğretmenler, öğrenciler ve diğer personelden oluşan iyileştirme ekipleri kurularak kalite yönetimi uygulanmalıdır (Ensari, 2002: 184).
Ülkemizde Kasım 1999 tarihinde MEB - Kal Der İyi niyet bildirgesi ile Avrupa Kalite Vakfı Ödülü (EFQM AKYV) Mükemmellik modelinin özdeğerlendirme aracı olarak benimsenmesine karar verilmiştir. Böylece 1999’da 2506 sayılı tebliğler dergisinde de yayımlanarak MEB, İlköğretim ve Ortaöğretimde TKY uygulamalarını başlatmıştır.
MEB, 2002 yılından itibaren TKY uygulama yönergesi kapsamından okullar arasında özdeğerlendirme ödüllendirmeleri yaparak TKY okullarda etkili uygulamaya teşvik etmektedir (MEB, Eğitimde Kalite Ödülü El Kitabı, 2005: 12).
Ülkemizde TKY uygulamaları, Avrupa Kalite Yönetimi Vakfı (EFQM) tarafından geliştirilen “Mükemmellik Modeli” esas alınarak yapılan öz değerlendirme çalışmaları sonuçlarında ortaya çıkan iyileştirme konularının bir plan dahilinde iyileştirilmesi ile sürdürülmektedir (MEB Eğitimde Kalite Ödülü El Kitabı 2005: 72).
2.5.1. Eğitimde Toplam Kalite Yönetimi’nin uygulanmasına yönelik MEB yönergesi (MEB,2002)
İlgili yönergenin yer aldığı MEB’in kılavuz kitapçığının önsözünde şöyle bir giriş bölümü bulunmaktadır: ‘’Bakanlığımız merkez teşkilatında TKY çalışmaları bir Proje çerçevesinde Kasım1999’dan beri yürütülmektedir. TKY uygulamalarının asıl hedefi okulda ve sınıfta kaliteyi yakalamaktır’’, denmektedir.
Burada sözü edilen Proje l993 yılından itibaren Dünya Bankası tarafından desteklenen Müfredat Laboratuvar Okullar Projesi’dir. MEB TKY projesini uygulamak üzere bakanlık bünyesinde, YÖDGED’ i yani Yönetimi Değerlendirme ve Geliştirme Dairesi Başkanlığını oluşturmuştur. Sözü edilen projenin kaynağı da Hizmet Ticareti Genel Anlaşması kısaca General Agreement on Trade in Services (GATS)’ tır. Türkiye’de bu anlaşmaya kurucu üye olarak imza atmıştır. 25 Şubat l995 tarihinde de TBMM’de onanmıştır. Bu anlaşmaya
göre Türkiye başta eğitim ve sağlık olmak üzere birçok hizmet alanını piyasa koşullarına göre düzenlemeyi kabul etmiştir. Hükümetler, bu anlaşmayla, Dünya Ticaret Örgütü bünyesinde hizmetleri uluslar arası piyasaya açacak bir anlaşma oluşturmuşlardır.
Günümüzde 209 okulda uygulanan MLO uygulaması getirdiği yeniliklerle tartışılmaktadır.
Sözleşmeli öğretmen uygulaması, “esnek çalışma” ilkesiyle daha çok çalışmayı öngörmesi, projenin finansmanının, sosyal, kültürel etkinliklerden ve bağışlardan sağlanmasını öngörmesi projenin öncelikle eleştirilen yanlarıdır.
Yönergenin Amacı: MEB merkez, taşra ve yurt dışı teşkilatı ile bağlı okul ve kurumlarda yürütülen faaliyetlerin TKY anlayışıyla gerçekleştirilmesine ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir (Madde 1).
Yönergenin Dayanağı: 1739 sayılı MET Kanunu ile 3797 sayılı MEB Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun olarak belirtilmektedir (Madde 2).
Yönergenin İlkeleri: TKY’nin Uygulamasıyla ilgili Temel İlkeleri ile TKY uygulamaları, bir plan ve proje dâhilinde gerçekleştirilir. Eğitim hizmetlerinden yararlananların memnuniyetini sağlayacak önlemler alınır.
a. TKY uygulamalarının her aşamasında ilgili tarafların gönül ve beyin gücüyle katılımı sağlanarak, ekip çalışması ön planda tutulur.
b. TKY uygulamaları çerçevesinde kaynaklar etkili ve verimli kullanılır.
c. TKY uygulamalarında ölçülemeyen hizmet geliştirilemez anlayışından hareketle hedeflere ulaşma düzeyi sürekli ölçülür.
d. Sistem sürekli sorgulanarak geliştirilir ve iyileştirilir.
e. Eğitim yönetiminde personelin sürekli eğitimi kurumsallaştırılarak niteliği yükseltilir.
f. Personelin tüm potansiyelini kullanabileceği çalışma ortamı sağlanır.
g. Çağın ve çevrenin sürekli değişimi göz önünde bulundurularak, öğrenen birey öğrenen organizasyon anlayışı planlı bir şekilde kurumsallaştırılır.
h. Çalışanlara problemin bir parçası olmak yerine, çözümün bir parçası olmaları anlayışı benimsetilir.
i. Hizmetlerin sunumunda iş görenlere kalitenin geliştirilmesinin bütün personelin işi olduğu anlayış ve yaklaşımı benimsetilir.
j. Gelişmenin değişmeyle mümkün olacağının herkes tarafından bilinmesi sağlanır.
k. Kurumsal ve bireysel amaçlar arasında denge sağlanarak çalışanların iş doyumu göz önünde bulundurulur, (Madde 5).
2.5.2. MEB’in kalite politikası
“MEB TKY Uygulamaları Ödül Yönergesi” 03 Ocak 2005 tarih ve 2706 sayılı makam onayı ile yürürlüğe girmiş ve kalite çalışmalarının izlenmesi ve değerlendirilmesinde farklı bir aşamaya gelinmiştir. Yayımlanan ödül yönergesi elkitabında yer alan MEB’in eğitim-öğretim ve yönetime ilişkin kalite politikası ise şöyledir (MEB, 2007):
• Eğitimin paydaşları olan öğrenci, veli, öğretmen, diğer eğitim çalışmaları, bir üst eğitim kurumu, işverenler, meslek kuruluşları ve genel anlamda toplumun mutluluğunu hedefleyen bir eğitim-öğretim ve yönetim yaklaşımını uygulama,
• Eğitimin paydaşlarının eğitimde karar alma süreçlerine katkı ve belirli esaslar çerçevesinde katılımını sağlayarak toplumda demokrasi bilincini ve kültürünü geliştirme,
• Dil, din, ırk, cinsiyet ayırımı gözetmeksizin eğitimde fırsat ve imkan eşitliği sağlayarak herkesin bilgi ve becerisini eğitim yoluyla geliştirme,
• Eğitimde insani değerleri ön planda tutarak yüksek karakterli insan yetiştirme,
• İnsanlığın karşı karşıya bulunduğu ekonomik, kültürel ve sosyal problemlerin çözümünde, iş yapma heyecanımızın kaynağı olan kültürel müktesebatımızdan paydaşlarımızı haberdar etme,
• İnsanlığın bilgi ve kültür birikimini ortak akıl ve eğitim yoluyla değerlendirerek, insanlığın ihtiyacı olan barış ve huzur ortamına kavuşmasına katkıda bulunma,
• Eğitim-öğretim ve eğitimin yönetiminde süreçlere odaklanarak mükemmele doğru sürekli gelişimi sağlama,
• Başta insan kaynağı olmak üzere eğitime ayrılan kaynakları etkili ve verimli kullanma,
• Çağdaş medeniyetin ortağı bireyler yetiştirme,
• Yetişen insanımızın; iyi insan, iyi vatandaş ve iyi meslek adamı olmasına katkı sağlama,
• Toplumun düşünce ve ahlaki temizliğine katkıda bulunma,
• İnsanların öğrenme ve kendilerini gerçekleştirmelerinin önündeki tüm engelleri ortadan kaldırma,
• İş dünyasının ihtiyacı olan nitelikli bir işgücünün oluşumuna katkıda bulunma,
• Eğitimde evrensel ilkeleri gözetme.
Çizelge 8: Türk Milli Eğitim sisteminde kalitenin iki boyutu (MEB, 2001)
1. Genellik ve Eşitlik
2. Ferdin ve Toplumun İhtiyaçları
3.Yöneltme 4. Eğitim Hakkı
5. Fırsat Ve İmkan Eşitliği 6.Süreklilik
7. Atatürk İlke ve İnkılapları ve Atatürk Milliyetçiliği
13. Okul ve Ailenin İşbirliği
14. Her Yerde Eğitim
Tasarım Kalitesi Uygunluk Kalitesi