Masallarda Koyun-Koç-Keçi

Masallarda koyun, koç ve keçi çeĢitli motiflerle karĢımıza çıkmaktadır. Yardımcı koyun, sihirli koyun, konuĢan koyun ve rehber koyun bunlardan bazılarıdır.

AĢağıdaki masallarda koyunun rehber bir hayvan olduğu görülür. Kahramanı tutsak olduğu yerden ona rehberlik ederek kurtaran koyun genellikle beyaz renklidir.

Kesik Kafa masalında kahramanın rehberi beyaz bir koyundur: “Biraz sonra mağarada beyaz renkli bir koyun görür. Beyaz koyun mağaranın içinde bir o tarafa bir bu tarafa gidip gelmektedir.” (Seyidoğlu 1999: 87).

Anka Kuşu masalında kahramanı yer altından alarak yeryüzüne çıkaran beyaz bir koçtur: “Eğer beyaz goça binersen seni dünyanın yüzüne çıhardur.” (Seyidoğlu 1999:

393).

Her iki masalda da koyun ve koçun beyaz renkli olduğu görülür. Beyaz renkli hayvanlar masallarda kahramana yardımcı olarak onu zor durumdan kurtarır. Beyaz aydınlığın, ferahın sembolü olarak masallarda da bu rengin ifade ettiği değerleri ifade eder. Koyun bazı masallarda yardımcı hayvan olarak görülür. Söz konusu motifin yer aldığı masallar Ģu Ģekildedir:

Avcı Ahmet adlı masalda Avcı Ahmet‟i kuzulu bir koyun zengin eder.

“Guzulu goyunu çeker getirirler eve. Avcı Ahmet zengin olur, goyun sürüleri çoğaldıkça çoğalıverir.” (Alptekin 2002:224).

Aynı masalda Avcı Ahmet tekenin yardımı ile ölümden kurtulur (Alptekin 2002:

226).

Beyaz koyun prensesi üstüne alır, yer altına götürüp kocasına kavuĢturur (Seyidoğlu 1975: 15).

Kör Kurt adlı masalda Kör kurt bir keçi tarafından emzirilmektedir (Sakaoğlu 1973: 330).

Padişahın Rüyası adlı masalda padiĢahın, ölüme terk ettiği oğlunu keçi emzirir.

“O dağlarda hayvan otlatan başka bir çobanın sürüsündeki bir keçi de gidip çocuğu orada emzirir” (Sakaoğlu 1973: 336).

Bir diğer masalda keçi her gün gelip çocukları emzirir (Yardımcı 1996: 18).

Ġncelenen masallarda keçinin, emzirerek zor durumda kalan insan ya da hayvana yardım ettiği görülür. Emzirmek vasfının anneliğe özgü olduğu düĢünülürse keçinin masallarda anneliği temsil ettiğini söyleyebiliriz. Keçi ve yavrusu oğlak, Anadolu

türkülerinde oğul arayan gelini sembolize etmektedir. Tanrıdan bir oğlan dileğinde bulunan oğulsuz gelin oğlağını arayan ağ keçiye öykünmekte keçi ve oğulsuz ana arasında bir münasebet kurulmaktadır.

Masallardaki bir diğer motif ise sihirli koyun, koç ve keçi motifidir. Sihirli koyun motifinin görüldüğü masallar Ģu Ģekildedir:

Zümrüdüanka Kuşu adlı masalda sihirli koyun kılların birbirine sürülmesi ile ortaya çıkar.

“Kılların birbirine sürülmesi ile iki koyun ortaya çıkar (ġimĢek 2001: 57).

Bir diğer masalda ise yine kılların birbirine sürülmesi ile iki koç ortaya çıkar.

(Günay 1975: 83).

Sihirli koyun yerin altına götürme ya da dünya üzerine çıkarma gibi olağanüstü yeteneklere sahiptir. Bu motifin yer aldığı bir masal Ģu Ģekildedir.

“Beyaz koç dünya yüzüne çıkarır, kara koç yerin yedi kat altına götürür.” (Günay 1975: 94).

Masalda beyaz koyunun yeryüzüne yani aydınlığa çıkarırken, kara koyunun yer altına yani karanlığa götürmesi dikkat çekicidir. Burada renklerin olumlu ya da olumsuz anlamlarının anlatılara yansıdığını görüyoruz. Kara, Türk kültüründe yer etmiĢ en köklü renklerden biridir. Hemen hemen bütün yazılı kaynaklarımızda karĢımıza çıkan bu renk, olumsuzluğun sembolü olarak kullanılır.

Anadolu‟da kara ile tanımlanan hayvanlardan biri de koyunlardır. Birçok yöremizde kara koyunlarla ilgili efsaneler anlatılır.

Urfa‟nın Yaylabağı köyünde bulunan bir beyin dünyalar güzeli kızına köyün çobanı âşık olur. Çobanın kızıyla buluştuğunu öğrenen bey, eğer bir hafta su içmemiş koyunları, dereye gitmekten kavalıyla vazgeçirebilirse kızını kendisine vereceğini söyler. Çoban kavalını çalarken bir kara koyun dereye iner, suya ağzını değdirir, içmeden geri gelir. Sonuçta çoban kızı almayı başarır. Kara koyunun böyle davranmasının nedeni ise, onun anasının tarlalara izinsiz girmesi sonucu çoban tarafından dövülmesi, kara koyunun erken doğmasına sebep olmuş, sonuçta anası da ölmüştür (Sakaoğlu, 2003: 135-137).

Efsanede de çoban sevdiği kızı almayı baĢarır; ama çobanı zora sokan bir kara koyun olması olumsuzluğu karanın üzerinde topladığını açıkça göstermektedir.

Zümrüdüanka Kuşu masalında da kara koyunun genci yerin altına götürdüğünü görülür.

“Başın dara gelirse, bu kılları birbirine sürt, iki tene oyun çıkar. Bunardan biri ak, biri gara. Gara goyuna binersen, yerin dibine inersin, ak goyuna binersen yerin yüzüne çıkarsın” der (ġimĢek 2001: 54).

Bu motifte dikkati çeken sihirli bir nesne yardımı ile hayvanın çağrılması, gelen hayvanların koyun ya da koç olması ve bu hayvanlardan birinin kara, diğerinin ak olmasıdır. Kara koyun, koç, kahramanı yerin yedi kat derinine götürürken, beyaz olan koyun, koç kahramanı yeryüzüne çıkarır. Sihirli bir nesne yardımıyla çağrılan koç ya da koyun hep siyah ve beyaz renktedir. Siyah ve beyazın ifade ettiği kavramlar Türklerin eski inanç sistemleri ile ilgilidir. Beyaz koyunun ya da koçun kahramanı yeryüzüne çıkarması onu huzura, iyi olana, yaĢama kavuĢturmaktır. Kara ya da siyah koç, koyunun kahramanı yerin yedi kat altına götürmesi, siyah rengin çağrıĢtırdığı bütün olumsuzluklarla birlikte düĢünülmelidir.

Yer altı Erlik‟in dünyasını ifade eder, orada kötü olan vardır, mutsuzluk ve ölüm bu dünyanın içindedir. Dolayısıyla, beyaz koç ya da koyun Ülgen‟i ve iyi ruhları temsil ederken, siyah koç ya da koyun Erlik‟i ve kötü ruhları temsil etmektedir denilebilir (Seyidov 1998: 38-39).

Koyun ve koç masallarda konuĢabilen hayvanlardır. Bu motifin yer aldığı masallar Ģu Ģekildedir.

Tüm tüm Tümencik adlı masalda koyun, yavrusu ile konuĢur.

“Bak Tüm Tüm Tümencik, ben gelmedikten sonra heç kimseye gapıyı açma. Sonra gurt gelip seni yer. Şimdi ben gidip sana ot getirecam.” (ġimĢek 2001: 3).

Aynı masalda kuzu kapısını çalan kurt ile konuĢur.

“Benim annemin ayakları gınalıydı, senin ayakların gapgara. Sen annem olamazsın.” (ġimĢek 2001: 3).

Avcı Ali adlı masalda kahraman koyunların konuĢmalarını anlamaktadır.

“Avcı Ali, erkek koyun ile dişi koyunun konuşmalarından, onların gelecekte biner koyuna anne ve baba olacaklarını anlar.” (ġimĢek 2001: 26).

Koyun eĢekten anırmamasını ister (Sakaoğlu 1973: 15).

Avcı Ahmet adlı masalda kahraman, koyunların kendi aralarındaki konuĢmasını anlamaktadır.

“Goç: „ben olacağıma başga biri olsun, ben Avcı Ahmet gibi akılsız değilim‟ der.

bunların da kikirdediklerini biliyor Avcı Ahmet” (Alptekin 2002: 229).

KonuĢan koç, Avcı Ahmet‟e nasihat eder (Alptekin 2002: 224).

Tilki ile Ebegarı adlı masalda keçi ile tilki kendi aralarında konuĢurlar (ġimĢek 2001: 311).

Masallarda yer alan konuĢan koyun, koç ve keçi konuĢarak kahramana yardımda bulunurlar. Bu hayvanların ġamanizm‟deki yardımcı ruhlarla bağlantılı olduklarını söylemek mümkündür. Erkek ve kadn kamlar vecd halinde iken her çeĢit hayvanın donuna girebilmektedirler (Kalafat 2005: 137). Roux bütün hayvanların Ģamanın yardımcı ruhu olabileceğini vurgulamıĢtır (Roux 2005: 34). Bu bilgilerden hareketle kahramana yadımcı olan ve onunla konuĢabilen koyun, koç ve keçinin Türklerin eski inanç sistemlerinden biri olan ġamanizm‟deki yardımcı ruhlar olarak düĢünebiliriz.